گذری بر تاریخچه خیمه گاه حسینی + تصاویر

به گزارش خبرنگار اعزامی به کربلای معلا، بنا به نقل مورخان خیمه گاه کربلا محل برافراشته شدن خیمه ها و چادرهای سیدالشهدا (ع) و یاران او بود که حدود سیصد متر، یا کمی بیشتر، با میدان جنگ فاصله داشت.

مجموعه این منطقه، یک نیم دایره تشکیل مى داد و اهل بیت در همین محل استقرار یافته بودند که از میدان درگیرى و نیروهاى دشمن فاصله داشت تا تیرهاى اردوى دشمن به آنجا نرسد ولى سپاه انبوه کوفه، محل را محاصره کردند.

خیمه حضرت زینب را پشت خیمه امام حسین علیه السلام نصب کردند و خیمه های جوانان بنى هاشم اطراف خیمه های زنان و اطفال بود. خیمه هاى افراشته، برخى محل اسکان نفرات بود و برخى خیمه آب و آذوقه و امکانات.

آرایش خیمه ها حالت نعل اسبى داشت، به گونه اى که جمع و جور بود، نه متشتت و پراکنده تا قابل حفاظت بیشترى باشد. در پشت این خیمه ها خندق حفر شده بود تا از آن سمت، مورد تهاجم قرار نگیرند. برخى از خیمه ها هم مخصوص سلاح یا نظافت بود.

امروزه در محل خیمه گاه مکانی را به مساحت دو هزار متر مربع دیوار کشی کرده اند. از در که وارد می شوی محلی را مشاهده می کنی که می گویند: اینجا محل خیمه حضرت ابوالفضل العباس (ع) است که اکنون ساختمان شده است.

از این مکان که می گذریم، دو ردیف طاق های هلالی کوچک مشاهده می شود که به یاد جهازهای شتران بر زمین مانده قافله کربلا ساخته شده است.

پس از عبور از میان این هلال های کوچک، به سالن سرپوشیده و مدوری می رسیم که اتاق های کوچکی گرداگردش ساخته شده است.

این سالن به تمامی این اتاق ها راه دارد. ساختمان وسیع وسط را خیمه حضرت ابا عبد الله (ع) معرفی می کنند و ساختمان های اطراف را به عنوان خیمه های اصحاب می شناسند.

در درون سالن مدور وسط، دو محراب به نام های محراب امام حسین (ع) و محراب حضرت زین العابدین (ع) وجود دارد. محل خیمه حضرت زینب (س) نیز در مجاورت خیمه امام حسین (ع) نشان داده شده است. این ساختمان یکی از اماکن زیارتی معروف کربلاست که مردم به قصد تبرک وزیارت به آن روی می آورند .

بربالای در خیمه گاه سنگ مرمری قرار داردکه این ابیات برآن نقش بسته است :

یازائرا خیم الحسین بکربلا طف فی جوانبها مع ساجم

فاذا وصلت الی خیام بنی الهدی اهل الفضائل من سلاله هاشم

واذکر ابالفضل المضرج بالدما و علی اکبر ثم القاسم

واذکرحسین السبط لما قد هوی فوق الصعیدو لایری من راحم

" ای کسی که به زیارت خیمه گاه حسین کربلا آمده ای، با چشم گریان اطراف آن طواف کن

نخستین بنا در خیمه‌گاه
بر اساس منابع، نخستین شخصی که بنای کوچکی در محل خیمه‌گاه ساخت سید عبدالمؤمن دَدِه از نسل سیدابراهیم مُجابْ و از متصوفه قرن دهم هجری است. او تعدادی نهال خرما کنار این بنا کاشت که بعدها به نخلستان دده شهرت یافت. پس از وی نیز فردی به نام جهان کلامی کربلایی شاعر و صوفی قرن دهم در سال ۹۹۶ق این بنا را مرمت و گسترش داد که تاریخ مرمت آن در سنگ مرمر محراب خیمه‌گاه نقش بسته است.

خیمه‌گاه در سفرنامه جهانگرد آلمانی
از جمله گزارش‌های قدیمی مربوط به «کارستن نیبور» جهانگرد آلمانی در قرن دوازده هجری است. او در سال ۱۷۶۵م/۱۱۷۹ق در سفری به منطقه غرب آسیا وارد عراق شد و از شهر کربلا دیدن کرد. او در گزارش خود از شهر کربلا به منطقه خیمه‌گاه اشاره کرده است. بر اساس گزارش وی، منطقه خیمه‌گاه در خروجی کربلا به کوفه واقع شده است. خیمه‌گاه در این دوره بوستانی در حومه شهر کربلا(شهر قدیمی کربلا) بوده است که در آن چاهی پرآب قرار داشت. به گفته این جهانگرد در محل خیمه‌گاه بنای ویرانه‌ای وجود داشت و بنای قدیمی کوچکی که قبر قاسم بن حسن و برخی از شهدای کربلا بوده نزدیک خیمه‌گاه قرار داشته است.

خیمه‌گاه پس از حمله وهابیت
پس از حمله وهابیت به کربلا در سال ۱۲۱۶ق، سید علی طباطبایی مشهور به صاحب ریاض در ۱۲۱۷ق دور شهر کربلا را دیوار کشید و شش دروازه در جهت‌های مختلف شهر احداث نمود. پس از احداث دیوار، خیمه‌گاه که در حاشیه و بیرون شهر قدیم قرار گرفت بنایی به دستور صاحب ریاض در آن ساخته شد و این مکان به عنوان قبرستان قرار گرفت.از سوی دیگر میرزا ابوطالب خان، از جهانگردان، در سفرنامه خود، به ساخت بنا در خیمه‌گاه در سال ۱۲۱۷ق اشاره کرده و سفارش بنای خیمه‌گاه را به همسر آصف‌الدوله نسبت داده است و گفته در کنار این بنا رواقی در حال احداث بود که به سبب فوت آصف‌الدوله ناتمام ماند.برخی نیز گفته‌اند این بنا توسط همسر آصف الدوله و زیر نظر صاحب ریاض در این تاریخ صورت گرفته است.

خیمه‌گاه در دوره ناصرالدین شاه قاجار
یکی از دوره‌های مهم بازسازی و مرمت عتبات در دوره ناصرالدین شاه و توسط عبدالحسین تهرانی نماینده وی در امور بازسازی عتبات عراق صورت گرفت. شیخ عبدالحسین تهرانی در سال ۱۲۷۶ق در کنار مرمت و توسعه حرم امام حسین(ع)، خیمه‌گاه را نیز بازسازی نمود.

محل اقامت ناصرالدین شاه قاجار
در سفر ناصرالدین شاه به عتبات در سال ۱۲۸۷ق، مدحت پاشا والی عثمانی بغداد بنایی را در این خیمه‌گاه جهت اقامت شاه ایران و همراهانش ساخت.

احداث دروازه جدید نزدیک خیمه‌گاه
مدحت پاشا همچنین بخشی از دیوار شهر کربلا در منطقه خیمه‌گاه را تخریب کرد و منطقه خیمه‌گاه و اطراف آن را که حومه شهر به شمار می‌رفت را به شهر کربلا اضافه کرد و دروازه‌ای را در این منطقه احداث کرد. این دروازه به عنوان نقطه خروج به سمت نجف به شمار می‌رفت. پس از الحاق خیمه‌گاه و مناطق اطراف آن به شهر کربلا، خیمه‌گاه با عنوان محله مُخَیَّم مشهور شد و اطراف آن منطقه عَبّاسِیه نامیده می‌شد. عباسیه در دوره کنونی نیز به عنوان محله‌ای در کنار محله خیمه‌گاه موجود است. در سال ۱۳۳۹ق یا ۱۳۶۷ق یک بار دیگر بنای خیمه‌گاه مورد مرمت قرار گرفت و در این مرحله دو ردیف طاق‌های هلالی کوچک به یاد جهازهای شتران بر زمین مانده کاروان امام حسین ساخته شد.

وضعیت کنونی خیمه‌گاه

نمای ساختمان خیمه‌گاه در جنوب غربی حرم امام حسین(ع)
امروزه، در جنوب غربی حرم و ۲۵۰ متری صحن، مکانی را به مساحت دو هزار متر مربع دیوار کشی کرده‌اند و در وسط آن ساختمانی شبیه خیمه‌ای بزرگ ساخته‌اند که چهار صد متر مربع مساحت دارد.

قسمت‌های مختلف در خیمه‌گاه
وسط ساختمان، سمت قبله، جایگاه امام سجاد(ع) و محل عبادت آن حضرت است. در قسمت ورودی، در بزرگی است که با چند پله به سطح خیمه‌گاه می‌رسد. بعد از در ورودی، سمت راست و چپ شانزده فرو رفتگی قوسی شکل همانند کجاوه در دو طرف با آجر ساخته‌اند که نشان از شانزده کجاوه‌ای است که خانواده‌های شهیدان کربلا را از آن جا به سوی کوفه بردند. در قسمت پایانی و سمت راست ساختمان، که حدود ۵/ ۱ متر گودتر است، غرفه‌ای حدود بیست متر قرار دارد که محل عبادت اهل بیت بود. بر سر در و آستان ورودی خیمه گاه شعرهایی از سید حسین علوی کربلایی روی سنگ مرمر نقش بسته است. در زیر خیمه گاه چاهی است که به چاه حضرت عباس(ع) «بئر العباس» مشهور است و به زیر ساختمان منتهی می‌شود و زیر زمین آن آب دارد.

اقدامات گسترده عمرانی در دوره کنونی
پس از سقوط حکومت صدام حسین در عراق همزمان با بازسازی اماکن زیارتی در کربلا، بنای قدیمی که در طول قرن‌های سیزدهم و چهارم هجری ایجاد شده بود، بازسازی و توسعه یافت. ساخت گنبد بزرگ و چند گنبد کوچک که هر کدام نشانه یک خیمه است و احداث صحن مسقف در این خیمه‌گاه از جمله این اقدامات است. آخرین طرح بازسازی خیمه‌گاه، ساخت چند ضریح کوچک در چند نقطه خیمه‌گاه است. این ضریح‌ها قرار است در مکان‌هایی که منسوب به خیمه‌های امام حسین(ع) حضرت عباس(ع)، امام زین العابدین(ع)، حضرت زینب(س) و قاسم بن حسن است، نصب شود.

منابع:
۱- دکتر احسان مقدس -راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق ٓ نشر مشعر-چاپ سوم ٓزمستان ۱۳۸۸
۲- دانشنامه اسلامی موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام
3-دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت
4- سایت تبیان