«قطره ای از باران منا» عاشقانه ای در مورد سفر حج

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی حج، حج سفری است از اعماق دنیای کثرت به وحدت با رمز و رازهای بسیار. این سفر معنوی آنچنان زیبا، عمیق، باشکوه و خاطره انگیز است و تجربیات خاص و دلپذیری به همراه دارد که هرکس می تواند با درک و برداشتی متمایز از دیگران، از دریافت های خود در این سفر که در ساحت خدایابی و دی نشناسی داشته سخن بگوید؛ چرا که از نتایج یک سفر عقلانی  معنوی که همراهی با پیامبران و پا جای پای آنان نهادن است، به کار گرفته شدن عقول و باروری خردها و اندیشه هاست «وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُول».

ای کاش امکان ثبت همه آن دریافت های معنوی وحلاو تهای عرفانی وجود می داشت! تا کنون در ارتباط با آداب و احکام، اسرار و معارف و همچنین حکمت های سترگ حج آثار گرانسنگی به زیور طبع آراسته شده و هر یک بُعدی از ابعاد حج را مورد کنکاش قرار داده است.

یکی از این کتاب ها قطره ای از آسمان منا نوشته جناب آقای دکتر محمود ابراهیمی به قلمی روان، عاشقانه و به نوعی در ارتباط با عابد و معبود است، که در ادامه به گزارشی تفصیلی از این کتاب می پردازیم.

در حقیقت نگارندۀ این سطور همچون سایر حج گزاران، از نخستین سفر قبله خود، متوجه نکاتی شد، که موجب استحکام استدلال های دینی و اعتقادی وی بوده است، این نکات که صرفا حاصل و (ره) آورد این سفر بود، عجیب زیبا، با طراوت، به یادماندنی بود و همراه با لذت هایی درونی وصف ناپذیر؛ آن چنان که پس از سفر، به اطرافیان توصیه می نمود که به هر نحو ممکن لااقل یک بار به مرکز توحید و میعادگاه وحی سفر کنند و جغرافیای تاریخی و مکان های بروز حوادث صدر اسلام را از نزدیک ببینند.

او تصریح می کرد که شک ندارم که زایرین با بازدید از آن مناطق همراه با دانستنی های اولیه خود از تاریخ اسلام، به دریافت های دیگری از حقانیت پیامبر و ائمه طاهرین(ع) خواهند رسید که با مطالعه هیچ کتابی به آن نمی توان رسید و این از نتایج ماندگار اولیه این سفر است.

متأسفانه در بین آثاری که دربارۀ حج نوشته شده، آثاری که دربرگیرنده نتایج حاصل از سفر حج در ذهن و روح زائر باشد، کمتر دیده می شود، درحالی که ثبت این برداشتها چندین فایده دارد:

آگاهی و ادراک انسان ها را نسبت به موضوع شفاف تر و کامل تر می کند و باعث می شود که برداشت های اولیه حجاج از دقت، عمق و گستره بیشتری برخوردار گردد.

سبب می شود حال و هوای ایام الله حج به صورت پیاپی در ذهن زائران تداعی گردد و تأثیر ماندگارتری داشته باشد. همان که در قرآن آمده «وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَه».

مطالعه این خاطرات توسط کسانی که افتخار این زیارت نصیب آنان می شود، توجه معناگراتری را برای دریافت شهودی و حضوریِ بهتر از معارف حج ایجاد می کند.

این یادداشتها، اثرات وضعی حج را در برداشتها و رفتارهای فردی و اجتماعی حج گزاران نشان می دهد، لذا برای سازمان حج و زیارت نیز پیگیری آنها راهنمایی در جهت بهبود کیفیت خدمات و نیازهای آموزشی زائران م یتواند باشد.

افزون بر این موارد، هر زائری ممکن است متناسب با اطلاعات خود و دقتی که در این سفر به خرج می دهد، و یا نوع نگاهی که به موضوعات حج، تاریخ اسلام و یا قرآن دارد، زمینه تحقیقات جدیدی را نیز به وجود آورد.

این کتاب نیز تلاشی است برای طرح یکی از بیشمار تجربه ودریافت های معنوی اجتماعی و سیاسی این سفر عقلانی  شهودی. تا مگر از این رهگذر، بخشی از دین خویش را به مهماندار کریم آن ادا کرده باشیم.

شیوه طرح مباحث کتاب ابتدا با بیان حس درونی نگارنده از موضوع آغاز و سپس با طرح نویسندۀ این سطور نه مبلّغ مذهب است و نه کارشناس مسائل دینی، قصد سفرنامه نویسی ویا نظریه پردازی نیز ندارد.

در باب نام گذاری کتاب نیز نویسنده این گونه بیان کرده است که چون عظمت حج در نزد من بالاتر از آن است که برداشت های محدود و اندک خود را توصیفی از حج بنامم، با هدف تأکید بر همان اشتیاق زائر به تلاش، برای دریافت نَمی از امواج اقیانوس وحدانی رَبّ العالمین، عنوان قطره ای از باران منا را  برگزیدم.

آن باران پرنعمتی که معمولاً همه ساله در ایام منا، جان ها و دل های زائران را صفا می بخشد و برای مهمانان پروردگار نازله مبارکی از آن وعدۀ است. این باران با آنکه در ارتباط مستقیم وجودی با معنویت حج است و نشانی از سعی و تلاش مقبول و مشکور آنهاست، از اجزاء حج نیز شمرده نمی شود اما هر آن کس را که در آن محیط باشد به صفای خود جلا می بخشد.

این کتاب مشتمل بر یک پیش گفتار، یک مقدمه و پنج فصل است.

در فصل اول با عنوان "حج چیست؟" نویسنده به.چند سؤال پاسخ داده و در ادامه به برخی مطالب دیگر در حوزه ماهیت و چیستی حج پرداخت است؛ برخی از این سؤالات از این قرارند: حج چیست؟ ماهیت "لبیک" میقات چیست؟ تبلور معرفتی "لا اله الا الله " در اجتماع چیست؟ فلسفه وجودی مشکلات در سفر حج چیست؟ در حج دنبال چه زاد و توشه ای باشیم؟

حج صوری و حج معنوی، روایت شبلی از حضرت سجاد علیه السلام و قصیده ناصر خسرو درباره حج از دیگر مطالب فصل اول به شمار می رود.

در بخشی از فصل اول آمده است: «برنامه هایی که حاجی تجربه  می یکند به گون های است که خداوند بر ذات او)و نه بر جنب های از نیازش) توجه نشان می دهد؛ چنان که حاجی حتی اگر عالم و حکیم هم نباشد، خواهد توانست به سادگی و راحتی، خداوند را در عمق وجود خود حس کند».

در فصل دوم با عنوان "از خانه تا مدینه" به مطالبی از جمله  اندیشه اولین سفر و  آغاز سفر حج و همین طور پرواز: آغاز تحول درونی پرداخته شده است.

در ادامه به فصل سوم با عنوان "مدینه؛ ظرف تجلی رسول خدا(ص) می رسیم، از آن جایی که یک بعد سفر حجاج به سرزمین وحی زیارت شهر پیامبر است از این رو نویسنده در این فصل به  مدینه در یک نگاه،  مسجدالنبی(ص)، بهت عظمت و  فاصله ای نزدیک و پیامی که شنیده نشد پرداخته است.

همچنین کنکاشی پیرامون آیه ۶۷ سوره مائده و فرجام امت از نگاه پیامبر(ص)، در گمشده، قدر گمشده، مسجد ذوقبلتین، تابلوی استقامت دینی و  درد دل محبت از دیگر مطالب در فصل سوم به شمار می رود.

در ادامه نویسنده فصل چهارم را با عنوان "مکه، ظرف تجلی ربوبیت الهی" تدوین کرده است که در این فصل نویسنده به مطالبی اشاره کرده است که این موضوعات مکه حرم خدا، نقطه اتصال ملک و ملکوت، در دیدار اول با کعبه، چه چیزی را از خدا بطلبیم؟ طواف، سعی چیست؟ و هاجر کیست؟ کاوشی در سعی،  خدیجه فراتر از یک همسر اطراف مسجدالحرام، موقف، عرفات، مشعر (مزدلفه)، وادی محسر ایام تشریق، باران منا و طواف النساء هستند.

در بخشی از این فصل این چنین می خوانیم: «معمولاً در حالت ضعف و موت و نیاز سلول های بدن به آب، با زمینۀ تشویش و ناامیدی هراس انگیزی که پیش می آید، انسان بی تاب و بی طاقت و عاصی از همه چیز، اگر رمقی هم داشته باشد، ممکن است به زمین و زمان ناسزا بگوید. قطعاًً شیطان نیز در این شرایط بیکار ننشسته و با تکاپوی بسیار، قصد داشته تا هاجر را از این بی توجهیِ ظاهری که به وی و فرزندش شده، نسبت به خدا و رسولش شاکی کند، حال چگونه این نیاز و این عطش و آن حرکت و تلاش اضطراری که ذاتاً در جهت تأمین آب باید باشد، صبغ های معرفتی پیدا می کند که بشریتی را تا ابد سیراب می سازد».

در نهایت به فصل پنجم با عنوان "از حج تا خانه" می رسیم که در این فصل آمادگی ها و رسالت های اجتماعی حجاج، بازگشت از سفر، حقیقت تلخ، بعد از باز گشت، گزارش مطالعات پزشکی حج در جهت تعیین معیارهای استطاعت جسمی و نتایج و پیشنهادهایی برای پزشکان، مدیران و روحانیون کاروانها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

 در انتهای کتاب نیز خاتمه ای بیان شده که بخشی از این خاتمه به شرح ذیل است:

این نوشتار، طرح یک تجربه فردی است نه ارائه یک کار تخصصی متناسب با این فریضۀ بزرگ الهیِ، روزنه ای است کوچک به آن، آن هم با دیدی محدود و ناقص.

در این کتاب گذشته از مناسک و احکام حج که در آن ورودی نبوده، نکات قابل تأمل بسیاری نیز وجود دارد که به آن ها اشاره نشده است. فقط این نکته را عرض کنم که در سیر نگارش این کتاب، تا حدی مفهوم این عبارت امام صادق 1 برایم روشن شد که در نگاه آن «دریای علم لدنی «چهل سال هم برای بیان مسائل خانه خدا اندک است، چرا که کعبه نشان از وحدتی دارد که با کثرت کلمات به حد در نمی آید. ازای نرو، این کتاب چونان قطر های است که در کناره های آن دریا شکل گرفته است.