سفرنامهنویسی تبدیل به عادت شود
نویسنده سفرنامه حج «پرسه» گفت: تازگی و شگفتی که پیشتر در سفرنامههای حج وجود داشت اکنون وجود ندارد و سؤالهای زیادی در ذهن خوانندگان درباره حج وجود نداشته و مقوله آشنایی برای مخاطبان است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، یکی از سنتهای معمول اهالی قلم، نگارش داستانها و خاطرات سفرهایی است که داشتهاند. این خاطرات معمولاً با عنوان «سفرنامه» منتشر میشوند و از جمله این سفرنامهها، «سفرنامههای حج» است. سیدعلی کاشفی خوانساری یکی از نویسندگانی است که سفرنامه حج با عنوان «پرسه؛ چهل یادداشت فرهنگی در مکه و مدینه» را نوشته است. با وی درباره سفرنامهنویسی حج گفت وگو کردهایم.
کاشفی خوانساری درباره سفر حج و نگارش سفرنامهها گفت: حج مهمترین سفر در زندگی هر مسلمانی است و هر مسلمانی به شرط اینکه امکان این سفر برایش وجود داشته باشد، باید حداقل یک بار به این سفر برود و طبیعی است که در چنین شرایطی بیشترین سفرنامه برای حج نوشته شود، اما در تاریخ که نگاه میکنیم گویا سفرنامهنویسی تا قرون اخیر چندان در میان ایرانیان مرسوم نبوده است.
سفرنامه حج آیت الله طالقانی؛ مهمترین سفرنامه دهه ۳۰
وی افزود: اگر از سفرنامه ناصرخسرو که اتفاقاً هدف اصلی آن رفتن به حج است، و موارد محدودی مانند «تحفة الحرمین» خاقانی و یا سفرنامه محی الدین لاری بگذریم، در قرون اخیر سفرنامههای بسیاری کمی داریم و در دوره قاجار عملاً ایرانیها با سفرنامهنویسی آشنا میشوند و به مد روز تبدیل میشود، اینجاست که سفرنامههای متعددی در رابطه با حج داریم و شاید بتوان گفت صدها سفرنامه حج نوشته شد و اگر افرادی متمولی بودند اینها را به چاپ سنگی رساندند و اگر افراد عادی و کارمندها و ردههای پایینتر بودند، به همان صورت باقی ماندند.
این نویسنده در ادامه جریان سفرنامهنویسی در دورههای مختلف تاریخی را مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: جریان عمومی سفرنامهنویسی حج در دوره پهلوی اول کاملاً متوقف میشود و در این دوره به ندرت سفرنامه حج میبینیم و انگار سفر حج رفتن و سفرنامهنویسی کار مد روزی نیست و آنهایی هم که سفر حج رفتهاند، سفرنامه کمی از آنها باقی مانده است، اما در دوره پهلوی دوم و به ویژه از سال ۱۳۳۰ به بعد مجدداً شاهد نگارش سفرنامههای حج هستیم. شاید مهمترین آنها سفرنامه آیت الله طالقانی باشد و بعد از جلال آل احمد «خسی در میقات» را مینویسد و سفرنامه علی شریعتی نیز از سفرنامههای مهمی است و حتی نویسندگان جریان روشنفکری هم سفرنامههای حج خوب و اثرگذاری نوشتهاند.
سفرنامههای حج با رویکردهای متنوع
این پژوهشگر تصریح کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی طبیعی است که توجه به بیشتر باشد و کتابهای پژوهشی و تاریخی درباره حج به چاپ رسیدند و در حوزه سفرنامه نیز دهها سفرنامه نوشته شد، اما این آثار، برد گسترده سفرنامههایی چون سفرنامه جلال آل احمد را پیدا نکردند و در میان مردم مشهور نشدند، شاید تازگی و شگفتی که پیشتر در نوشتهها وجود داشت اکنون وجود ندارد و یا اینکه مردم به اندازهای به حج رفتند و پیرامون خود حاجی دیدند که به نظر میرسد سؤالهای زیادی در ذهن خوانندگان درباره حج وجود ندارد و مقوله آشنایی برای مخاطبان است و دیگر جایگاه پرسش برانگیزی ندارد.
کاشفی خوانساری در ادامه عنوان کرد: در گذشته سفرنامههای حج همانند کتابهای علمی و تخیلی بود که به سفر عجیب و غریب و سرزمین ناشناخته میروند، این احساس شگفتی و تازگی در سفرنامه حج وجود ندارد، هر چند سفرنامههای خوبی در سالهای اخیر از ابراهیم حسنبیگی، علیرضا قزوه، سیدابراهیم نبوی منتشر شده و من نیز سفرنامهای با عنوان «پرسه» نوشتهام که بیشتر اوضاع فرهنگی مکه و مدینه از جمله کتابخانهها، مجلات، نسخ خطی، فضاهای فرهنگی و ... را بررسی کردهام.
سفرنامهنویسی تبدیل به عادت شود
وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در نگارش سفرنامه حج نویسنده باید چه رویکردی را مورد توجه قرار دهد، آیا باید به مسائل سیاسی روز در لابهلای سفرنامهاش بپردازد و یا رویکردهای دیگری داشته باشد، بیان کرد: قشنگی سفرنامهها به این است که هر نویسندهای از منظر و دیدگاه خود به آنها بپردازد و این تنوع چشمگیری به وجود میآورد و به نوعی به شخصیت هر مسافری سفرنامههای متعدد و متنوعی به وجود میآید، به عنوان مثال یکی سفرنامهاش عرفانی میشود و دیگری به مسائل ظاهری و جزئیات میپردازد، یکی تحلیل سیاسی و تاریخی میکند و این تنوع خیلی خوب است و سبب میشود از سفرنامههای بعدی بینیاز نشویم و هر کسی از جنبه جدیدی مینویسد.
نویسنده کتاب «حجنامهها» گفت: اگر مردم عادت به نوشتن سفرنامه داشته باشند، هر چند این نوشتهها به چاپ هم نرسد، در شبکههای اینترنتی و فضای مجازی منتشر کنند و سفر به این دلیل که یک جور برنامه و روال عادی زندگی ما را بر هم میزند؛ از این رو این سفرها فرصت خوبی برای ایجاد عادتهای جدید است، عادت به خواندن و نوشتن میتواند در سفر جذاب باشد.
ایکنا