انتشار پنجاه سفرنامه حج قاجاری

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، حجت‌الاسلام والمسلمین «رسول جعفریان» در مقدمه خود بر این اثر چنین نوشته است :«سالهای متمادی است كه به كار تصحیح و نشر سفرنامه‌های حج مشغول هستم و به توفیق خدای متعال، موفق به انتشار شماری از آنها  صورت تك تك شدم. این سفرنامه‌ها، گنجینه‌های پایان ناپذیر برای شناخت بسیاری از مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و تمدنی مسلمانان بوده و در موضوعات متنوعی می‌تواند منبعی مورد توجه و قابل اعتماد باشد. حجم گسترده آنها به ویژه در دو قرن اخیر به اندازه‌ای است كه می‌توان عنوان «ادبیات حج» را به آنها داد.

اكنون پس از انتشار شماری از آنها، توسط بنده یا دیگران، احساس كردم اگر مجموعه‌ای از آنها در اختیار پژوهشگران باشد، نه تنها اهمیت این حوزه ادبی  آشكارتر می‌شود، بلكه می‌تواند منبع مهم برای كسانی باشد كه در این زمینه و زمینه‌های مشابه فعالیت‌های پژوهشی دارند.

انتخاب دوره قاجار به این دلیل بود كه در كشور ما، ادبیات حج، به طور عمده مولود این دوره است. البته از دوره صفوی خاطرات پراكنده و یك مورد نیز سفرنامه منظم و منظوم داریم كه موفق به نشر آنها شده‌ام. چنان كه از دوره نادری هم یك نمونه در دسترس بود كه در آغاز همین مجموعه آوردم، اما عمده آنچه كه می‌توان آن را محصول نهضت سفرنامه نویسی دانست، از دورة قاجاری است. در دوره پهلوی نیز سفرنامه‌های فراوانی نوشته شده است كه باید در نوبتی دیگر به سراغ آنها رفت.

در آغاز كتاب، نوشتاری در باره حج گزاری ایرانیان در دوره قاجاری بر اساس سفرنامه‌های همان دوره نوشته‌ام و شرح كافی در باره این قبیل مآخذ و موضوعات مورد توجه در آنها به دست داده‌ام. ارجاعات آن مقاله كه ده سال پیش به مناسبت كنفرانس دین و دولت در دوره قاجار در دانشگاه بریستول انگلیس نوشته شد، همه به چاپ‌هایی از آنها سفرنامه‌هاست كه بنده یا دیگران تا آن زمان عرضه كرده بودیم.»

   

ج 1

1. بیان واقع/ خواجه عبدالكریم كشیمیری /  1154 ق

2. تحفة الحرمین / محمد رحیم الدین قادری / 1203 - 1204 ق

3. تذكرة الطریق/ حافظ محمد عبدالحسین كرناتكی / 1230 ق

4. سفرنامه مكه/ محمد ولی میرزا  / 1260 ق

5. سفرنامه مكه/ معظمه میرزا جلایر /  1260 ق

6. بزم غریب/ محمدعلی بن محمدرضی بروجردی / 1261 ق

7. سفرنامه مكه/ میرزا علی‌اصغر خان اعتماد السلطنه /  1263 ق

 

ج 2

 8 . سفرنامه مكه /  سیف الدوله  /1279 ق

9 . گزارش سفر حج /  بانو شاه جهان بیگم /1280 ق

10. حج منصور / یعقوب میرزای تبریزی / 1285 ق

11. سفرنامه مكه / مؤلف ناشناخته / از سال 1288 ق

12. منازل قمریه درسوانح سفریه / علی حسین بن‌خیرات علی ق

 

 

ج 3

13. سفرنامه مكه / فرهاد میرزا / 1292 ق

14. الوجیزه فی تعریف المدینه / میرزا محمد مهندس / 1292 - 1294 ق

15. هدایت الحجاج / سید محمدرضا طباطبائی / 1296 ق

16. سفرنامه مكه / نجم الملك / 1296 ق

 

 

ج 4

17. سفرنامه مكه / حسام السلطنه /  1297 ق

18. سفرنامه مكه / عصمت السلطنه دختر فرهاد میرزا / 1297 ق

19. سفرنامه منظوم حج / مشتری طوسی /  1297 ق

20. سفرنامه مكه  / میرزا عبدالحسین خان افشار /  1299 ق

21. تیر اجل در صدمات راه جبل / ناشناخته / 1299 ق

22. سفرنامه مكه / ناشناخته /  1299 ق

23. سفرنامه منظوم حج /  ناشناخته / 1300 ق

24. سفرنامه مكه/  رحمت الله بن ملاعاشور بخارایی / 1303 ق

 

 

ج 5

25. سفرنامه مكه / محمد حسین فراهانی / 1302 ق

26. سفرنامه مكه  / نایب الصدر شیرازی / 1305 ق

27. سفرنامه مكه و عتبات  / میرزا عبدالمجید مجدی / 1305 ق

28. سفرنامه مكه /  محمدرضا ظهیر الملك /  1306 ق

29. روزنامه سفر حج /  بانو علویه كرمانی / 1309 ق

 

ج 6

30. حج نامه / حاجی سلیم خان تكابی / 1310 ق

31. سفرنامه منظوم حج / ناشناخته

32. سفرنامه منظوم حج / ناشناخته / 1314 ق

33. سفرنامه مكه / ملا ابراهیم كازرونی / 1315 ق

34. سفرنامه مكه / امین‌الدوله / 1316 ق

35. گزارش حج سال 1316ق

36. سفرنامه عتبات و حج /  ناشناخته / 1317 ق

37.  سفرنامه شهاب / عبدالسلام تربتی / 1317 ق

 

ج 7

38. روزنامه سفر عتبات و مكه مكرمه / وقار الدوله / 1317 ق

39. سفرنامه مكه معظمه / حاجی عبدالله قراگوزلو /  1319 ق

40. سفرنامه حج / رئیس الذاكرین / 1319 ق

41. تفصیل سفر مكه معظمه / مدیر الدوله / 1321 ق

42. سفرنامه مكه معظمه / مخبر السلطنه / 1322 ق

43. سفرنامه مكه / میزرا داود وزیر وظایف / ق 1322

44. سفرنامه مكه / میرزا علی اصفهانی / 1331 ق

45. سفرنامه مكه /  ابوالقاسم مرجانی /  1331 ق

 

ج 8

46. سفرنامه مكه / محمد حسین منشی زاده / 1339 ق

47. سفرنامه مكه / سید فخر الدین جزائری  / 1340 ق

48. سفرنامه مكه / ایاز خان قشقائی / 1340 ق

49. سفرنامه حج /  سید احمد هدایتی /  ق 1338

50. سفرنامه مكه / لطفعلی خان اعلائی / 1348 ق