توصیه مهم امام صادق علیه السلام به حاجیان
یکی از مهمترین آثار حج آن است که فقر را از زندگانی انسان دور می کند و گناهان را محو و سبب ورود به بهشت می شود.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، در مقاله «حج یا کمک به فقرا» اشاره شد که حج تمتع یکی از واجبات الهی است که هیچ عمل مستحبی و یا واجب دیگری نمی‌تواند جایگزین آن شود، چراکه در این فریضه الهی اسراری نهفته است که از جمله آن‌ها، اهمیت مسئله حج در سیاست خارجی جهان اسلام است که موجی از اتحاد و همبستگی میلیون‌ها مسلمان را به رخ مستکبران و دشمنان اسلام و قرآن می‌کشد و نماز و روزه و کمک به فقرا و ... هرگز نمی‌تواند جایگزین این اتحاد و همبستگی شود.
اهمیت حج واجب در روایات
یکی از آثار مهمی که در روایات اسلامی برای حج بیان‌شده است، دور شدن فقر و نداری از فردی است که خانه خداوند را زیارت کرده است، چنانچه امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در این زمینه در خطبه دیباج می‌فرماید:
شکر خداى را که آفریدگار خلق است و شکافنده صبح. گواهى مىدهم که خدایی جز خدای یگانه نیست و شریک ندارد و محمد (صلی‌الله علیه و آله) پیامبر اوست.
بندگان خدا! بهترین وسیلهاى که مقربان به درگاه خدا بدان توسل جویند عبارت است از ایمان به خدا و پیامبرانش و آنچه (این پیامبران به‌عنوان وحى) از جانب او آوردهاند و جهاد در راه خدا که قله بلند اسلام است و کلمه اخلاص (لا اله الا اللَّه) که سرشت انسان است و به پا داشتن نماز که آیین است و زکات که واجب (مالى) است و روزه رمضان که دژى محکم (در برابر آتش) است و حج و عمره که فقر را بزدایند و گناه را محو سازند و بهشت را موجب شوند و صله‌رحم که مایه فزونى ثروت و درازى عمر و زیادى عدد است و صدقه نهان که خطا را بپوشد و غضب خداى تبارک‌وتعالی را خاموش کند و صدقه آشکار که مرگ بد را جلو گیرد و کارهاى خیر که از مهالک بد نگه‌دار است [تحف العقول / ترجمه جنتى؛ متن؛ ص 225]
چنانچه در این روایت اشاره شده است یکی از مهمترین آثار حج آن است که فقر را از زندگانی انسان دور می‌کند و گناهان را محو و سبب ورود به بهشت می‌شود.
عذاب الهی در انتظار افرادی که حج را ترک کنند
همچنین امام صادق علیه‌السلام پیرامون اهمیت حج و اینکه اگر روزی فرا برسد که همه مردم آن را ترک کنند و یا عمل دیگری را جایگزین آن کنند، به هلاکت می‌رسند می‌فرماید:
برآوردن حاجت مؤمن بهتر از هزار حج مقبول با همه اعمالش و از آزاد کردن هزار بنده براى خدا و از تقدیم هزار اسب زین و مهار کرده در راه خدا است. هرآینه خداوند به خاطر آن‌کسی که نماز می‌خواند از شیعیان ما (بلا را) دفع کند از آن‌کسی که نماز نمی‌خواند از شیعیان ما و اگر همگى نماز را ترک کنند هرآینه (همگى آن‌ها) هلاک شوند؛ و خداوند به خاطر آنکه زکات دهد از شیعیان ما دفع کند از آنکه زکات نمىپردازد و اگر همگى زکات ندهند هلاک گردند و همانا خداوند به خاطر آنکه از شیعیان ما حج به جا آورد از آنکه حج به جا نیاورد (بلا را) دفع کند و اگر به‌ترک حج اتفاق کنند هرآینه هلاک شوند»[اصول الکافی ج4؛ ص 187
طبق این روایت شریف یکی از آثار مهم حج دفع بلا از جامعه اسلامی است که در صورت ترک آن مردم مستحق آن خواهند شد.
جایگزینی کمک به فقرا با حج مستحبی
اما آنچه امروز به‌عنوان یکی از دغدغه‌های عمومی بر آن تأکید شود، جایگزینی حج و کمک به فقراست. حج بر دو نوع است: واجب و مستحب، در مورد حج واجب که با شرایطی از جمله تمکن مالی بر انسان مسلمان واجب می‌شود، هیچ عمل دیگری نمی‌تواند جایگزین آن شود.
چنانچه امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:«مَن ماتَ و لم یحجّ حجّة الاسلام و لم یَمْنعه من ذلک حاجةٌ تجحف به أو مرضٌ لایطیق فیه الحج، او سلطان یمنعه، فلیمت یهودیاً او نصرانیاً» کسی که بمیرد و حال آنکه حجةالاسلام را به‌جا نیاورده باشد درحالی‌که مانعی از به‌جا آوردن حج به وجود نیامده باشد از قبیل حاجتی که مانع انجام حج شود یا مرضی که در آن تحمل اعمال حج را نداشته باشد یا سلطان ظالمی مانع از حج شود، پس بمیرد یهودی یا نصرانی.»
[وسایل الشیعه، ج 8،200]
اما سؤال مهمی که در اینجا مطرح می‌شود آن است که آیا می‌توان اعمال دیگر را در این برهه از زمان جایگزین حج مستحبی کرد؟
پاسخ آن است که هرچند توصیه‌های فراوانی نسبت به حج مستحبی نیز بیان‌شده است و هیچ منافاتی ندارد که فرد ثروتمند هم به حج برود و هم به فقرا و نیازمندان کمک کند، چنانچه این شیوه را در برخی از افراد می‌توان مشاهده کرد، اما درباره اهمیت جایگزینی برخی از اعمال با حج مستحبی نیز مطالب متعددی بیان‌شده است که از جمله آن‌ها روایت امام صادق علیه‌السلام است.
که می‌فرماید«برآوردن حاجت مؤمن بهتر است از هزار حج مقبول با همه اعمالش و از آزاد کردن هزار بنده براى خدا و از تقدیم هزار اسب زین و مهار کرده در راه خدا»
[الأمالی (للصدوق)؛ ص 236
آنچه از این روایت استفاده می‌شود آن است که برطرف کردن فقر و مشکلات در جامعه اسلامی چنان از اهمیت زیادی برخوردار است که می‌توان آن را معادل هزار حج آن‌هم از نوع مقبولش محسوب کرد چراکه برای قبول شدن حج شرایط متعددی بیان‌شده است و معلوم نیست هر مسلمانی بتواند همه این شرایط را کسب کند.
هشدار مهم امام صادق به حاجیان
درست است که هیچ عملی را نمی‌توان جایگزین حج تمتع کرد، اما با این حال افرادی که توفیق یارشان بوده و توانسته‌اند در زیباترین روزهای سال عازم سرزمین وحی شوند، نیز مسئولیتی خطیر بر عهده‌دارند، چراکه حج حاجی در صورتی مقبول و گناهان او آمرزیده می‌شود که از گناهان کبیره دوری کند و تقوا داشته باشد.
چنانچه روایت امام صادق علیه‌السلام در ذیل آیه شریفه 203 سوره بقره می‌فرماید: «او از حج برمی‌گردد درحالی‌که گناهانش آمرزیده شده، البته خداى متعالى گناه کسى را می‌آمرزد که تقوا داشته باشد، همچنین در روایتی دیگر حضرت می‌فرماید: و از امام صادق (علیه‌السلام) روایت آورده که فرمود: یعنى کسى که از گناهان کبیره پروا کند».
[تفسیر المیزان، ج 2، ص 127]
حال یکی از گناهان کبیره که حاجی هم باید در ایام حج و هم بعد از مراجعه از سرزمین وحی به آن توجه ویژه داشته باشد، مسئله اسراف است که شهید آیت‌الله دستغیب آن را در کتاب گناهان کبیره موردبحث و بررسی قرار داده است و این هشداری مهم برای کسانی است که از سرزمین وحی به وطن خود مراجعه می‌کنند تا از اسراف و تبذیر به‌شدت اجتناب کنند و به‌عنوان الگویی مناسب برای آیندگان به برگزاری یک ضیافت ساده اکتفا کرده و در مقابل به فکر فقرا و نیازمندان در خویشاوندان و همسایگان خود باشند.
در این زمینه امام سجاد علیه‌السلام در صحیفه سجادیه از خداوند متعال می‌خواهد«بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از اسراف‌کاری بازدار و روزى من از تلف و تباهى برهان و بر دارایى من به برکت بیافزایی و چون انفاق مىکنم راه درست را به من بنماى»
[الصحیفة السجادیة: نیایش 20، ص 133]
هرچند که ضیافت بعد از حج نیز جزء انفاق محسوب می‌شود ولی به تحقیق می‌توان گفت در این برهه از زمان، کمک به فقرا و نیازمندان و فراهم کردن اسباب ازدواج جوانان همان راه درست انفاقی است که امام سجاد از خداوند متعال مسئلت می‌دارد.
