تفسیر حقایق قرآن با تکیه بر آموزه های امام حسن عسکری(ع)
امام حسن عسکری(ع) به عنوان بزرگترین مفسر قرآن کریم شناخته می شوند که در یکی از پرتلاطم ترین ادوار تاریخ اسلام، رهبری و هدایت جامعه اسلامی را برعهده گرفتند. یازدهمین امام شیعیان(ع) در دوران عمر کوتاه امامت خویش، آثار مهمی از تفسیر قرآن، نشر احکام و بیان مسائل فقهی برجای گذاشتند و در جهت دادن به حرکت انقلابی شیعیانی که از راه های دور برای کسب فیض به محضر ایشان می‌رسیدند، از هیچ کوششی دریغ نمی ورزیدند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، تاریخ اسـلام از آغـاز حیات خود راه دشوار و مسیر پرفراز و فرودی را پشت سر نهاده است. عصر رسالت، عصر خلات، عصر امامت، عصر سلطنت و عصر سقوط و انحطاط از جمله دوران هایی به شمار می روند که تاریخ اسلام را رقم می زنند. عصر سـلطنت موروثی، که به نام خلافت اسلامی مشهور است، حکومت را بر پایه وراثت پایه‌ریزی و با ملاک خلافت فرزند و خلیفه بودن، بدون هیچ‌گونه محوریت عـلم و تقوا از زمان معاویه آغاز و به دوره مبارزه منفی، نظری و عملی با سیره و سنت نـبوی و پیـدایش بدعت های تلخ و ناگوار دینی و عصر ضعف و هرج و مرج اجتماعی و سیاسی معروف است. در چنین موقعیتی، امام حسن عسکری (ع) در مـدینه منوره چشم به جهان گشود. یازدهمین امام شیعیان در مدت کوتاه امامت خویش با سه تن از خلفای عباسی معاصر بود. آنان از هر سو آن حضرت (ع) را تحت کنترل داشتند. شرایطی بحرانی که ائمه (ع) در زمان عباسیان با آن روبرو شد، ایشان را واداشت تا ابزار جدیدی را برای ارتباطات با اعضای جامعه خود پیدا کند. در واقع دوران امامت امام حسن عسکری(ع) یکی از حساس ترین و مهم ترین دوران فعالیت این امام(ع) به شمار می رفت زیرا یازدهمین امام شیعیان افزون بر آماده سازی جامعه مسلمین برای دوران ظهور به تفسیر آیات الهی و انجام وظیفه تعلیم، تربیت و آموزش قرآنی و تفسیری می پرداخت و در صحنه فکر و عمل به پاسداری از قرآن و مرزبانی از شریعت با قرآن نیز مشغول بود.
توجه خاص امام عسکری(ع) به تفسیر قرآن
امام حسن عسکری (ع) یکی از بزرگترین مفسران قرآن کریم به شمار می آید که قرآن را به صورتی ساده و روشن در قالب کتابی با عنوان تفسیرالعسکری برای شیعیان تفسیر کرده که بخش زیادی از این کتاب را علامه مجلسی در بحارالانوار آورده است. امام عسکری(ع) همواره در صدد بود تا جامعه را از نظر ارزش های اسلامی و معارف اسلامی حفظ کند. به همین خاطر با علم به اینکه سلسله امامت با ولایت حضرت ولی عصر(عج) به پایان می رسد، سعی داشت تا در این شرایط سبک زندگی علمی خاصی را بنا و با پشتوانه علمی جامعه اسلامی و شیعیان را تقویت کند. در این خصوص یکی از نکاتی که مهم به نظر می رسد توجه به علوم قرآنی و تقسیر آن است و در این زمینه گزارش هایی وجود دارد که ۲ دوره تفسیر قرآن از این امام همام(ع) به جای مانده است. یکی از این تفاسیر را ابن شهرآشوب مازندرانی در معالم العلما ذیل نام حسن بن خالد برقی قمی نقل می کند. طبق نقل ابن شهرآشوب او محضر امام عسکری(ع) را قبل از امامت درک و در این حضور تفسیری جامع مشتمل بر ۱۲۰ جزء یا ۱۲۰ جلد را به املای امام(ع) دریافت می کند که به عنوان گنجینه ای گرانقدر به همگان معرفی می شده است. این تفسیر تا سده چهارم و پنجم موجود بوده اما امروزه در دسترس نیست. تفسیر دیگری نیز وجود داشت که به وسیله ۲ برادر از اهالی استراباد جمع آوری شده که بخش هایی از آن امروزه موجود است. تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) تفسیر روایی است که سوره فاتحه و بخشی از سوره بقره را در بردارد. تفسیر آیات گاه به صورت تاویل انجام شده که بیشترین تاویل ها در معجزات پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده است. بحث های فقهی، اصولی، فلسفی و دیگر علومی که به گونه ای با تفسیر و آیات قرآن ارتباط پیدا کرده اند در این تفسیر مطرح شده است. روایت ها بیشتر طولانی و مفصل ذکر شده اند به طوری که یک روایت چندین صفحه را در برمی گیرد. تثبیت جایگاه قرآن به عنوان بزرگترین معجزه پیامبر اکرم(ص) و به عنوان ثقل اکبر یکی از خدمات علمی آن حضرت(ع) است که اگر جایگاه آن به خطر می افتاد و ارزش و اعتبار آن تضعیف می شد، خسارت سنگینی متوجه اسلام، مسلمانان و آینده تاریخ اسلام بود.
پاسداری از قرآن کریم
از زمان نزول قرآن همیشه شبهات و سؤالاتی پیرامون برخی آیات قرآنی یا کل قرآن مطرح بوده است که باید گستردگی آن را مرتبط با رویکرد علمی، فلسفی، فقهی و... در هر عصر نسبت به قرآن کریم دانست. از این روی در عصر برخی امامان مانند امام عسکری(ع) شاهد شبهاتی گسترده که گاه پیامدهای اجتماعی و سیاسی مهمی هم داشت مانند مسئله قدیم بودن قرآن و...بوده ایم. امام عسکری(ع) خود را پاسدار قرآن می دانست و در مقابل این شبهات، به زدودن غبار از چهره قرآن و عیان کردن واقعیت آن می پرداخت.
در برخی روایات آمده است که یعقوب بن اسحاق کندی در اعتبار و صحت و استحکام قرآن کریم شک کرد. او که یکی از بزرگترین دانشمندان و فیلسوف آن زمان بود در حال نگارش کتابی در این مورد بود که امام عسکری(ع) از طریق یکی از شاگردانش برای او پیغامی فرستاد. امام(ع) به شاگردش آموخت که به او بگوید استاد از کجا می دانی که منظور خداوند همین برداشت توست. احتمال نمی دهید در معانی که شما از قرآن برداشت کردید و تناقضات قرآن را استخراج کردید، احتمال دیگری در معنای آیات وجود داشته باشد؟ وقتی کندی این جملات را شنید دچار شوک شد و از شاگرد خواست که بگوید این را چه کسی گفته است؟ در نهایت وقتی شاگرد با اصرارهای کندی مجبور شد بگوید که این را أبومحمد حسن بن علی العسکری به من القا کرد که استاد اذعان و اعتراف کرد که چنین سؤالی از چنان شخصیتی شایسته و بایسته است و آن وقت کتاب نوشته شده را در آتش سوزاند.
در جای دیگری آمده است: ابوهاشم جعفری می گوید از امام عسکری(ع) درباره این آیه پرسیدم: سپس کتاب را به میراث کسانی رسانیدیم که ایشان را از بندگان خود برگزیدیم، پس برخی از آنان به خویش ستمگر بودند و برخی میانه رو بودند و بعضی به اذن خدا در کارهای نیک پیشتاز بودند. امام(ع) فرمود: همه از خاندان محمد(ص) هستند. آن که بر خود ستم کرده، کسی که به امام اعتراف ندارد و میانه رو کسی است که امام را بشناسد و پیشتاز کارهای نیک به اذن خدا، امام(ع) است.
ابوهاشم یکی از بزرگان آن دوران می گوید: با خودم گفتم دوست دارم بدانم ابومحمد عسکری(ع) درباره قرآن چه می گوید آیا آفریده شده یا نه؟ در حالی که قرآن غیر خداست؟ حضرت روبه من کرد و فرمود: آیا حدیث امام صادق(ع) به تو نرسیده است که فرمود: وقتی قل هو اللّه احد نازل شد، خداوند برای آن چهار هزار بال آفرید. پس بر هر گروهی از فرشتگان که می گذشت، همه در برابرش فروتنی می کردند و می گفتند این نسب پروردگار متعال است. امام عسکری(ع) به نقل ابن شهر آشوب، همچنین در جواب ابوهاشم فرمود: ابوهاشم خداوند آفریدگار هرچیز است و هرچه جز او آفریده است. امام عسکری(ع) طبق این ۲ روایت به روش روایی و نیز قرآنی پاسخ شبهه قدیم بودن قرآن را داده است.
حفاظت از شریعت با قرآن کریم
بخشی از شخصیت قرآنی امام حسن عسکری(ع) را باید در مقابله او با مسائل و مشکلات اعتقادی و فکری از طریق قرآن کریم شناخت. امام حسن عسکری(ع) برای هر مسئله ای، پاسخی شایسته از قرآن ارائه می کند و بدین وسیله جلوی بسیاری از انحراف ها را از لحاظ مبنایی سد می کند.
شیخ طوسی از ابوهاشم جعفری نقل می کند که محمد بن صالح ارمنی از امام عسکری(ع) درباره این آیه خدا آنچه را بخواهد محو می کند و ثابت می کند و اصل کتاب نزد اوست. پرسید. امام(ع) فرمود: جز آنچه را که بوده، محو می کند؟ و جز آنچه را نبوده ثابت می کند؟ پیش خودم گفتم این بر خلاف گفته هشام بن حکم است که خداوند چیزی را تا نشود نمی داند! امام حسن عسکری(ع) به من نگریست و فرمود: خداوند عظیم الشأن که پیش از وجود اشیاء به آنها علم دارد، از این اوهام برتر است. اوست آفریدگار قبل از هر آفریده و پروردگار قبل از پرورش یافته و توانا و قادر قبل از وجود قدرت.
امام حسن عسکری(ع) همواره به خطاب به شیعیان وصیت کرده اند: پیوسته قرآن بخوانید و بر پیامبر(ص) صلوات بفرستید که صلوات بر پیامبر(ص)، ۱۰ حسنه دارد. وصایای مرا حفظ کنید. شما را به خدا می سپارم و به شما سلام می‌رسانم.
ایرنا
منابع:
۱.الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۶۸۶، ح ۶.
۲. المناقب ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۴۳۶.
۳. سوره بقره، آیه ۱۴۴.
۴. احتجاج طبرسی، ج۱، ص ۸۱، ح ۲۵.
۵. وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۵۳۸، باب ۲۲ از ابواب صلوة مسافر، ح ۲.
۶. مطالعه بیشتر، ر. ک به: درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، ص ۹۲.
۷. کافی، ج ۲، ص ۶۳۲، بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۳۹.
۸. روایات مفصلی در بحارالانوار آمده است که شاید منظور از روایت ضرب القرآن جواب به این افراد باشد. بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۹۸ ـ ۱۴۲.
