فصلنامه «فرهنگ زیارت» به پله سی‌وچهارم رسید

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی حج، فصلنامه اجتماعی، سیاسی و تاریخی فرهنگ زیارت به همت پژوهشکده حج و زیارت در قم به شماره سی و چهارم خود رسید و در این شماره برای علاقمندان مقالات مختلفی منتشر شده است. 

برپایه این گزارش، این شماره از فصلنامه شامل هشت مقاله است که از جمله می توان به جایگاه اهل بیت نزد پروردگار از منظر زیارتنامه ها به قلم آقای حافظ نجفی، زیارت امام رضا در آیینه روایات نوشته محمود شریفی و مزارات شیعه در قصیده تانیه دعبل خزاعی به قلم مصطفی قلی زاده علیار اشاره کرد. همچنین حضور و نقش آفرینی زنان در قیام امام حسین(ع) به قلم فضل علی قزوینی و ترجمه محمد حسین خوشنویس دیگر عناوین مقاله های این فصلنامه است. از یوسف الشمری نیز مقاله ای تحت عنوان حوزه ها و مراکز علمی حله با ترجمه آقای محمدمهدی رضایی منتشر شده است. دانش های معمول در میان علمای شهر حله در قرن نهم هجری به قلم یوسف الشمر و ترجمه مهدی کرمانی و  خاندان مستنبط در حوزه نجف به نویسندگی عبدالرحیم اباذری عنوان دو مقاله دیگر منتشره در این شمار از فصلنامه فرهنگ زیارت است. 

گفتنی است چکیده عربی و  انگلیسی مقالات نیز در پایان این فصلنامه آورده شده است.

جایگاه اهل بیت(ع) نزد پروردگار از منظرزیارتنامه ها (۲)»

نویسنده در مقاله نخست با عنوان «جایگاه اهل بیت(ع) نزد پروردگار از منظرزیارتنامه ها (۲)» بیان کرده است: متون زیات نامه های معتبر که از لسان حضرات معصومین علا به ما رسیده و در منابع معتبر وجود دارد، حاوی بسیاری از مناقب ، فضائل و مقامات اهل بیت گرامی پیامبر اسلام است.

هدف این مقاله ارائه مستند فضائل اهل بیت(ع) در زیارت نامه های معتبر به کلیه ارادتمندان خاندان نبوت عنوان شده است که با عشق و اخلاص به زیارت آن بزرگواران می شتابند. روش این مقاله، مراجعه به متون زیارت نامه ها و گردآوری و جستجوی آن فضائل و تبیین آنها با استفاده از روایات معتبر است.

در حقیقت این تحقیق نشان می دهد پیامبر بزرگوار اسلام و خاندان مطهر ایشان، در نظام آفرینش و نزد پروردگار متعال، منزلت و جایگاه ممتازی دارند. آنان، همان صراط مستقیمی هستند که با تایید و هدایت الهی، به عنوان حجت های پروردگار، امانت بزرگ هدایت بشر را بر عهده گرفته اند و سخنانشان چون بر گرفته از وحی آسمانی است، فصل الخطاب و روشنگر همه عرصه های زندگی بشر در قرون و اعصار است.

زیارت امام رضا(ع) در آیینه روایات

عنوان مقاله دوم «زیارت امام رضا(ع) در آیینه روایات» است که در بخشی از این مقاله می خوانیم: مهم ترین زیارتگاه میان زیارتگاه های کشور اسلامی ایران، مرقد مطهر و منور حضرت علی بن موسی الرضا(ع) است و تنها زیارتگاه یکی از امامان شیعه در ایران است که مردم عاشق، از سرتاسر جهان، برای زیارت آن حضرت به این کشور می آیند و از ایران هم هر سال میلیون ها عاشق به زیارت آن حضرت می روند. از این رو شایسته است جایگاه زیارت آن حضرت و آثار و برکات آن تبیین گردد.

نویسنده در بخش دیگری از این مقاله خاطرنشان کرده است: با جست وجو و تفحص در احادیثی که از پیامبر گرامی اسلام و جانشینان آن حضرت رسیده، بیش از پانزده اثر برکت برای زیارت امام رضا(ع)  بیان شده است. این روایات به بیش از ده دسته تقسیم می گردد.

در این مقاله نمونه هایی از هر دسته، نقل و بررسی می شود تا زائران و عاشقان زیارت آن بزرگوار، با آگاهی بیشتر بتوانند از زیارت آن حضرت بهره برداری کنند. در ضمن، آن دسته احادیث که زیارت امام هشتم را حتی برتر از زیارت امام حسین(ع) دانسته نیز مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.

مزارات شیعه در قصیده تائیه دعبل خزاعی

مصطفی قلی زاده علیار در مقاله خود با عنوان «مزارات شیعه در قصیده تائیه دعبل خزاعی» تأکید کرده است که زندگی پر فراز و نشیب شاعر بزرگ شیعی، دعبل خزاعی، در دوران امامت چهار امام یعنی امام موسی کاظم(ع) ، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و امام هادی(ع)، و همزمان با حاکمیت نه تن از خلفای جور عباسی سپری شد.

وی اضافه کرده است: عباسیان در این مدت که نزدیک به یک قرن است، علاوه بر به شهادت رساندن امامان معصوم، قیامهای شیعی و خیزشهای سلحشوران حق طلب علوی را نیز سرکوب کردند؛ همچنین هارون و متوکل هر یک در زمان خود، برای خاموش کردن مشعل قیام علویان، مزار شهدای کربلا را تخریب، و مردم را از زیارت تربت آنان منع کردند.

دعبل اشعار زیادی در مناقب و مراثی خاندان پیامبر و در هجو دشمنان اهل بیت(ع) سروده؛ اما قصیده «تائیه» مدارس آیات، مشهورترین و بلندترین شاهکار او در این موضوع است. چکامه تائیه دعبل علاوه بر ارزش های فکری، اعتقادی، تاریخی، سیاسی و ادبی، گونهای مزارشناسی خاندان اهل بیت علی نیز هست و یکی از نمونه های موفق «ادب المقابر» به شمار می آید.

حضور و نقش آفرینی زنان در قیام امام حسین(ع)

در مقاله دیگر این فصلنامه با عنوان «حضور و نقش آفرینی زنان در قیام امام حسین(ع)» آمده است:بانوان قبل، حین و بعد از عاشورا حضور پررنگ، چشم گیر و مؤثری در دفاع از امام حسین داشتند و نمی توان فقط بانوانی را که همراه امام حسین(ع) عابر به کربلا رفتند، دارای نقش دانست، بلکه شیرزنانی بودند که پیش از عاشورا و پس از آن در شهرهای مختلفی مانند مدینه، کوفه، بصره و شام در این حماسه بزرگ، به نحوی نقش آفرینی داشتند.

همچنین باید به این پرسش، پاسخی روشن داده شود که اگر واقعه عاشورا بدون حضور خانواده امام حسین(ع) می بود، باز هم این تأثیر را در چنین گستره جغرافیایی می داشت یا خیر.

نویسنده در این مقاله برآن است تا تأثیر حضور بانوان را در گسترش پیام عاشورا بررسی کند، چراکه حضور بانوان به تأثیرگذاری این حادثه کمک شایانی کرد؛ به طوری که انسان سرّ این جمله امام حسین(ع) را که فرمود: «خدا دوست دارد خانواده مرا اسیر ببیند»، بهتر درک می کند. حضور بانوان و کودکان، بعد عاطفی واقعه کربلا را بسیار تقویت کرد و یکی از عوامل پایداری اثر عاشورا همین است.

حوزه ها و مراکز علمی حلّه

مقاله دیگر این شماره از فصلنامه از فرهنگ زیارت «حوزه ها و مراکز علمی حلّه» است که در آن می خوانیم: اگر بخواهیم در طول تاریخ علم اسلامی، نشانه هایی از توجه عمیق و اصولی مسلمانان به علم و دانش آموزی را رصد کنیم، به نمونه ها و مصادیق متنوع و بسیاری خواهیم رسید که گوناگونی اماکن تدریس و استفاده مدرسان و علم آموزان از هر موقعیت مکانی حتی در ابتدایی ترین شکل آن، برای تعلیم و تعلم، از جمله آنهاست.

آنجا که فضای حاکم بر شهری شیعه نشین همچون حله اجازه نشر و گسترش علوم اهل بیت علیها را به طور آشکار نمی دهد و سلطه محافل رسمی و دولتی بر آموزش، بهانه ای برای تضییق و اعمال خشونت از طرف حاکمیت، خانه های علما و اتاقهای محدود، بهترین جایگاه تدریس و انتقال معارف اصیل اسلامی به طالبان و حقیقت جویان ماجد و اماکن مقدس نیز در این عرصه جایگاه ویژه ای دارند و مجمع و مقصد مقاصد گوناگون از جمله یادگیری علوم دینی اند.

در بخش دیگری از این مقاله می خوانیم: حله تا قرن نهم هجری از نظر فعالیتهای علمی و فرهنگی پررونق است و بارقه های بحث و تحقیق علمی در گوشه گوشه آن می درخشد.

در مقاله دیگر این فصلنامه با عنوان «دانش های معمول در میان علمای شهر حله در قرن نهم هجری» آمده است:  وجود علوم متنوع و متکثر در یک حوزه علمی با سابقه و ممتاز همچون حوزه حله در قرن نهم هجری نشانه بارزی از حیات و پویایی و بالندگی آن است.

مستندات تاریخی گواه است که تمام دانش های معمول آن روزگار در حوزه حله تدریس می شده و شاخه های مختلف علمی در دو بعد دینی و انسانی محل توجه معلمان و متعلمان بوده است.

مقاله حاضر در واقع گزیده تاریخ علوم در حله در مقطع تاریخی خاصی را نشان میدهن تاهی گذرا به نامهای پرشمار عالمان و تألیفات متعدد آنان در زمینه های قرآن، کارع، فقه، اصول، ادبیات، شعر و... معلوم می دارد که قرن نهم هجری را برای شهر حله، باید عصر طلایی علم و دانش و فرهیختگی به شمار آوریم و به میراث برجای مانده از آن، توجھی ویژه مبذول داریم.

خاندان مستنبط در حوزه نجف

«خاندان مستنبط در حوزه نجف» آخرین عنوان مقاله در این فصلنامه به شمار می رود که نویسنده در بخشی از آن یادآور شده است: خاندان مستنبط یکی از بیوت ریشه دار هستند که در حوزه علمیه نجف و بعد در حوزه علمیه تبریز از جهت علمی، فرهنگی، دینی و نشر معارف اهل بیت و تأثیر بسزایی داشته اند.

همه اعضای برجسته این خاندان تحصیلات خود را در حوزه تبریز آغاز کردند و بعد با هجرت به نجف، به مرحله رشد، شکوفایی و بالندگی رسیدند. بعضی از آنان دوباره به تبریز برگشتند و در خدمت مردم منطقه قرار گرفتند و در کنار آن در تقویت بنیه حوزه تبریز و آذربایجان لحظه ای درنگ نکردند. بعضی دیگر نیز در نجف ماندند و به تعلیم و تربیت شاگردان فاضل و تحقیق و تتبع در علوم اسلامی و فاصل و تحقیق و تتبع در علوم اسلامی و نشر فرهنگ ها و توسعه و رونق حوزه علمیه نجف کوشیدند و تأثیرگذار شدند. در این مقاله به گونه ای گذرا با چهره های برجسته خاندان مستنبط آشنا می شویم.

یادآور می شود، کتابخانه تخصصی - دیجیتالی حج و زیارت با بیش از یک هزار و صد اثر به صورت آنلاین در اختیار عموم کاربران و پژوهشگران است.