مسئولیت سنگین حجاج در ساحت معنوی و مکتبی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، حج نمایشى پرشکوه، از اوج رهایى انسان موحد از همه چیز جز او و جلوه بى‏ مانندى از عشق، ایثار، آگاهى و مسئولیت، در گستره حیات فردى و اجتماعى است؛ پس حج تبلور تمام عیار حقایق و ارزش هاى مکتب اسلام است. مؤمنان گرچه با این عبادت الهى، آشنایى دیرینه دارند و هر سال با حضور شورانگیز از سراسر عالم، زنگار دل، با زلال زمزم توحید مى‏ زدایند و با حضرت دوست تجدید میثاق مى‏ کنند و گرچه میراث ادب و فرهنگ ما، مشحون از آموزه‏ هاى حیات بخش حج است، اما هنوز ابعاد بى‏ شمارى از این فریضه مهم، ناشناخته و مهجور مانده است.

بعثه مقام معظّم رهبرى با تأسیس معاونت آموزش و تحقیقات، تلاش مى‏ کند فصل جدیدى فرا راه اندیشمندان مسلمان و علاقه مندان به فرهنگ حج و زائران و راهیان حرمین شریفین بگشاید. آنچه اینک پیش روى خواننده قرار دارد برگ سبزى است از این دفتر.

حج فریضه‏ اى جهان شمول و داراى ابعاد گوناگون فردى، اجتماعى، فرهنگى، سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و مادى و معنوى است که هر یک در جاى خود شایان توجه و تأمل است و باید به شرح آن پرداخت.

یکى از این ابعاد که روح حج را تشکیل مى‏ دهد؛ کمال انسانى و تزکیه نفس است که از یک سو در پربار شدن معنویات حج و عمره نقش اساسى دارد و منابع روایى، رهنمودهاى بسیار ارزنده‏ اى را در این باره ارائه مى‏ دهد و از سوى دیگر آثار درخشانى است که حج و زیارت در پالایش روح و تکامل نفس و رشد اخلاقى، فردى و اجتماعى بر جاى مى‏ نهد و با هدف انسان سازى در ارتباط است. همانگونه که اخلاق و آداب، در کمال حج تأثیر دارد، حج نیز در رشد و تکامل بیشتر اخلاق و آداب انسانى مؤثر است و این همان تأثیر متقابل است که در تمامى مسائل اعتقادى، اخلاقى و عبادى اسلام نیز مى‏ توان یافت و نشان دهنده انسجام معارف شرع مقدس است.

جایگاه تزکیه و اخلاق‏

اگر به فلسفه بعثت بنگریم و با نقشى که خداوند براى رسالت خاتم انبیا(ص) در تزکیه نفوس و تعلیم و تربیت انسان‏ ها قائل شده «وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ»آشنا شویم و اگر توجه ویژه‏ اى که قرآن دراین‏ باره دارد را به دقت مطالعه کنیم، آنجا که با سوگندهاى مکرر در سوره «والشمس» (که نظیر آن را در دیگر موارد نمى‏ توان یافت) تأکید مى‏ ورزد که فلاح و رستگارى انسان در تزکیه نفس است و زیانکارى و بدبختى او در آلودگى نفس؛ «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها».

اگر بشناسیم نقشى را که رسول مکرم(ص) براى اخلاق در نظام شریعت قائل شد و تکمیل و تتمیم آن را هدف رسالت خواند: «بُعِثْتُ لأُتَمِّمَ مَکارِمَ الأخْلاق» و نیز اخلاق حسنه را نشانه کمال ایمان دانست و فرمود: «أکمل المؤمنین ایماناً أحسنهم خُلْقاً» و آن را نیمى از دین نامیده و گفته‏‌اند «حُسْن الخُلْقِ نِصْفُ الدِّین» و براى حسن خلق پاداشى چون پاداش صائم شب زنده‏دار قائل شده‏ اند: «انّ صاحب الخُلق الحسن له مثل أجر الصائم القائم» و بالأخره اگر به روایات بسیار دیگرى که در این زمینه وجود دارد توجه کنیم، اذعان خواهیم کرد که جایگاه اخلاق کریمه وسجایاى خجسته در شریعت والاى اسلام، در چه پایه از اهمیت است تا آنجا که با عنایت مخصوصى از میان همه غایات و اهداف رسالت روى آن انگشت نهاده شده است و به عبارتى دیگر انسان سازى و اتصاف به صفات ربوبى، غایت خلقت و فلسفه بعثت انبیا است و شرایع و احکام در این راستا جهت‏ گیرى دارد که حج نیز از این قاعده مستثنا نیست.

چنانکه قرآن کریم تصریح مى‏ کند: «سخنان زشت، لغو، فحش، فسق، فجور، مِراء و جدال در حج جایگاهى ندارد»؛ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِ‏ و پیامبر اکرم مى‏ فرماید: «مَنْ حَجّ البَیْتَ فَلَم یرفث ولم یفسق، خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْم وَلَدَتْهُ امُّه» «کسى که حج کند و مرتکب زشتى و فسق نگردد، از گناهانش پاک شود چنان که گویى از مادر متولد شده است» و این خود یک اصل است که هر عبادتى باید با روح تقوا و طهارت نفس همراه باشد تا مورد قبول واقع شود. از این رو در روایت آمده که تحول اخلاقى فرد در این سفر روحانى و احتراز از معاصى گذشته، نشانه قبولى حج اوست.

ضعف‌هاى اخلاقى و عملى‏

با اینکه به گواهى ناظران و اعتراف دیگران، زائران ما از نظر آراستگى اخلاقى بهترینند و حج گزارى کشورما الگویى آبرومند براى حج است، اما در میان انبوه زائران پاکدل و وارسته و مهذب، افرادى بوده و هستند که به هر دلیل، از بعد اعتقادى و اخلاقى، علمى و عملى و مقررات شناسى، ضعف و کاستى‏ هایى داشته و دارند که حل آن، راه‏کارهاى عملى خاصى را مى‏ طلبد. این مشکلى است که همیشه وجود داشته و در روایات به طور مکرر از آن سخن به میان آمده است.

از جمله روایتى است از حضرت امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده که درباره حج گزاران زمانشان (که بسیارى از عمال ظلمه و مخالفان اهلبیت بودند) فرمودند: «ما أکثر الضجیج واقَلّ الحجیج» «هیاهو و سر و صدا زیاد است اما حج‌گزار کم».

مسئولیت سنگین اخلاقى ما

با توجه به آنچه به اختصار از نظر گذشت، ضرورت اخلاق و آداب در این هجرت روحانى و سفر الهى، واضح‏ تر از آن است که آن را به شرح و بیان نیاز باشد. این سفر براى بیشتر زائران، در طول عمر تنها یکبار پیش مى‏ آید و از دست دادن فرصت کوتاه و زود گذر حج و غفلت از وظایف و مقررات و تذکرات، خسارتى است جبران ناپذیر که افزون بر زیان هاى فردى و تیرگى صفاى عبودیت، آثار نامطلوب اجتماعى و مکتبى فراوانى به بارمى‏ آورد. حج مجمع جهانى وجوه مسلمین از همه اقطار عالم است.

در این کنگره عظیم جهانى و بین المللى، ضعف‏ هاى اخلاقى، به ویژه از ما پیروان اهل بیت (ع) که زیر ذره‏ بین دوست و دشمن قرار داریم، به سرعت نمایان مى‏ شود و تا کرانه‏ هاى جهان پیش مى‏ رود و چهره‏ اى زشت و نامطلوب از شیعه نشان مى‏ دهد و سمعه ملت بزرگ و میهن اسلامى را مخدوش مى‏ سازد و اگر خداى ناخواسته یک زائرى عملى نامناسب و رفتارى نامطلوب از خود نشان دهد، علاوه بر گناه فردى و ضایع کردن زحمات خود، به حیثیت نظام و تشیع و مکتب والاى اهل بیت لطمه زده و دیگران آن را به حساب مذهب و ملت و نظام ما خواهند گذاشت. در حالى که توصیه امام صادق(ع) است که می فرمایند: «شما شیعیان مایه آبرو و سربلندى ما باشید و نه موجب سرشکستگى و بدنامى ما»؛

در میان زائران در گذشته، مواردى از تخلفات و ضعف‏ هاى اخلاقى و ندانم کارى‏ هایى دیده شده که با روح حج و شئون زائر بیت الله سازگار نبوده است و این شگفت نیست؛ چرا که در میان ده‏ ها هزار مرد و زن با تیپ‏ ها و طبقه‏ ها و فرهنگ‏ هاى مختلف، دانسته و ندانسته اشتباهات و تخلفاتى وجود دارد که باید از پیش در صدد پیشگرى و چاره اندیشى بر آمد و به حداقل رسانید و این کار مستلزم ریشه‏ یابى، تعلیم و تربیت و هدایت و توجیه و حتى گزینش زائر و نظارت دقیق و حساب شده و برنامه ریزى‏ هاى لازم دیگر از سوى مسئولان حج، طى ماه‏ هاى قبل از عزیمت زائر و طول سفر حج و زیارت است، که امر آموزش و توجیه مرحله نخستین آن است.

بدین ترتیب یکى از ضرورت‏ هاى آموزشى و عملى زائران و راهنمایان و دست اندرکاران این سفر مبارک، آشنایى با اخلاق و آداب اسلامى و حسن معاشرت با همسفران و برخورد صحیح با دیگر مسلمانان کشورها و مراقبت‏ هاى دقیق اخلاقى و نظارت و هدایت زائران است که بدون آن این سیر و سلوک معنوى ناقص و کم بهره و بى روح خواهد بود و در بعد اجتماعى نیز عواقب و ضایعات غیر قابل جبرانى ببار خواهد آورد و این کار حساس، مشارکت دست اندرکاران حج و عمره، به‌ویژه روحانیان و مدیران گروه‏ ها و نیز همکارى جدى زائران گرامى را طلب مى‏ کند.

ایکنا