مقدمات مورد نیاز نورانی ترین سفر

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، زائر پیش از عزیمت به دیار وحى، به آمادگى‏ هاى لازم مادى و معنوى نیاز دارد که بخشى از آن‌ها در زمینه‏ هاى روحى، اخلاقى، عرفانى و اقتصادى و بخشى دیگر در فراگیرى و اهتمام به انجام تکالیف شرعى و برخى در تدارکات سفر است که در این نوشتار به بخشی از آن‌ها اشاره می کنیم.

توجه به عظمت حج‏

آگاهى از اسرار حج و توجه به شکوه و عظمت آن، مى‏ تواند در بیدار ساختن احساس و شور و عاطفه زائر نقش مؤثر ایفا کند. آن کس که عزم این سفر را دارد، پیش از آنکه به آن دیار مقدس گام نهد، در ضمیر خویش‏ شعور خاصى نسبت به مفاهیم ربانى احساس مى‏ کند که اگر این شعور و احساس هدایت و تفسیر شود، آثار عمیق آن براى همیشه در جانش پایدار مى‏ ماند و این همان «ره آورد معنوى حج» است.

حقیقت این است که اگر اعمال حج، با شعور و درک صحیح، بدرستى و با توجه کامل انجام گیرد، نه تنها زائر در زمان حج از گناه و خطا و رفتار نامناسب دورى مى‏ جوید بلکه از این سفر روحانى باز مى‏ گردد در حالى که قلب او از هر گناه و پلیدى، بیزارى جسته و به انواع خیر و نیکى مایل و راغب مى‏ گردد و در تمام عمر از این دست آورد گرانقدر بهره مى‏ برد.

سفر، سفر زیارت است و دیدار و قرب و حضور، نه سیاحت و تجارت یا ریا و شهرت. حتى اگر از مقاصد سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى سخن گفته مى‏ شود، به عنوان تابعى است از اهداف معنوى حج و جلب رضاى خدا و تقرب او و البته این‌ها را با مقاصد یاد شده تضادى نیست چه، اگر مسائل فرهنگى، اجتماعى و سیاسى، در راستاى عزت دین خدا و مصلحت مسلمین باشد، مکمل حج است.

خلوص نیت‏

نخستین گام براى زائر بیت الله الحرام، شناخت هدف و مقصود و خالص کردن‏ نیت و توجه به آن کانونى است که دل‏ هاى پاکان را به خود متوجه کرده است؛ زیرا آنچه زائر در محشر حج نیت کند، در قیامت نیز حشر و نشرش با همان چیز خواهد بود. حج به معناى قصد است و قصد خالص و مقصد و نیت نباید جز خدا چیز دیگرى باشد که قبله عشق یکى بیش نیست.

انقطاع و هجرت الى الله‏

هجرت و انقطاع  در درون حج نهفته و نقطه آغازین آن، با همین فلسفه بوده است و این فلسفه باید در روح حج همچنان باقى و ماندگار باشد. هر گاه به داستان حضرت ابراهیم(ع) و هجرت او با زن و فرزندش به سرزمین مکه و اسکان آن‌ها در آن دیار مقدس بنگریم و به حوادثى که براى آن‌ها پیش آمد مانند ذبح اسماعیل و فدا آمدن از جانب خداوند براى وى و بناى خانه کعبه، دقت کنیم، یک دوره کامل از سیر بندگى را مى‏ بینیم که یک بنده از خویشتن به خدا سفر مى‏ کند و از سرزمین دور، بار سفر مى‏ بندد، تا به ساحت قرب ره مى‏ گشاید و از زخارف دنیا و لذات و آرزوى جاه و مال و زن و فرزند چشم مى‏ پوشد تا از وسوسه شیطان رهایى مى‏ یابد و با اخلاص و توجه تمام به مقام قرب و خانه کبریایى متوجه مى‏ شود. 

در میعادگاه عشق‏

حج ورود به محضر خداست، میعادى است براى عاشقان کویش و شیفتگان وصلش. ورود به این حریم کبریایى، حضور روحانى مى‏ طلبد. چه این قرب، مکانى نیست، بلکه قرب معنوى است. شأنى و عرفانى‏ است و این مستلزم رهایى از خلق و فناى در حق است و تا رسیدن به مقام قرب منزل‌ها و مرحله‏ هاست که پیمودن آن، مرکب رهوار مى‏ طلبد و آن چیزى جزنفس وارسته و تمسک به حبل‏ الله و ولاى اولیاءاللّه نیست؛ این سفر تصویرى است از سفر آخرت و پوشیدن احرام رمز لباس آخرت و میقات رستاخیر خلق و نمودى از محشر است که جز با قلب سلیم بدان سوى نباید رفت؛ «یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ‏* إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ‏» در این سیر و سفر روحانى، زائر باید با قلب و قالب و جان و تن و اطمینان نفس به بلد امن ایمان در آید و با این سرمایه بزرگ و ره توشه روحى پر معنا درون خویش را غنا بخشد و از تقوا و خشیت و بیم و امید لبریز کند تا روح بالنده شود و به پرواز درآید و عاطفه حب خدا و رسول و اولیا را بیدار کند. بدینسان حج نقطه تحولى است در حیات معنوى حاجیان و نخستین گام این سفر، برون کردن جامه عصیان و پوشیدن لباس تقوا و بندگى است و تلبیه گفتن، پاسخى خالصانه به آن دعوتِ ربانى است.

اصناف حج گزاران‏

بدیهى است که رسیدن به مقام قرب و پاداش اخروى، شرایط لازم را مى‏ طلبد و هر زائرى تنها با تشرف، چنین شایستگى را پیدا نمى‏ کند. چه بسیارند کسانى که این آمادگى را کسب نکرده و از عرفان و معنویت حج بهره‏ اى نبرده‏ اند و آن را به اغراض و مقاصد مادى و دنیوى آلوده‏ اند؛ چنانکه در روایات از سخنان معصومین(ع) به این امر هشدار داده شده است.

از جمله پیامبر اکرم(ص) مى‏ فرماید: «یأتی عَلى النّاس زمانٌ یَکُونُ حَجّ الملوک نزهة و حجّ الأغنیاء تجارة و حجّ المساکین مسألة؛‌ زمانى براى مردم مى‏ آید که حج شاهان تفرج، حج توانگران تجارت و حج نیازمندان گدایى است».

در هر حال اختلاف درجات ایمان و مراتب اخلاص، امرى طبیعى و اجتناب ناپذیر است، اما در این میان آنچه مسلم است اینکه هر عبادتى که صرفا با انگیزه منافع مادى باشد، پذیرفته نیست و هر اندازه درجه اخلاص، معرفت و فضل و کمال بالاتر برود، ارزش عمل و پاداش آن افزون‏تر خواهد بود. امام صادق(ع) با اشاره به اختلاف درجه حج گزاران و بهره‏ اى که از این سفر مى‏ برند، م ى‏فرماید: «حج گزاران سه گروه‏ اند: آنان که برات آزادى از آتش دوزخ گیرند. آنان که از گناهان پاک شوند؛ همانند روزى که از مادر زاده شده‏ اند. کسانى که مال و خاندانشان حفظ و حراست شود و این کمترین بهره‏ اى است که حج‏ گزار با آن بر مى‏ گردد».

آموزش احکام و مناسک‏

از تکالیف اولیه یک مسلمان، فراگیرى فقه و احکام دین است. امام باقر(ع) فقه دین را یکى از عناصر کمال برشمرده و می فرمایند: «کمال به مفهوم‏ کامل آن، به تفقّه در دین، صبر در مصیبت و تدبیر امر معاش است». فقه دین به مفهوم عام، هر چند شامل کلیه شرایع و تکالیف؛ اعم از مسائل عبادى، حقوقى، سیاسى، اجتماعى، فردى و اجتماعى است، اما محور سخن ما در اینجا مسائل مورد نیاز حج‏ گزاران است که باید براى این سفر فرا گیرند؛ و این از مهمترین وظایف زائر است؛ زیرا او براى انجام فریضه‏ اى مهم و یا عمره مفرده مستحبى، آماده مى‏ شود که اگر تکالیف مربوط به آن بطور صحیح انجام نشود، نه تنها سعى و تلاشش عبث و بیهوده است و تکلیفش ساقط نم ى‏شود، بلکه عواقب جبران ناپذیرى در زندگى فردى و خانوادگى براى وى خواهد داشت. بنابراین، اکنون که پس از انتظار طولانى توفیق تشرف دست داده، بیش از هر چیز به قبولى اعمال خود که هدف اصلى این سفر است باید فکر کرد و نه امور دیگر و این امر به فقه دین و انجام صحیح عمل و سایر شرایط بستگى دارد و از همین جاست که ضرورت آموزش فقه و معارف حج احساس مى شود.

پیامبر گرامى و ائمه(ع) اهتمام بسیار داشتند تا مسائل حج را به مردم بیاموزند و چهره حج را از آنچه در جاهلیت مرسوم بوده است، بزدایند؛ به نحوی که امام صادق(ع) فرمودند: رسول خدا(ص) ۱۰ سال در مدینه بسر بردند و حج نکردند تا اینکه آیه‏ «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالًا وَ عَلى‏ کُلِّ ضامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ‏» نازل و موظف شدند در میان مردم آهنگ حج را ندا دهند تا پیاده و سواره از راه هاى دور بیایند. به دنبال این فرمان، حضرتش منادیان را دستور دارد تا با بانگ بلند اعلام کنند: که پیامبر عازم حج است. در پى این اعلام، مردم مدینه و اطراف آن و سایر اعراب آگاه شدند و براى برگزارى فریضه حج گرد آمدند تا در ملازمت پیغمبر(ص) حج‏ گزارند و مسائل و مناسک را از آن حضرت فراگیرند. آنگاه امام صادق(ع) تمام اعمال و مناسک را، که رسول خدا(ص) انجام داده بودند، از آغاز تا پایان، بطور مشروح بیان فرموده است. بدین ترتیب حج پیامبر گرامى(ص) آموزش عملى مناسک نیز بود که پیروانش آن را براى همیشه و تا قیامت دستور العمل قرار داده و مى‏ دهند.

ایکنا