استنادات قرآنی بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگزاران حج

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر با کارگزاران حج، در تشریح ابعاد و مسائل مختلف مربوط به این فریضه الهی به آیات متعددی از قرآن کریم اشاره کردند که در این گزارش به لحاظ شرایط تحمیل شده بر حج از سوی حاکمان آل سعود، به بیان ابعاد آیه «اِنَّ الَّذینَ کَفَروا وَ یَصُدّونَ عَن سَبیلِ اللهِ وَ المَسجِدِ الحَرام» (حج، ۲۵) پرداخته می‌شود.

رهبر معظم انقلاب در تشریح آیه شریفه «اِنَّ الَّذینَ کَفَروا وَ یَصُدّونَ عَن سَبیلِ اللهِ وَ المَسجِدِ الحَرام» فرمودند: «آن‌کسانی که «صدّ عن ‌سبیل ‌الله» می‌کنند و «صدّ عن المسجد الحرام» می‌کنند، این صدّ -جلوگیری، منع- فقط این نیست که نگذارند شما بروید مکّه، ممکن است بگذارند بروید مکّه امّا نگذارند که از مفاهیم حج استفاده کنید؛ این هم صدّ عن‌ سبیل ‌الله است، این هم صدّ عن المسجد الحرام است. آن‌کسانی که این حرکت را انجام می‌دهند، آن حکومت، آن دولتی که این غلط بزرگ را می‌کند، صدّ عن سبیل ‌الله انجام می‌دهد. بایستی مفاهیم حج را دانست، فهمید، برطبق آنها رفتار کرد و عمل کرد».

اما این آیه بخشی از آیه ۲۵ سوره حج است که متن کامل آن چنین است: «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذی جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ سَواءً الْعاکِفُ فیهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ یُرِدْ فیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلیمٍ» (کسانی که کافر شدند، و مؤمنان را از راه خدا بازداشتند، و (همچنین) از مسجد الحرام، که آن را برای همه مردم، برابر قرار دادیم، چه کسانی که در آنجا زندگی می‌کنند یا از نقاط دور وارد می‌شوند (مستحقّ عذابی دردناکند)؛ و هر کس بخواهد در این سرزمین از راه حق منحرف گردد و دست به ستم زند، ما از عذابی دردناک به او می‌چشانیم!).

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پیرامون این آیه چنین بیان می‌دارد که «(صد) یعنی جلوگیری، (سواء) یعنی برابر، (عکوف) به معنای اقامت و (بادی ) به معنای کسی است که مقیم مکه نباشد و (الحاد) به معنای میل به خلاف استقامت یعنی کجی وانحراف است. مراد از (الذین کفروا) مشرکین مکه هستند اما شامل هر کس که اعمالش مانند ایشان باشد نیز می شود، به هر جهت ایشان مانع از گرویدن مردم به اسلام می شدند و از اقامه شعائر الهی در مسجدالحرام جلوگیری می کردند و براین اعمال مداومت داشتند، بعدمسجدالحرام را توصیف می نماید به اینکه خدا آنرا محل عبادت مردم قرار داده ـ نه آنکه ملک مردم باشد ـ و مردم باید بتوانند آزادانه در آنجا خدا را عبادت کنند و مراسم دینی بجا بیاورند و در این امر فرقی بین مقیمین مکه و تازه واردان وجود ندارد و همه در امر عبادت و انجام فرائض بطور یکسان آزاد هستند، از این جمله نتیجه می شود که عبادت در مسجدالحرام حق مردم است و لذا جلوگیری از ایشان، تعدی در حق و الحادبه ظلم است. به همین دلیل می فرماید کسانی‌که کفر ورزیدند و مانع راه خدا شدند و مردم را ازعبادت در مسجدالحرام باز داشتند بدانند که چون ایشان با الحاد و ظلم با مردم مواجه می شوند ما عذاب دردناکی به ایشان می‌چشانیم».

در تفسیر نمونه نیز در این خصوص آمده است که «در آیات گذشته سخن از کفار به طور مطلق در میان بود، ولى در آیه مورد بحث، اشاره به گروه خاصى از آنان شده است که داراى تخلفات و گناهان سنگین مخصوصا در رابطه با مسجدالحرام و مراسم پرشکوه حج هستند. نخست مى‌گوید: کسانى که کافر شدند و مردم را از راه خدا، جلوگیرى مى‌کنند (ان الذین کفروا و یصدون عن سبیل الله).
(همچنین مردم با ایمان را از کانون بزرگ توحید، مسجدالحرام باز مى دارند، همان مرکزى که آن را براى همه مردم یکسان قرار داده ایم ، چه آنها که در آن سرزمین زندگى مى کنند و چه آنها که از نقاط دور به سوى آن مى آیند مستحق عذابى دردناکند) (و المسجد الحرام الذى جعلناه للناس سواءالعاکف فیه و الباد).
(و هر کس بخواهد در این سرزمین از طریق حق منحرف گردد، دست به ظلم و ستم بیالاید ما از عذاب دردناک به او مى چشانیم ) (و من یرد فیه بالحاد بظلم نذقه من عذاب الیم). در واقع این گروه از کافران علاوه بر انکار حق ، مرتکب سه جنایت بزرگ شده‌اند:
۱ـ جلوگیرى از راه خدا و ایمان و طاعت او ۲ـ جلوگیرى از عبادت کنندگان و زوار خانه خدا و قرار دادن امتیازى براى خود ۳ـ  در این سرزمین مقدس دست به ظلم و گناه و الحاد مى‌زنند و خداوند این گروه را که مستحق عذاب الیمند کیفر مى‌دهد».

رهبر معظم انقلاب در سخنرانی دیگری در سال ۱۳۷۸ در این باره می‌فرمایند: « ستمگران عالم - کسانی‌که در مقابل انبیای الهی قرار داشتند - جرم بزرگشان این بود که انسان‌ها را از رسیدن به هدفهای هم مادّی و هم معنوی، باز می‌داشتند... مردم ستمگر، آن مردمی هستند که راه خدا را می‌بندند، منع می‌کنند. «صد عن سبیل الله»، یعنی منع کردن از راه خدا. راه خدا چیست؟ راه خدا راه تکامل انسان است. تکامل انسان فقط به معنای تکامل جنبه‌ی معنوی نیست. اگر چه آن، اصل است؛ اما جنبه‌ی معنوی در آحاد بشر، بدون کامل کردن جنبه‌های مادّی زندگی و جنبه‌های مادّی این عالم، امکان‌پذیر نیست. جنبه‌ معنوی در اسلام، با رهبانیّت و گوشه‌نشینی و ترک دنیا حاصل نمی‌شود. با ساختن دنیا، با استخراج منابع عظیم این عالم و با رشد دادن به استعدادهای انسانی است که آن فضای معنوی مناسب برای بشر به‌وجود می‌آید».

در خصوص عبارت «صد عن سبیل الله» به طور خاص باید گفت که این عبارت در تفاسیر وکتب لغت در دو معنا به کار رفته است؛ اعراض از راه خدا، و باز داری از آن. در معنای اول جنبه فردی و شخصی پیدا می‌کند ولی در معنای دوم به اجتماع و افراد ارتباط پیدا می‌کند زیرا افرادی درصدد بازداری افراد دیگر از راه خدا هستند و از این لحاظ وسوسه‌های شیطانی گرفته تا تکذیب آیات خدا و افتراء به خدا و بدعت در دین و ترویج شبهات که ناشی از تحریف حقایق است و اعمال دیگر، که هر کدام می‌توانند مصداقی از مصادیق «صد عن سبیل الله» به شمار آیند.

به عبارتی ملاک ومعیاری که برای انحراف و بازداری از راه خدا، می‌توان بیان کرد عبارت است از تضعیف حق و در نتیجه محو و نابودی آن وتقویت باطل وترویج آن، از طریق تضعیف ایمان مردم به حق و سلب آن، تا سرانجام جامعه‌ای پدید آورند که در آن در امیال و خواهش‌های حیوانی و نفسانی ضد راه خدا نائل شوند. که در این میان به ضرورت هوشیاری مؤمنان و همه انسان‌های طالب حق، پی می‌بریم.

به طور خلاصه «صد عن سبیل الله» هرگونه تلاش و کوشش براى جلوگیرى مردم از ایمان و اعمال صالح است و از این منظر تمام برنامه‌هاى تبلیغاتى و عملى که در جهت تخریب اعتقادات و انحراف مردم از راه‌هاى صحیح و اعمال پاک انجام مى‌گیرد در این مفهوم وسیع جمع است.

براین اساس «صد عن سبیل الله» در مسئله حج هم شامل جلوگیری از حضور فیزیکی حجاج در مراسم حج و اخلال در عبادت زائران است و هم وارونه ساختن معنا و مفهوم این فریضه الهی و اخلال در کیفیت حج را شامل می‌شود. در واقع امروزه که آل سعود نمی‌تواند در ظاهر امر جلوی حضور حجاج را در مسحد الحرام و مکه بگیرد اما تلاش می‌کند به اشکال مختلف مانع برگزاری یک حج واقعی به عنوان یک مراسم عبادی ـ سیاسی است، گردد و آن را به یک مراسم عبادی فردی صرف که در آن صحبتی از وحدت و اجتماع مسلمین در مقابله با دشمنان اسلام نباید، تقلیل دهد. لذا می‌توان اینگونه تعبیر کرد که «یَصُدّونَ عَن سَبیلِ اللهِ وَ المَسجِدِ الحَرام» به نوعی امروزه بیشتر مصداق ممانعت از برگزاری یک حج با کیفیت به معنای یک مراسم عبادی و سیاسی و تهی کردن حج از معنا و مفهوم اصلی آن که همان تقویت همدلی، وحدت و ارتباط امت اسلام با هدف نشانه گرفتن دشمنان مشترک دنیای اسلام است.

در پایان می‌توان از تفسیر نور حجت‌الاسلام و المسلمین قرائتی نکات ذیل را به عنوان پیام‌های این آیه برشمرد:
۱- عقیده‏ فاسد، انسان را به کردار فاسد مى‏‌کشاند. «کفروا – یَصُدّون»
۲- گناهان عادى، مقدمه‏ گناهان بزرگتر مى‏‌شوند. «یَصدّون عن سبیل‏اللّه و المسجدالحرام»
۳- مراکز دینى، خارى است در چشم منحرفان. «یَصدون عن سبیل الله و المسجدالحرام»
۴- قوانین مکه باید از طرف مالک حقیقى تعیین شود.«جَعلناه للنّاس سَواء...»
۵ - مسجد الحرام، منطقه‏‌اى بین‌المللى است و همچون آسمان‏‌ها و اقیانوس‏‌ها حق هیچ فرد و کشور و حکومتى نیست. «سَواءٌ العاکِف فیه و الباد»
۶- کیفر خداوند نسبت به منحرفان، قطعى است و هیچ کافر و ستمگرى از عذاب الهى در امان نیست. «و مَن یُرد»
۷- مکان‏‌ها یکسان نیستند. «و مَن یُرد فیه بالحاد...» (مسجد الحرام باید مرکز امنى براى همه باشد).
۸ - حساب انحراف عمدى وآگاهانه که به قصد ظلم است، از انحراف ناآگاهانه جداست. «یَصُدّون - و مَن یُرِد» لذا اراده‏ الحاد مجازات دارد. «نُذِقْه»
۹- توهین به مقدّسات ومراکز مذهبى، استحقاق عذاب دارد. «نُذِقه من عذاب»

ایکنا