زیارت اربعین و احیای روحیه حق‌طلبی
یک مدرس حوزه علمیه در ارتباط با ظرفیت اربعین در رفتارسازی، گفت: با نگاهی به آداب زیارت معصومین از جمله حضرت اباعبدالله(ع) درمی‌یابیم که ایشان در توصیه‌های زیارت به زوار قصد نهادینه‌سازی یک سری رفتارها و خُلقیات را دارند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، حجت‌الاسلام محمد انصاری، مدرس حوزه علمیه در گفت‌وگو با ایکنا در ارتباط با ظرفیت اربعین در رفتارسازی اظهار کرد: رفتار و برخوردهای انسان گاه در حوزه فردی و گاه در حوزه رفتارهای اجتماعی است. اینکه اربعین چه تأثیری در ایجاد برخی رفتارهای فردی می‌تواند داشته باشد با نگاهی به آداب زیارت معصومین؛ از جمله حضرت اباعبدالله(ع) می‌توانیم دریابیم که آنها در مسیر زیارت و توصیه‌های زیارت خود به زوار گویی می‌خواستند یک سری رفتارها و خُلقیات را در وجود ما بسازند و هدف همین است که این تغییر در رفتار انسان ایجاد شود.
وی اظهار کرد: یکی از مصادیقی که به خصوص در باب زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) وارد شده است و خود می‌تواند تبدیل به رفتار در زائران شود، تمرین ایثار و ایثارگری است که مصادیق آن را به فراوانی در مسیر پیاده‌روی اربعین مشاهده می‌کنیم. امام صادق(ع) در سخنان خود وقتی از الزامات سفر سخن می‌گویند، می‌فرمایند: اگر دیدید فردی در راه مانده یا بارش سنگین است، او را کمک کنید. در این جا فرد از خود می‌گذرد، سختی را تحمل می‌کند که فرد دیگری را در مسیر سوق دهد.
انصاری ادامه داد: فرد در این مسیر یاد می‌گیرد به افراد ناتوان، سالخورده و ... توجه کند و این برای او یک تمرین است و کم کم در ذهن او تبدیل به موضوع می‌شود. در قرآن کریم هم این فرهنگ وجود دارد: «وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ»(حشر، ۹). در ابتدای شروع این حرکت فرهنگی بزرگ، مردم عراق در وضع نابسامانی بودند، الان هم چنین است؛ اما در این ایام گویا تمام مشکلات به فراموشی سپرده می‌شود و تمام هم و غم آنها تأمین آسایش زائران حضرت اباعبدالله(ع) می‌شود.
نمونه‌هایی از فرهنگ ایثار در زیارت اربعین
این کارشناس دینی با اشاره به مصادیق ایثار گفت: در عرصه ایثار، گاهی کسی می‌تواند بار دیگری را بلند کند، می‌تواند نوبت خود را در صف‌هایی که برای گذر وجود دارد به دیگری واگذار کند. مصادیق این موضوع در سفر اربعین زیاد مشاهده می‌شود؛ مثلاً فرد خانه و محل آرامش و اسکان خود را در اختیار زوار قرار می‌دهد و از آرامش خود و خانواده خود می‌گذرد. در بحث انفاق، ممکن است برای خیلی‌ها، عرصه انفاق کردن فراهم نباشد، آنها سعی می‌کنند خدمت‌هایی انجام دهند و آنچه از دستشان بر می‌آید برای زوار انجام دهند. برخی نیز انفاق مالی می‌کنند؛ هزینه سفر خود را در اختیار موکب حضرت سیدالشهدا(ع) قرار می‌دهند، یا برای کسی که تاکنون به زیارت اربعین نرفته هزینه می‌کنند.
انصاری ادامه داد: درباره افرادی که انفاق می‌کنند و انفاق آنها سبب برکت در اموال خود آنها می‌شود، احادیث فراوانی داریم و این برخلاف فرهنگ مادی‌گراست که قرآن کریم درباره آن می‌فرماید: «وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنْفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ »(توبه، ۳۴) اینها انفاق نمی‌کنند؛ چون خیال می‌کنند عالم همین دنیایی است که در آن زندگی می‌کنند. در فرهنگ اربعین بذل مال و انفاق را می‌بینیم. در روایات داریم شخصی خدمت امام صادق(ع) آمد و عرض کرد: اگر کسی نتواند به زیارت برود، شما چه راهی پیش رویش قرار می‌دهید؟ امام فرمود: اگر بتواند کسی را مستطیع و توانمند کند که به جای او به زیارت برود؛ چنین کند. حضرت در ادامه فضیلت بلندبالایی برای این کار ذکر می‌کنند.
این مدرس حوزه علمیه به بیان نمونه‌هایی از رفتارها در اربعین پرداخت و گفت: افرادی بودند که در مسیرهای پیاده‌روی زائران می‌ایستادند، به ظاهر افراد نگاه می‌کردند و اگر تشخیص می‌دادند شاید این فرد نیازمند کمک مالی باشد، به طور نامحسوس می‌آمدند و پولی در جیب او قرار می‌دادند. این صحنه جالبی بود که در مسیر دیده می‌شود. مثال زنده دیگر، موکبی است که مردم اهواز در کربلا در شارع الحداد (که سابقا محل زندگی سید هاشم حداد شاگرد آیت‌الله سیدعلی قاضی بود)، برپا می‌کنند. سال گذشته به دلیل پایین آمدن ارزش پول ملی، همسایگان آن موکب یا حسینیه نیم میلیون دینار به این موکب کمک کردند تا فشار اقتصادی را بر آنها کمتر کنند. ثمره این رفتارسازی و انفاق اربعین در جامعه می‌تواند درباره جوانانی که می‌خواهند کاری شروع کنند، ازدواج کنند، یا بدهکار هستند، خود را نشان دهد و این مشکلات را در جامعه درمان کند.
زائران اربعین در کوران‌های زندگی به سادگی نمی‌بازند
وی ادامه داد: بردباری هم از دیگر مصادیق رفتارهای فردی است؛ در زندگی برای همه افراد مشکلاتی پیش می‌آید اینکه انسان چگونه بتواند بر این مشکلات فائق آید، نیازمند تمرین است. کسی که در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کند به نحوی بردباری را هم تمرین می‌کند؛ چراکه پیاده‌روی به نوبه خود یک مشقت است، ازدحام یک مشقت است؛ اینکه جایی برای استراحت و اسکان پیدا کند یا خیر همه مشقت‌هایی هستند که اگر افراد بخواهند در این زیارت حضور پیدا کنند، این شرایط آنها را به فولادهای آب دیده‌ای تبدیل می‌کند که در کوران‌های زندگی به سادگی نمی‌بازند و بردباری خود را از دست نمی‌دهند. در آداب زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) به این نکته اشاره شده است که معصوم فرمود: صبر پیشه کنید؛ بردباری داشته باشید و جدال و بحث و سخنان ناشایست نباید از زائر حضرت اباعبدالله(ع) سر بزند.
انصاری در ادامه با اشاره به تأثیر اربعین در رفتارهای اجتماعی گفت: یک سری مسائل در حوزه اجتماعی قرار می‌گیرند از جمله آن موضوع حق‌طلبی و بی‌تفاوت نبودن است. کسی که در این مسیر حرکت می‌کند بعد از هزار و سیصد و اندی سال اعلام می‌کند نسبت به خونی که هزار سال پیش به ناحق بر زمین ریخته شده و حقی که پایمال شده بی‌تفاوت نیستم. این حرکت ایجاد کننده و احیاگر روحیه حق‌طلبی در زائر حضرت اباعبدالله(ع) است.
این مدرس حوزه بیان کرد: ما در دعای ندبه می‌خوانیم: «أین الطالب بدم المقتول بکربلا» کجاست آن کسی که خونخواه خون به ناحق ریخته شده در کربلا است؟ این تفکر در برابر کفر و ظلم قرار می‌گیرد و باعث می‌شود انسان نسبت به ظلم‌های اجتماعی بی‌تفاوت نماند. این نمونه‌ای از رفتارسازی اجتماعی است.
اربعین؛ عرصه‌ای برای کار تشکیلاتی
وی اربعین را عرصه‌ای برای تمرین کار جمعی دانست و توضیح داد: معمولاً در جریان زیارت حضرت اباعبدالله(ع) دو عرصه «زائر بودن» و «خدمت به زوار» وجود دارد که نامش را موکب‌داری می‌گذاریم. چه کسی که بخواهد به زیارت برود و چه کسی که بخواهد موکب به پا کند، به طور غالب کار جمعی و تشکیلاتی انجام می‌دهند و در این کار، مسئولیت هر فرد تعریف شده است. غالب افرادی که مشرف می‌شوند، کاروانی مشرف می‌شوند، افراد سعی می‌کنند با گروهی متناسب شخصیت خود همراه شوند. این تمرین حضور در جمع و کار تشکیلاتی کردن است و این نمونه دیگری از رفتارسازی اجتماعی است که به واسطه زیارت اربعین انجام می‌شود و اگر این زیارت نبود، افراد فرصت تجربه چنین کار جمعی را به دست نمی‌آورند. امروز ما به این فرصت نیاز داریم. اگر در جامعه لازم است اصلاح امور مردم انجام شود؛ مردم باید دست به دست هم دهند. برای این نکات در احادیث کدها و کلیدواژه‌های وجود دارد که منابع ما وجود دارد.
این کارشناس دینی در پایان اظهار کرد: کسی که یک بار به زیارت برود، گویی یک بخشی از ظرفیت خود را تکمیل می‌کند. وقتی دو بار به زیارت برود، بیشتر در مسیر تکامل قرار می‌گیرد، مثل پیمانه‌ای است که با زیارت‌های مکرر، تکمیل شده و یک رفتار در فرد تبدیل به ملکه اخلاقی می‌شود؛ لذا می‌بینید در آداب زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) آمده است که انسان‌های فقیر حداقل سالی یک بار بروند و آن کسی که توانمند است تا دو یا چهار مرتبه برود. چرا اینقدر به تکرار زیارت امام حسین(ع) در مناسبت‌های مختلف تأکید شده است؟ چون در زیارت و به خصوص زیارت اربعین این نکات را می‌بینید؛ لذا با تکرار زیارت و دیدن این صحنه‌های زیبا، کم‌کم این رفتارها تبدیل به ملکه می‌شود.
