فریضه حج دارای مایه غنی و کارساز «ذکراللَّه»
رهبر معظم انقلاب می فرمایند: فریضه حج با مایه غنی و کارساز «ذکراللَّه» و با اجتماع متراکم و عظیم مسلمانان در مناسک آن، می تواند نقطه آغاز و سکوی پرش این نهضت فراگیر باشد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، قرآن کریم در موضوع حج، تقریبا به همه مباحث و مسایل مرتبط به آن پرداخته و از مجموع یکصد و چهارده سوره، در بیست و پنج سوره به اجمال یا تفصیل به مسایل حج اشاره کرده و از شش هزار و دویست و سی و شش آیه قرآن، بیش از یکصد و بیست آیه به عنوان «آیات الحج» لقب گرفته است.
پایگاه اطلاع‌رسانی حج برای آگاهی از مقام رفیع حج در قرآن و جایگاه بلند و عظیم حاجیان در این کتاب آسمانی، به ارائه نکات ناب و پیام‌های زیبای آیات بیان‌گر احکام و تشریع‌گر مناسک حج براساس تفسیر نور حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی و دیگر منابع پرداخته که در این شماره، آیه 200 سوره بقره مورد بررسی قرار گرفته است.
آیه
«فَإِذَا قَضَیْتُمْ مَنَاسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَذِکْرِکُمْ آبَاءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ».
ترجمه
پس آن گاه که اعمال حجّ را به جا آوردید، همان گونه که پدران خود را یاد می‌کنید بلکه بیش از آن خدا را یاد کنید (و هر حاجت دنیا و آخرت را از خدا بخواهید) بعضی مردم (کوتاه نظر از خدا تمنّای متاع دنیوی تنها کنند و) گویند: پروردگارا، ما را از نعمتهای دنیا بهره‌مند ساز؛ و آنان را از نعمت آخرت نصیبی نیست.
معانی کلمات آیه
قضیتم: قضاء در اصل به معنى فیصله دادن به امر است به معنى اراده، حکم، اعلام، تمام کردن و غیره به کار رود که هر یک نوعى فیصله دادن است، در آیه به معنى تمام کردن مى باشد.
مناسککم: منسک: عبادت، مناسک: عبادتها بقره/ 128.
خلاق: نصیب خوب. نصیب فراوان.[۱]
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۲]
شأن نزول:
از ابن عباس و مجاهد روایت کنند که اعراب هنگام توقف در موسم یا در جمره تمام گفتار و گفتگوهایشان راجع به پدران و اجداد خود بوده و از آنها تعریف و توصیف می‌نمودند سپس این آیه نازل گردید.[۳]
و نیز از ابن عباس نقل نمایند: که وقتى که اعراب در موسم مى آمدند، مى گفتند: خدایا امسال به ما باران بده و نیز امسال را سال ارزانى قرار بده و از امور آخرت چیزى از خداوند نمى خواستند سپس این قسمت از آیه «فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ» نازل گردید.[۴]
شیخ بزرگوار موضوع اول را بدون ذکر عنوان شأن و نزول از امام محمدباقر علیه‌السلام روایت نموده است و محمد بن مسلم گوید: که از امام محمدباقر علیه‌السلام درباره این قسمت از آیه «فَاذْکُرُوااللَّهَ کَذِکْرِکُمْ آباءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْراً» سؤال نمودم. فرمود: اعراب به رسم جاهلیت در هر مجلس و محفلى از پدران خویش صحبت به میان می‌آوردند این آیه بدان سبب نازل گردید[۵]. [۶] نکته‌ها
در این آیه ضمن دستور به حرکت دسته‌جمعى همراه مردم، به اهل مکّه تذکّر مى‌دهد مبادا خیال کنید که چون اهل حرم یا از قبیله قریش و امثال آن هستید باید حرکات عبادى شما با دیگران فرقى داشته باشد، این خودبزرگ‌بینى‌ها را کنار گذاشته وهمچون عموم مردم باشید.
نکته ها
گروهى از اهل مکّه، بعد از پایان مراسم حج در محلّى اجتماع کرده و با یاد کردن پدران و نیاکان خود به آن تفاخر و مباهات مى‌کردند. قرآن دستور مى‌دهد به جاى تفاخر به نیاکان، خدا را یاد کنید [7] و از نعمت‌ها و توفیقات او سخن بگویید و در این کار جدّى‌تر باشید.
یاد هر کس یا هر چیز، نشانه حاکمیّت آن بر فکر انسان است. کسى که یاد نیاکان را دارد و به آنان افتخار مى‌کند، فکر و فرهنگ آنان را پذیرفته است و این یادکرد مى‌تواند فرهنگ جاهلى را بر جامعه حاکم کند. به همین دلیل حضرت موسى(ع) گفت: من گوساله طلایى و پر قیمت سامرى را آتش مى‌زنم و خاکسترش را به دریا مى‌ریزم. زیرا تماشاى آن، فرهنگ و تفکّر شرک را در انسان زنده مى‌کند.
پیام ها
1- جهت‌دهى به ایام فراغت، یکى از وظایف مربّى است. «فَإِذا قَضَیْتُمْ ... فَاذْکُرُوا اللَّهَ»
2- یاد خدا، هم از نظر کمّیت باید کثیر باشد؛ «وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیراً» و هم از نظر کیفیّت، عاشقانه و خالصانه. «أَشَدَّ ذِکْراً»
3- سطحى‌نگر نباشیم. گروهى در بهترین زمان‌ها و مکان‌ها، تنها دعاى آنها رسیدن به زندگى کوتاه مادّى است. «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ»
رهبر معظم انقلاب درباره ضرورت یاد خدا در موسم حج می فرمایند: تضمین کننده همه هدفهای بزرگ امّت اسلامی، توکل به خداوند و اعتماد به وعده حتمی قرآن و تحکیم اتّحاد اسلامی است، و فریضه حج با مایه غنی و کارساز «ذکراللَّه» و با اجتماع متراکم و عظیم مسلمانان در مناسک آن، می تواند نقطه آغاز و سکوی پرش این نهضت فراگیر باشد. و برائت در قول و عمل از سردمداران کفر و استکبار در این فریضه، الگوی عمل و نخستین گام در این راه گردد. [8]
پانویس
1ـ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
2ـ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 111.
3ـ تفاسیر طبرسى و میبدى و ابن ابى‌حاتم.
4ـ تفسیر ابن ابى‌حاتم.
5ـ تفاسیر عیاشى و برهان.
6ـ محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص 68.
7ـ تفسیر مجمع‌البیان، ج 2، ص 529؛ نورالثقلین، ج 1، ص 198.
8ـ تفسیر قرآن مهر جلد دوم ، 150.
