«بزم غریب» سفرنامه تاریخی از حج

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج،  کتاب «بزم غریب» آگاهی‌های بسیاری را از راه‌ها، منازل، شهرها و کشورهای مسیر جنوبی حج ایرانیان در خود دارد. شرح حال نویسنده کتاب که محمد علی بن محمد رضی بروجردی است و علت شهرت او به «بروجردی» دانسته نیست. وی اهل شیراز بوده و سفر خود را از این شهر آغاز کرده است. کتاب را یکی از آشنایانش به نام احمد بن ابوالحسن شریف کتابت کرده و از حاشیه‌هایی که او بر کتاب نوشته و نیز متن کتاب برمی‌آید که نویسنده از خان‌های فارس و اهل فضل بوده است.

 

بخشی از سفر، دریایی بوده و از طریق خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند و دریای سرخ صورت پذیرفته است. نویسنده با نثری مسجّع و زیبا آگاهی‌هایی از وضعیت مذهبی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی مناطق ساحلی مسیر سفر خود و مکه و مدینه به دست داده است. مطالب کتاب را در دو بخش می‌توان گنجانید:

 

معرفی خان‌ها و حاکمان سیاسی، نام شهرها و مناطق میان راه همراه با چگونگی تلفظ و گاه وجه تسمیه آن‌ها، کیفیت دریانوردی در آن روزگار، اصطلاحات، نام اجزا و اشیا و خدمه کشتی و آگاهی‌های ارزشمندی از دریانوردی آن دوران در خلیج فارس، فاصله شهرها از یکدیگر و تا مکه، چگونگی رفتار مردم کشورهای جنوبی با حاجیان و شهروندان ایرانی. نویسنده وضعیت امنیتی ایرانیان را مناسب ندانسته و بیان کرده که برخی از کشتی‌های ایرانی برای حفظ امنیت خود ناچار به نصب پرچم انگلیس می‌شوند؛ زیرا انگلیسی‌ها از امنیت کامل برخوردارند. 

نویسنده هنگام سفر در سرزمین عربستان، همواره از هجوم راهزنان و سارقان بومی یا باج‌گیری عرب‌های بادیه‌نشین، در رنج و هراس و گاه شاهد چپاول‌های آن‌ها بوده است.

 

اطلاعاتی که در بخش دیگر کتاب یافت می شودعبارتند از: مسجدالحرام، کعبه و اشیای مربوط به آن، حجرالاسود، حجر اسماعیل، مقام ابراهیم، چاه زمزم، صفا و مروه که بیشتر همراهِ وصف شکل ظاهری و یادکرد مساحت و اندازه و ارتفاع است، آداب و مناسک حج، خادمان بیت الله الحرام از جمله خواجگان یا اغوات که شمار آن‌ها 50 تن بوده است، اوضاع سیاسی و عزل و نصب‌های حکومتی مکه، شمار امامان جماعت مسجد که چهار تن از چهار مذهب اهل سنت بوده‌اند و چگونگی برگزاری نمازهای جماعت در آن جا، بیان خصوصیات و اندازه و مساحت مکان‌های مدینه و اشیای مسجدالنبی. 

 

نویسنده در باب زیارت امامان بقیع، متولّیان مشاهد را بسیار سختگیر دانسته است. او درباره مردم مدینه می‌گوید: «با این که اهل مدینه نسبت به اهل مکه، بسی مهربان و با سلوک اند، عجم در نظر آن‌ها مفلوک، و معتبرترین حجاج، بسی دنی و صُعلوک.»

 

بزم غریب به کوشش محمد مهدی معراجی به سال 1376ش. با استفاده از دو نسخه خطی تصحیح گشته و در دفتر ششم «میراث اسلامی ایران» کتابخانه آیت‌الله نجفی در 64 صفحه با قطع رقعی مرعشی چاپ شده است. این سفرنامه همچنین در مجموعه پنجاه سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان، با مقدمه همان محقق آمده است.