ظرفیت عظیم قرآن در پاسخگویی به نیازهای جامعه
حوزه‌های علمیه و لزوم توجه بیشتر به تفسیر قرآن / آیةالله محمدی ری‌شهری.
قرآن در كلام اهل‌بیت علیهم‌السلام تجلی كرده است و جامعه هرچه بیشتر با معارف اهل‌بیت(ع) به شكل واقعی آشنا شود، زمینه جهانی‌شدن اسلام و صدور انقلاب اسلامی بهتر فراهم می‌شود.
در موضوع تفسیر قرآن كریم، احادیثی وجود دارند كه از آن به عنوان احادیث تفسیری یاد می‌شود و مقصود از «روایات تفسیری» احادیثی است كه به گونه‌ای با تفسیر قرآن و تبیین مفاهیم این كتاب آسمانی ارتباط دارند و یا تفاسیر ناروا از این كتاب آسمانی را روشن می‌كنند. همچنین این روایات، مقدمات تفسیر صحیح قرآن را فراهم می‌آورند.
معارف اهل‌بیت(ع) ریشه در قرآن دارند و اگر بخواهیم نیازهای جامعه را با توجه به قرآن پاسخ گوییم، باید به معارف اهل‌بیت(ع) در كنار قرآن رجوع كنیم. حوزه‌های علمیه نباید از ظرفیت عظیم قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) در پاسخگویی به نیازهای روز جامعه غفلت كنند.
به همین جهت ضروری است كه محققان بزرگوار، این احادیث را از میان روایات پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) شناسایی و ارتباطشان را با قرآن برقرار كنند. در توضیح این مطلب به چند روایت اشاره می‌شود كه نشان می‌دهند منبع سخنان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، قرآن است.
امیرمؤمنان علی(ع) طبق نقل می‌فرماید: «إنّ فی القرآن علم الأولین و الآخرین»؛ در قرآن، علم اولین و آخرین است. سپس می‌فرماید: «لَم یَدَعْ لقائلٍ مَقالاً»؛ برای هیچ سخنگویی مجالی برای سخن نگذاشته؛ یعنی شما هر حرف تازه‌ای بخواهید، در قرآن وجود دارد. هر نظریهای كه بخواهید ارائه كنید، ریشهاش در قرآن است. حضرت در ادامه می‌فرماید: «و ما یعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللّهُ و الرَّاسِخُون»؛ یعنی اگر بخواهید از نظر معارف الهی به همه آنچه مورد نیاز جامعه است برسید، باید سراغ راسخون و اهل بیت(ع) بروید.
باید با اهل بیت(ع) به سراغ قرآن رفت
در روایت دیگری می‌فرماید: «ذلك القرآن فاستَنطقوه و لَن ینطق و لكن اُخبركم عَنه ألا إنّ فیه عِلم ما یأتی و الحدیث عن الماضی و دواء دائكم و نظم ما بینَكم»؛ یعنی جامعه شما هر نیاز و مشكلی داشته باشد، مشكل‌گشا قرآن است. اما خود قرآن سخن نمی گوید؛ اهل بیت(ع) باید بگویند كه چگونه میتوان این معارف مورد نیاز جامعه را از قرآن استخراج و استنباط كرد.
روشن‌تر از این روایت، روایتی است كه مرحوم كلینی از امام باقر(ع) در كافی نقل كرده كه می فرماید: «إذا حَدَّثتُكم بشئ فاسألونی عن كتاب اللَّه»؛ هرچه گفتم، بپرسید كه شما این را از كجای قرآن میگویید؟ این روایت، مسئله را روشن‌تر میكند كه معارف اهل بیت(ع)، ریشه در قرآن دارند و اگر بخواهیم نیازهای جامعه را از قرآن استخراج كنیم، حتماً باید به اهل بیت(ع) رجوع كنیم.
البته ما معتقد به آنچه اخباریون میگویند نیستیم. از قرآن میتوانیم بدون روایات هم استفاده كنیم، اما فهم ما محدود است. لایههای عمیقی كه اهل بیت(ع) میتوانند از قرآن استفاده كنند و در اختیار ما بگذارند، چیزی دیگر است. این همان است كه میگوید: «ولكن اُخبركم عنه» این اشاره به همین مسئله است. بر همین اساس نیز می‌فرماید: «و ما یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ و الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ»
سپس حضرت، چند مطلب بیان فرمود. همان‌جا سوال كردند: شما گفتید: هرچه گفتم از قرآن می‌گویم. ایشان ارجاع دادند به قرآن كه اصل روایت در كافی موجود است.
با نظر به این ظرفیت عظیم و نامتناهی، متأسفانه باید بپذیریم كه هنوز قرآن و حدیث به شایستگی در حوزه‌های علمیه مورد توجه نیستند. گرچه در سال‌های اخیر در زمینه قرآن و حدیث با این‌كه خیلی كار شده اما هنوز قرآن و حدیث در حوزهها غریب هستند.
امید است محققان و فضلای حوزه‌های علمیه در خصوص این مطلب كه در صحیفه امام به نقل از ایشان آمده است، به‌طور جدی توجه داشته باشند: « این‌جانب از روي جِد، نه تعارف معمولي، ميگویم از عمر به باد رفته خود در راه اشتباه و جهالت تأسف دارم و شما ـ اي فرزندان برومند اسلام ـ حوزهها و دانشگاه‌ها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسیار مختلف آن بیدار كنید. تدریس قرآن در هر رشتهاي از آن را مَحطّ نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهید. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پیري بر شما هجوم كرد، از كردهها پشیمان [شوید] و تأسف بر ایام جواني بخورید.»
از همه چیز صحبت شد الا غربت قرآن
نكتهای نیز در كتاب «زمزم عرفان» از مرحوم حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت از امام(ع) نقل شده كه فرموده‌اند: «عامه عترت را كنار گذاشتند و خاصه قرآن را؛ یعنی هر دو هر دو را.»
یكی از دوستان میگفت كه در دیدار فضلا و نخبگان حوزه با رهبر انقلاب در قم، به غربت برخی علوم در حوزه اشاره شد اما از غربت قرآن و حدیث سخنی به میان نیامد. گرچه رهبر انقلاب به این موضوع و اهمیت پرداختن آن در حوزه اشاره كردند. این‌گونه برخورد نشان می‌دهد كه حوزه هنوز متوجه این نیاز نشده است كه واقعاً قرآن و حدیث در حوزه، آن جایگاه لازم را ندارد.
باری توجه پیدا كردن به این حقیقت بسیار مهم است كه معارف اهل‌بیت(ع) ریشه در قرآن دارند و اگر بخواهیم نیازهای جامعه را با توجه به قرآن پاسخ گوییم، باید به معارف اهل‌بیت(ع) در كنار قرآن رجوع كنیم. حوزه‌های علمیه نباید از ظرفیت عظیم قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) در پاسخگویی به نیازهای روز جامعه غفلت كنند.
منبع: khamenei.ir