چه بزرگانی که در جوار رئوف اهل بیت آرمیده‌اند
در جای جای حرم مطهر و منور امام رضا (ع) مشاهیر گوناگونی پس از طی کردن دوران حیات مادی خود اکنون در جوار رئوف اهل بیت آرمیده‌اند، که شاید برخی از آنها برای ما جلوه‌گر نباشد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، فرا رسیدن ایام نوروز برای بسیاری از ایرانیان فرصتی برای مسافرت و گردش را فراهم می‌کند. سفرهایی که شمار بالایی از آن به مشهد الرضا (ع) منتهی شده و شوق زیارت امام هشتم رنج پیمایش راه طولانی را بر مسافران کم می‌کند.
امسال اما آخرین عید نوروز قرن چهاردهم هجری شمسی همزمان با شیوع ویروس منحوس کرونا در سراسر دنیا و به ویژه ایران شده و همین موضوع سبب ساز قرنطینه خانگی و کاهش چشمگیر مسافرت‌ها تا نزدیک صفر شده است. بر همین اساس گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا تصمیم دارد هر روز صبح به معرفی گوشه‌ای از بهشت آستان مقدس رئوف اهل بیت حضرت علی بن موسی الرضا علیه آلاف تحیه و ثنا بپردازد و روح مخاطب را بدین وسیله به سمت قبله هفتم روانه کند. با ما در پرونده «باز هم زائرتان نیستم از دور سلام» همراه باشید، تا در دومین شماره این پرونده سری بزنیم به قبور مشاهیر مدفون در حرم ملک پاسبان امام رضا علیه السلام و بیشتر با آنها آشنا شویم.
مناطق مختلف حرم مطهر رضوی آرامگاه مشاهیر و بزرگان مختلفی است که سالیان سال است پس از طی کردن دوران حیات مادی خود اکنون در جوار رئوف اهل بیت آرمیده‌اند. افرادی که برخی از آنها کمی مشهورترند و بواسطه حضور مزارشان در نقاط پر تردد بیشتر مورد الطفات مردم قرار می‌گیرند و برخی هم کمتر. در این مطلب به معرفی برخی از این افراد خواهیم پرداخت.
شیخ بهایی فقیه ذوفنون
شیخ محمد بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهایی فرزند حسین بن عبدالصمد یا همان عزالدین حسین، در ذیحجۀ ۹۵۳ هجری قمری، در بعلبک لبنان متولد شد. نسب ایشان به حارث هْمدانی صحابی معروف امام علی علیه السلام می‌رسد.
شیخ بهایی در سیزده سالگی به ایران مهاجرت کرد. او علوم رایج را در حوزه‌های علمیۀ قزوین و مشهد و اصفهان، نزد استادان فرزانه‌ای همچون: پدر بزرگوار خود، ملا عبدالله مدرس یزدی، مّلاافضل قاینی و... فراگرفت و شاگردان بی نظیری مانند: مّلاصدرای شیرازی، محسن فیض کاشانی، محمدتقی مجلسی و... تربیت کرد.
این بزرگوار، در فقه، حدیث، نجوم، ریاضی، هندسه، طب و معماری تبحر داشت و از وی بیش از هشتاد اثر علمی بر جای مانده است. شیخ بهایی برای ترویج فرهنگ اسلام و گشایش کار مردم، به دربار شاه عباس صفوی رفت و مقام شیخ الاسلامی را عهده دار شد که بزرگترین مقام دینی و دیوانی ایران، در آن روزگار بود.
سیاست او، هدایت کارگزاران حکومت صفوی بود و در این راه، موفقیت چشمگیری داشت. افزون بر آثار علمی؛ تقسیم دقیق و عادلانه آب زاینده رود، طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان، تعیین سمت قبلۀ مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطۀ جنوب، مرمت و بازسازی مجدد یکی از رصدخانه‌های مراغه و... به ایشان منسوب است.
این عالم فرزانه، در آخرین سال‌های حیات خود، از منصب شیخ الاسلامی کناره گرفت و به سیر و سلوک پرداخت؛ تا آنکه روز سه شنبه، ۱۲شوال ۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱ هجری قمری، در اصفهان، دعوت حق را لبیک گفت و علامه مجلسی بر او نماز گزارد.
باتوجه به وصیت شیخ بهایی، پیکرش را به مشهد آورده و در جوار مرقد مطهر امام رضا (ع) دفن کردند. درحال حاضر، آرامـگاه شیخ بهایی در جنوب شرقی روضۀ منوره و در رواق شیخ بهایی قرار گرفته است.
شیخ حّر عاملی؛ از تبار آزادگان
محمد بن حسـن بن علی معـروف بـه شـیخ حر عاملـی در شـب جمعـه هشـتم رجـب ۱۰۳۳ هجری قرمی، در مشـغره یکـی از روسـتاهای لبنـان در ناحیـۀ بقـاع، چشـم بـه جهان گشـود. خانـواده‌اش بـه علـم و فقاهت مشهور بودند و نسب آنهـا بـه حر بن یزید ریاحـی می‌رسـد.
او از همان اوایـل کودکـی، تحـت تربیـت و آمـوزش خانـوادۀ فاضـل خـود قـرار گرفـت و تـا سـال‌ها، نیازمنـد اسـتادی فاضل‌تـر از خانـدان حـر نشـد؛ ازجملـه: عمویـش علامه شـیخ محمد حـر، جـد مـادری‌اش علامه شــیخ عبدالسـلام بن محمد حر و دایی پــــدرش شـیخ علی بن محـــمود صاحـب کتاب المعالم.
شـیخ حر عاملـی در چهل سـالگی بـه مشـهد مقـدس هجـرت کـرد و ۳۱ سـال در ایـن شـهر ماند. از ایشـان آثـار گران بهایـی بـر جـای مانـده اسـت. مهمتریـن آنهـا، وسائل الشـیعه، از کتاب‌هـای مرجـع احادیث شـیعه اسـت کـه تألیف آن بیش از بیسـت سـال بـه طـول انجامیده اسـت.
سرانجام، شیخ در شب ۲۱رمضان سال ۱۱۰۴ هجری قمری، در مشهد وفات کرد و پیکر مطهرش را در جوار امام رضا (ع)، در طبقۀ زیرین مدرسۀ میرزاجعفر و متصل به صحن انقلاب اسلامی دفن کردند.
شیخ هاشم قزوینی؛ معلم پارسایی
آیت الله حاج شیخ هاشم قزوینی در سال۱۲۷۰ هجری شمسی در شهر قزوین متولد شد. او مقدمات و قسمتی از سطوح حوزوی را در قزوین و تهران آموخت. ایشان در مشهد برای مدتی در محضر آیت الله حاج میرزا محمد آقازاده و آیت الله میرزامهدی غروی اصفهانی بود و به تدریس سطوح عالی فقه و اصول پرداخت.
رسائل، مکاسب، کفایه و خارج اصول، درس‌هایی است که مرحوم قزوینی در مدرسه‌های فاضل خان و نواب مشهد تدریس می‌کرد. برخی از شاگردان ایشان از نام آوران و مشاهیر ایران و جهان اسلامی به شمار میآیند؛ ازجمله: آیت الله حاج میرزامهدی نوغانی، آیت الله واعظ طبسی، استاد محمد تقی شریعتی، استاد کاظم مدیرشانه چی، استاد محمدرضا حکیمی و رهبر معظم انقلاب ، حضرت آیت الله خامنه‌ای ’مدظله العالی‘.
آیت الله قزوینی در مسائل سیاسی خراسان و موضع گیری در مقابل سیاست‌های دین ستیزانۀ پهلوی نیز نقش آفرینی می‌کرد؛ به طوریکه در واقعۀ گوهرشاد دستگیر و به تهران منتقل شد. او پس از انتقال به تهران، تا پایان حکومت رضاخانی اجازۀ بازگشت به مشهد را نیافت. آیت الله حاج شیخ هاشم قزوینی در ۲۰ربیع الثانی سال ۱۳۸۱ هجری قمری مطابق با ۲۲ مهر ۱۳۳۹ هجری شمسی درگذشت و پیکر پاکش را در حرم مطهر رضوی، در راهروی رواق دارالضیافه، واقع در سمت راست ایوان طلای صحن آزادی دفن کردند که درحال حاضر کفشداری شمارۀ ۶ است.
حـاج حسنعلی اصـفهانی، مشـــهور به نخــــــودکی
حاج شـــیخ حسـنعلی مقـــدادی اصفهانی، مشهور به نخـــودکی، فرزند مّلا علی اکبر، سال ۱۲۷۹ هجری قمری در اصفهان متولد شد. پدرش او را از همان کودکی، هر سحرگاه بیدار و با نماز و دعا آشنا کرد؛ از آن پس تا پانزده سالگی، بیشتر شب‌ها را تا صبح بیدار می‌ماند و از پانزده سالگی تا پایان عمر پربرکتش، هرساله ماه‌های رجب، شعبان، رمضان و ایام البیض هر ماه را روزه دار بود و شب‌ها را تا صبح بیتوته می‌کرد.
حاج شیخ حسنعلی، خواندن و نوشتن و زبان و ادبیات عرب را در اصفهان فرا گرفت، فقه و اصول و منطق و فلسفه را نزد آخوند ملا محمد کاشی و میرزا جهانگیرخان قشقایی تلمذ کرد و درزمینۀ تفسیر نیز از محضر حاج سید سینا، پدر سیدجعفر کشفی و تنی چند از دانشوران آن عصر بهره جست.
او سال ۱۳۰۳ هجری قمری عازم مشهد شد و پس از یک سال اقامت در این شهر، برای تکمیل معارف الهی به نجف مشرف شد و نزد سید محمد فشارکی و سیدمرتضی کشمیری و ملا اسماعیل قره باغی دانش آموخت. در ۱۳۱۱ هجری قمری، بار دیگر به مشهد سفر کرد و تا ۱۳۱۴ هجری قمری در مشهد ماند. حاج شیخ حسنعلی، ۱۳۱۵ ق به اصفهان بازگشت و پس از توقفی کوتاه، عازم نجف شد و تا ۱۳۱۸ ق در آنجا ماند. در این شهر، در مسجد کوفه، مسجد سهله، مقبرۀ کمیل و مقبرۀ میثم تمار به زیارت و عبادت می‌پرداخت؛ تا اینکه در ۱۳۱۹ ق، بار دیگر به اصفهان بازگشت.
دلباختگی به مقام ولابت، حاج شیخ حسنعلی را چندین بار به عتبات کشید؛ درنهایت نیز در ۱۳۲۹ ق به مشهد عزیمت و تا پایان عمر در این شهر اقامت کرد. یک ماه آخر عمرش، در منزل بستری بود؛ سرانجام ۱۷ شعبان ۱۳۶۱ هجری قمری و در سن ۸۲ سالگی، درگذشت و بنا به وصیت خودشان در حرم مطهر امام رضا (ع) ضلع شمالی رواق دارالحجه دفن شده‌اند.
آیت الله میلانی؛ مرجع بیدار
آیت الله سیدمحمدهادی حسینی میلانی، هشتم محرم ۱۳۱۳ قمری، در خاندان فقاهت و اجتهاد، در نجف اشرف متولد شد. او پس از تحصیل مقدمات در نجف، دروس خارج فقه، اصول، فلسفه، کلام، تفسیر، اخلاقو ریاضیات را نزد استادان بزرگ زمان خویش آموخت.
وی ۱۵۰۰ اجازۀ روایی از علمای مطرح زمان خود دریافت کرد. ایشان با همکاری علامه طباطبایی و آیت الله سیدصدرالدین جزایری و شیخ علی قمی طی هشت سال وسائل الشیعه را تصحیح کرد.
آیت الله میلانی در ۱۳۳۲ هجری شمسی، برای زیارت قبر پاک امام هشتم به مشهد مقدس مشرف شد و با درخواست مردم و علمای مشهد، در این شهر ماند و در جایگاه مرجع تقلید، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. او با اوج گیری مبارزات مردم در نهضت ملی شدن نفت و قیام امام خمینی همگام با ملت ایران به مبارزه با رژیم شاه پرداخت و در حمایت از نظرهای سیاسی امام خمینی اظهار داشت: «آنچه شما گفته اید، گفتۀ همۀ روحانیان، بلکه گفتۀ اولیای خدا و ائمۀ اطهار است.»
آیت الله میلانی در کنار مبارزات سیاسی و مرجعیت دینی، از تبیین و ترویج دین اسلام و تثبیت حقانیت شیعه نیز غافل نبود؛ به طوریکه در مدت اقامت این بزرگوار در مشهد، صدها نفر با راهنمایی او به اسلام گرویدند؛ ازجمله: ’پروفسور بولوین‘، جراح بلژیکی که با قبول اسلام، نام عبدالله را برای خود برگزید و هم اکنون در قبرستان خواجه ربیع مشهد مدفون است.
آیت الله سیدمحمدهادی میلانی، در روز جمعه، ۲۹رجب ۱۳۹۵ قمری مطابق با ۱۷ مرداد ۱۳۵۴ در مشهد مقدس درگذشت. او را در رواق دارالشکر حرم مطهر رضوی، واقع در پشت سر مبارک حضرت رضا (ع) به خاک سپردند.
علامه جعفری؛ ابن سینای زمان
علامه محمدتقی جعفری سال ۱۳۰۴ هجری شمسی در تبریز دیده به جهان گشود. دروس مقدماتی حوزه را در مدرسۀ طالبیۀ تبریز گذراند و برای ادامۀ تحصیل، عازم تهران شد. در مدرسۀ مروی تهران در محضر آیت الله شیخ محمدرضا تنکابنی و میرزامهدی آشتیانی، سطوح و فلسفه را آموخت. در قم نیز، در علوم معقول و عرفان و اخلاق، از محضر امام خمینی و برخی دیگر از بزرگان کسب فیض کرد.
استاد در خاطرات این دوره از تحصیلش، از زندگی سخت خود و غذای سادۀ نان و ماست گفته؛ نیز اشاره کرده که گاهی تهیۀ همین مقدار قوت هم، مقدور نمی‌شده است! ایشان در آغاز جوانی رهسپار نجف شد و از درس دانشورانی همچون: آیت الله سیدابوالقاسم خویی، آیت الله سید محمود شاهرودی، آیت الله سید محمدهادی میلانی و آیت الله سیدمحسن حکیم بهره برد؛ به طوریکه در ۲۳سالگی به درجۀ اجتهاد رسید.
علامه همزمان با دروس حوزوی، با اندیشه‌ها و معارف شرق و غرب آشنا شد؛ به ویژه، آشنایی و هم اندیشی با افرادی همچون: محمدرضا مظفر، فیلسوف و منطقی نواندیش و احمد امین، ریاضیدان مشهور دانشگاه بغداد، سبب شد در موضوعاتی ازجمله: فقه و فیزیک، فلسفه و زیباشناسی، تاریخ و روانشناسی و برخی دیگر از دانش های گوناگون، گام های علمی بلندی بردارد.
علامه جعفری پس از یازده سال اقامت در نجف، در ۱۳۳۷ ش، به ایران بازگشت و به قم و مشهد و در نهایت، به تهران رفت و در مدرسۀ مروی به تدریس پرداخت. عمر پربار علامه محــمدتقی جـــعفری، ســــرانجام در ۲۴ آبان ۱۳۷۷ ش، به پایان رســـید. اســتاد پس از تحمل یک دوره بیماری سرطان ریه، در لندن رحلت کرد و پیــــکر مطـهرش را پس از انتقال به مشهد، در رواق دارالزهد حرم مطهر رضوی به خاک سپردند.
علاوه بر عالمان یاد شده بزرگان دیگری نیز در حرم مطهر رضوی مدفون هستند از جمله آیت الله واعظ طبسی، آیت الله سید جواد خامنه‌ای و شهید سیدعبدالکریم هاشمی نژاد.
