۴۰ سال، ۴۰  خدمت به زائران حرم امن الهی

خدمات پزشکی و درمانی در حج، از آغاز تا امروز

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، آغاز ارائه خدمات پزشکی و درمانی جمعیت هلال‌احمر در حج، به سال ۱۳۴۵ باز می گردد. زمانی که هیات درمانی جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران در مناسک حج در عرفات و منا با تاسیس درمانگاه و بخش اورژانس وظایف درمانی خود را ارائه کرد. در همان سال مجموعا ۶۷۴۴ بیمار به درمانگاه های جمعیت مراجعه کردند که از این میزان ۷۸ درصد غیر ایرانی و ۲۲ درصد از حجاج ایرانی بودند. این خدمات در سال های بعد در کنار تیم درمان وزارت بهداری و پزشک کاروان اعزامی از سوی سازمان حج و اوقاف به شکل منسجم تر ادامه پیدا کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال ۶۰ اما به دلیل جنگ و مشکلات ناشی از آن، فعالیت های هلال احمر در حج کمرنگ و به وزارت بهداشت سپرده شد تا اینکه در سال ۸۱ به شکل رسمی و مفصل، جمعیت هلال احمر با برپایی بیمارستان و اعزام جراح، متخصص بیهوشی و … ارائه خدمات درمانی به زائران خانه خدا را عهده دار شد. بنابراین مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر در دوران پس از انقلاب، مدت ۱۷ سال است که به‌منظور ارزیابی و پایش سلامت و حمایت از زندگی و سلامت زائران با همکاری سازمان حج و زیارت و سایر نهادها، در برگزاری ایمن حج نقش‌آفرینی کرده است. در این زمینه خدمات بهداشتی و درمانی گسترده‌ای با تکیه بر توان و تخصص کادر پزشکی خود و پزشکان فداکار داوطلب به زائران ارائه می‌شود و تلاش شده است تا هر سال با ارزیابی رضایت زائران و خدمات ارائه شده، گام‌های موثری در بهبود و توسعه ارائه خدمات به زائران برداشته شود.

استراتژی مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر

تلاش برای بازتوانی، ارتقاء و حفظ سلامت زائرینی که در مرز استطاعت جسمی قرار دارند یا امکان رسیدن به این مرز را دارند تا بتوانند به تکلیف الهی خود عمل کنند و پایش سلامت و ایمنی زائرین در زمان سفر، طول سفر و زمان انجام مناسک با توجه به شرایط خاص در ایام حج و در زمان بازگشت از این سفر مقدس  و ارائه خدمات بهداشتی درمانی به زائرین نیازمند درمان در سرزمین وحی، از توانمندی‌ها و وظایف مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر است که همواره با ترکیبی از بهترین و با تجربه ترین نیروهای متخصص بهداشتی درمانی در مراکز درمانی یا بیمارستان‌های خود به آن پرداخته است. رضایتمندی عام مسئولین مرتبط و زائرین عزیز، آمار خدمات ارائه شده در این سال‌ها و سیر نزولی تعداد بیماران و درگذشتگان یا طغیان بیماری‌های عفونی از نشانه های ارتقاء صعودی کیفیت خدمات در این حوزه است. مرکز پزشکی حج جمعیت هلال احمر سالهاست که در کنار زائرین خانه خدا و اماکن مقدسه بوده است.

ارائه گزارش در خصوص عملکرد این مرکز به سه بخش اقدامات قبل از سفر، حین سفر و بازگشت تقسیم می شود:

اقدامات قبل از سفر

از مهمترین اقدامات مرکز پزشکی حج و زیارت هلال احمر قبل از ایام حج تمتع، برگزاری جلسات هماهنگی و برنامه ریزی در مرکز پزشکی و نمایندگان مرکز در استان‌ها، برگزاری جلسات برنامه ریزی، هماهنگی و عملیاتی برای ارائه خدمات بهداشتی درمانی در حج، رایزنی با وزارت بهداشت عربستان سعودی و انعقاد تفاهم نامه همکاری، برگزاری جلسات هماهنگی با مسئولین محترم وزارت بهداشت، برگزاری جلسات و همایش های استانی در ۳۱ استان کشور جهت برنامه ریزی، انتخاب همکاران پزشک حج و معرفی آنان براساس معیارهای ارزشیابی حج و عتبات براساس برنامه زمانبندی، برگزاری همایش و کارگاه آموزشی برای کادر درمانی، ارائه خدمات آموزشی به زائرین حج و بررسی سلامت زائرین بوده است. معاینات و آزمایشات پزشکی بدو ثبت نام به سه منظور اصلی انجام می گیرد:

۱- احراز استطاعت جسمی – روانی متقاضیان حج

۲- شناسایی زائرین پرخطر دارای استطاعت جسمی و برنامه ریزی برای حفظ استطاعت آنان تا پایان سفر

۳- آشنایی کامل پزشک حج به عنوان مسئول سلامت زائران با وضعیت سلامتی و مشکلات جسمانی زائرین به منظور ارائه کاملترین خدمات درمانی در طول سفر و برنامه¬ریزی درمانی و تغذیه ای برای آنان قبل از شروع سفر

آموزش زائران

آموزش یکی از اساسی ترین وظایفی است که می تواند در حفظ سلامت زائر در طول سفر و آماده سازی آنان برای انجام مناسک نقش داشته باشد. آموزش های مربوط به سلامت در طی ۱۲ جلسه تعریف شده است که به فراخور شرایط با توجه به محدودیتهای طرح پزشکان مجموعه در حج حداقل ۸ جلسه آموزشی برای تمامی زائرین قبل از سفر انجام شده و عده ای از کاروانها نیز ۱۲ جلسه آموزشی قبل از سفر خود را طبق برنامه گرفتند. البته آموزش زائرین در مجموعه ها با هدف یادآوری آموزش های ارائه شده و ارتقاء بهداشت زائرین در ایام تشریق توسط پزشکان مجموعه ها استمرار یافت.

آموزش پزشکان و عوامل اجرایی

پزشکان حج به عنوان بازوهای اصلی مرکز پزشکی در ارائه خدمات و پایش سلامت زائرین نیاز به آموزش‌ها و یادآوری‌های مستمر دارند که هر ساله این رسالت در قالب برنامه های توجیهی، نشست‌های استانی و همایش سراسری برای کلیه عوامل درگیر در درمان صورت می‌پذیرد. رئوس اهم مطالبی که در آموزش‌های حج ۹۷ چه حضوری و چه مجازی به همکاران عزیز ارائه شده است عبارتند از: تشخیص و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی اﻋﺘﯿﺎد و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣواد، اختلالات شناختی و روان ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان، رویکرد به دیابت و هیپرگلیسمی  در حج، اسهال‌های ﺣﺎد و ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺖھﺎی ﻏﺬاﯾﻲ در ﺣﺞ، بیماری‌های گوارشی، مشکلات سلامتی بانوان در طی سفرهای زیارتی، گرمازدگی، بیماری‌های عفونی و هپاتیت، بیماری‌های اسکلتی عضلانی در حج، مصدومین انبوه در حج، بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های شایع جراحی در حج، بیماری‌های تنفسی حجاج

اقدامات پشتیبانی و تدارکات قبل از سفر در حج ۹۷

اقدامات شامل خرید، آماده سازی تجهیزات و امکانات دارویی، درمانی بر اساس دستورالعمل‌ها و نیاز، انجام هماهنگی‌های لازم برای ارسال محموله‌های دارویی و تجهیزات بود که ۳۹۰ قلم دارو و ۲۶۰ قلم تجهیزات پزشکی مصرفی و غیر مصرفی به سرزمین وحی ارسال شد.

اعزام تیم پیشرو راه اندازی مراکز و بیمارستان

تیم راه اندازی به استعداد ۳۰ نفر از نیروهای فنی و تأسیساتی وخدماتی همکار مرکز برای آماده‌سازی بیمارستان درمانگاه و داروخانه‌ها اعزام شدند.

واحد سلامت کاروان

واحد سلامت کاروان از جمله واحدهایی هست که فعالیت و برنامه ریزی خود را از ایران آغاز و سلامت زائرین، بهداشت مکان‌های اقامتی، تهیه و توزیع غذا و دفع پسماندها، سلامت آب و سروالانس بیماری‌های عفونی را در طول عملیات سنگین و فشرده حج در سرزمین وحی روزانه کنترل کرده با هماهنگی پزشکان مجموعه، مدیران مجموعه‌ها و کاروان‌های مستقر و عوامل ستادی سازمان حج نسبت به مداخله مورد نیاز برای حل مشکل اقدام می کند. پزشکان و مهندسین ورزیده بهداشت با تقسیم وظایف و محدوده جغرافیایی اقامت و تردد زائرین عزیز با ارزیابی های مستمر و جدی خود این امر را در مکه، مدینه و در ایام خاص تشریق محقق می‌کنند. توزیع پزشکان مجموعه ها و نظارت مستمر بر عملکرد پزشکان و ارزیابی آنان برای استفاده از خدمات ایشان در سال‌های آتی از وظایف این واحد است.

هماهنگی و توزیع پزشکان مجموعه ها با توجه به تغییر صورت گرفته در طرح پزشک کاروان دشواری‌های خاص خود را دارد که با تلاش همه پزشکان همکار واحد سلامت و مجموعه ها سعی بر بروز کمتر مشکل در ارائه خدمات به زائرین بیت الله الحرام بود. در توزیع پزشکان عوامل مختلفی همچون توزیع جنسیتی زائرین، قومیت، مذهب، آداب و رسوم، فرهنگ و هم زبانی پزشک و زائر مورد توجه جدی قرار دارد و با توجه به ظرفیت به آن پرداخته می‌شود.

بهداشت و ایمنی برگزاری مراسم در ایام تشریق از دغدغه‌های همیشگی مرکز پزشکی حج بوده است به این منظور واحد سلامت کاوان از اول ذی الحجه جلسات برنامه ریزی خود را برای جانمایی مکان‌های مورد نیاز برای ارائه خدمات درمانگاهی، تأمین داروهای مورد نیاز، مخاطرات بهداشتی پیش رو، سلامت غذا و دفع زباله‌ها آغاز می‌کنند.

واکسیناسیون حجاج

همچنین برای پیشگیری از ابتلا به بیماری مننژیت، واکسیناسیون حجاج به صورت کامل انجام و تعداد ۸۴۰۰۰ نفر از زائرین واکسن مننژیت دریافت کردند.

 واحد امداد و انتقال

همکاران در این بخش به استعداد ۳۳ نفر و ۲۳ دستگاه آمبولانس نسبت به انتقال و جابجایی زائرین بیمار در بین بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و مجموعه‌ها اقدام کردند.

اقدامات در طول سفر

استفاده از پرونده های پزشکی به صورت الکترونیکی در حج سال ۹۷

دسترسی به اطلاعات زائر و ثبت خدمات ارائه شده در جریان سفر حج به صورت الکترونیکی سال‌هاست که پیاده‌سازی شده و هرسال در حال ارتقاء است. بدین صورت که طی چند ماه قبل از شروع حج تمام زائرین در داخل کشور تحت معاینه قرار گرفته (هر پزشک تقریبا۳۰۰ زائر را معاینه می کند) و پس از احراز استطاعت جسمی، تمام اطلاعات و سوابق پزشکی آنان در سیستم الکترونیکی و نرم‌افزار تحت وب مرکزپزشکی وارد شده که تنها با وارد کردن یکی از گزینه های کد ملی، شماره کاروان،  شماره پاسپورت و نام و نام خانوادگی، اطلاعات و سوابق درمانی زائرین در اختیار پزشکان مجموعه‌ها در مدینه منوره و مکه مکرمه قرار می گیرد و امسال سیستم بدون کاغذ را برای پذیرش بیماران به روزرسانی کرده و همه موارد مرتبط با بیماران اعم از دارو، تزریقات، ارجاع و … بر اساس پذیرش سیستم بدون کاغذ و نرم افزاری صورت پذیرفت.

 فعالیت کادر درمانی هلال‌احمر ایران در مدینه منوره و مکه مکرمه

در حج ۹۷ اعزام پزشکان هلال‌احمر به گونه ای بود که در پروازهای رفت و برگشت، حتی الامکان تیم درمانی همراه زائران در هواپیما باشد که در مجموع تعداد ۵۷۲ نفر از تیم درمانی هلال‌احمر در خدمت زائران بودند.

با توجه به مدت زمان حضور زائران در مدینه منوره اینگونه برنامه ریزی شد تا برای بستری بیماران بدحال از ظرفیت بیمارستان‌های سعودی استفاده شود و خدمات سرپایی، عمومی و تخصصی نیز در ۴ درمانگاه شبانه‌روزی و یک مطب در محل اسکان زائران در مدینه با استقرار آمبولانس، پزشک عمومی و متخصصان داخلی، زنان، قلب، روانپزشکی و طب اورژانس به زائران ارائه شود.

در مکه مکرمه هم باتوجه به طولانی بودن مدت حضور و همچنین تعداد زیاد زائرین، بیمارستان شبانه‌روزی مرکز پزشکی هلال‌احمر با ظرفیت ۶۵ تخت بستری قابل افزایش در شرایط بحران تا ۱۲۰ تخت که در این مراکز درمانی به جز اعمال جراحی (به دلیل دستورالعمل وزارت بهداشت برای کلیه  کشورهای خارجی)، تمامی خدمات تخصصی پزشکی ارائه و بیمارستان نیز مجهز به بخش های مختلف از جمله اورژانس، بستری زنان و مردان، بخش CCU و تخصص‌های داخلی، قلب، جراحی، زنان، روان‌پزشکی، چشم‌پزشکی، ارتوپدی، عفونی، نورولوژی، اعصاب و روان، دندانپزشکی و همچنین خدمات پاراکلینیکی شامل آزمایشگاه، داروخانه، رادیولوژی و سونوگرافی و اکوکاردیوگرافی نیز انجام می شد.

برای ارائه خدمات درمانی سطح اول در ۸۲  هتل محل اسکان زائرین اقدام به فعال سازی مطب هایی با حضور پزشکان عمومی شد و در۵ منطقه اصلی تمرکز هتل ها در مکه مکرمه نیز ۵ درمانگاه با حضور پزشک متخصص داخلی، زنان، طب اورژانس و استقرار آمبولانس به صورت ۲۴ ساعته خدمات‌رسانی انجام شد.

ارائه خدمات درمانی در ایام تشریق

ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در ایام تشریق دشواری‌های خود را دارد. ارائه خدمات در ایام تشریق ۹۷ ویژگی های خاصی نیز داشت، امسال هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران تنها گروه درمانی بود که با مجوز رسمی وزارت بهداشت عربستان در مشاعر مقدسه عرفات، مشعر و منی تیم امدادی و درمانی مستقر نموده و به زائران خود خدمات رسانی می کرد.همچنین پیرو تفاهم نامه انجام شده با وزارت صحه سعودی، برای نخستین بار نیروهای مرکز پزشکی حج و زیارت که مسلط به زبان عربی بودند، در درمانگاه‌های سعودی در عرفات و منا حضور یافتند تا زائران بتوانند ارتباط بهتری با کادر درمانی بیمارستان‌های سعودی برای دریافت خدمات درمانی داشته باشند.

بدین ترتیب که ۲ بیمارستان صحرایی مرکز پزشکی با تیم کامل درمانی شامل امداد و انتقال، درمانگاه تخصصی، اورژانس، بستری موقت زنان و مردان و تونل‌های سرد برای زائران گرمازده در عرفات و منی قبل از حضور زائرین برای خدمت‌رسانی برپا شد که با توجه به حضور زائران اهل تسنن بیمارستان صحرایی منی از صبح روز هشتم تا پایان روز دوازدهم ذی الحجه و بیمارستان صحرایی عرفات نیز از عصر روز هشتم تا خروج آخرین زائر در روز نهم ذی الحجه در حال خدمات رسانی بودند.

در منی علاوه بر بیمارستان مرکز پزشکی، در ۸ مکتب محل اسکان زائرین هم جهت استقرار پزشکان و داروخانه، مطب هایی به صورت شبانه روزی ایجاد گردید که ۱۴ آمبولانس هلال‌احمر ایران نیز برای خدمات‌دهی به زائران در منی و عرفات فعال بوده و در مشعرالحرام نیز دو دستگاه آمبولانس بزرگ با تجهیزات کامل به همراه پزشک متخصص، پرستار و نیروهای فوریت پزشکی مستقر شدند.

در این ایام بیش از ۸ هزار و ۳۰۰ نفر ویزیت تخصصی و ۱۴ هزار و ۵۰۰ نفر از ویزیت پزشکان عمومی بهره‌مند شدند و متاسفانه تعداد ۴زائر ایرانی در ایام تشریق فوت کردند و خوشبختانه گزارش خاصی از حوادث در منی نداشته و تعداد افراد گرمازده نسبت به سال قبل کمتر بود که نشان می‌داد مردم بیشتر از گذشته آموزش‌ها و توصیه ها را مدنظر قرار داده اند.

 مجموع خدمات درمانی ارائه شده در حج ۹۷

در مجموع در حج ۹۷، ۴۳۱ هزار و ۴۸۷ مورد انواع خدمات تخصصی پزشکی و درمانی به زائران ارائه شد که از این میان ۲۹۰ هزار و۶۰۱ مورد ویزیت در مطب‌های مجموعه‌ها، ۶۱ هزار و ۵۱۳ مورد نسخ داروخانه‌ای، ۳۲ هزار و ۳۵۱ مورد خدمات پرستاری، ۲۱۱ هزار و ۸۸ مورد ویزیت تخصصی، ۱۸ هزار و ۱۱۱ مورد خدمات پاراکلینیکی و ۶ هزار و ۲۷۳ مورد خدمات مددکاری، امداد و انتقال زائران ارائه شده است که در مقایسه با مجموع خدمات ارائه شده در سال ۹۶ که ۳۹۳ هزار و ۵۴۳ مورد بوده است، شاهد افزایش میزان ارائه خدمات بوده‌ایم.

فایل گرافیکی زیر اطلاعات بیشتری از اجرای این طرح به شما می دهد: