رئیس پژوهشکده حج و زیارت تصریح کرد؛
سایه خط قرمزهای ناشی از جهل بر مسائل پژوهشی حوزه زیارت
رئیس پژوهشکده حج و زیارت با تأکید بر لزوم انجام پژوهش‌های دقیق، چندتباری و مسئله محور با ساختار گروهی در موضوع زیارت، گفت: گاهی خط قرمزهایی ناشی از جهل ما بر مسائل پژوهشی حوزه زیارت سایه می‌اندازد که در چنین مواقعی پژوهشگر باید جسارت علمی داشته باشد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج ، دکتر میرزا علیزاده رئیس پژوهشکده حج و زیارت در گفت‌وگو با ایکنا، به تشریح پیشینه پژوهش در حوزه زیارت در منابع دینی پرداخت و گفت: آثار قابل ذکری در حوزه «پژوهش در زیارت» به معنایی که امروزه از پژوهش انتظار می‌رود، در آثار و کتب قدیمی وجود ندارد اما کتاب‌های فراوانی در حوزه زیارت در طول تاریخ تألیف شده است و عالمان ما در قرون گذشته کتاب‌هایی با عنوان المزار (زیارتگاه) در حوزه زیارت نوشته‌اند.
وی تعدادی از کتاب‌های مهمی که در حوزه زیارت نوشته است را برشمرد و گفت: ابن قولویه قمی در قرن چهارم روایات زیارت را گردآوری کرده است. شیخ مفید کتابی به نام المزار نوشته است. شیخ طوسی مصباح المتهجد را نوشته است، ابن مشهدی در قرن ششم کتاب المزار را نوشته است. در عصر حاضر نیز علامه امینی کتاب الزیارت و شیخ عباس قمی کتاب هدیه الزائرین را تألیف کرده است.
علیزاده با تأکید بر اینکه توجه به زیارت اختصاص به پیروان مکتب تشیع ندارد، گفت: پیروان سایر ادیان نیز به مقوله زیارت توجه زیادی دارند و اساساً زیارت دارای یک روی آورد جهانی در همه ادیان و مذاهب است.
وی ادامه داد: اگر پژوهش را به معنای اعم در نظر بگیریم و گردآوری آثار را نیز جزو پژوهش محسوب کنیم، کتاب‌های در این زمینه نوشته شده و در عصرهای بعدی ژرف کاوی در کتب مزار و زیارت‌ها انجام شده است. البته این نگاه پژوهشی به آثار مشخصاً در عصر ما بیشتر مورد توجه قرار گرفته است مثلاً رساله‌ای تحت عنوان «زیارة القبور» با محور فلسفه زیارت نوشته فخر رازی (در قرن ششم) وجود دارد که دانشمند معاصر آیت‌الله احمد عابدی آن را ترجمه و با عنوان «فلسفه زیارت: ترجمه و شرح زیارة القبور فخر رازی» منتشر کرده است.
علیزاده کتاب فلسفه زیارت و آیین آن تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی واعظ جوادی، فرهنگ زیارت تألیف جواد محدثی، تحلیل محتوای زیارتنامهها با رویکرد مسئله محور و اخلاقی نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی حیدری، آموزه‌های تربیتی زیارت معصومین(ع) تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین داود حسینی و ... را از دیگر پژوهش‌های معاصر انجام شده با محور زیارت معرفی کرد و افزود: ابعاد کلامی و پاسخ به شبهات زیارت نیز از دیگر موضوعاتی است که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا مردم محور پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه زیارت بوده‌اند؟ گفت: اخیراً در حوزه زیارت اربعین پژوهش‌هایی صورت گرفته است. همچنین برخی از متخصصان با نگاه‌های پدیدار شناختی وارد حوزه زیارت شده‌اند. به تازگی نیز طرحی پژوهشی به پژوهشکده حج و زیارت ارسال شده که جنبه فراترکیبی و تحلیل مقاله‌های ۱۰ سال اخیر در حوزه اربعین را دارد.
لزوم نگاه پدیدار شناختی و جامعه شناختی به زیارت اربعین
علیزاده اظهار کرد: می‌توان نگاهی پدیدار شناختی و جامعه شناختی به زیارت اربعین داشت و بررسی کرد که چه افرادی به زیارت اربعین می‌روند، چه تأثیری می‌پذیرند و پیامدهای این زیارت بر زندگی آنها چیست و ... . چنین موضوعاتی اخیراً مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته که نشان دهنده توجه پژوهشگران به حوزه‌های جدید زیارت که البته اتفاقی بسیار مبارک است.
رئیس پژوهشکده حج و زیارت در پاسخ به این سؤال که کدام مقوله‌ها در حوزه زیارت مورد غفلت پژوهشگران واقع شده است؟ گفت: در روزگار ما پژوهش‌های موضوع‌محور پاسخ‌گو نیست. امروزه موضوعات بیشتر در مراکز پژوهشی حوزه و دانشگاه به سمت مسئله‌محوری رفته است. به خصوص در کشور ما که در مرحله نظام‌سازی قرار داریم، باید پژوهشگران با نگاه مسئله محور، نقاط حساس را پیدا و بر روی آن نقاط تحقیق کنند.
کارکرد زیارت در جامعه بررسی شود
وی ادامه داد: زیارت مایه آرامش و پالایش روح با انجام سفر و یا خواندن زیارتنامه حتی در منزل است. در زیارت، ارتباطی میان زائر و مزور ایجاد می‌شود که نتیجه آن ایجاد تحول در حوزه فکری و رفتاری زائر است. حال باید نگاه کنیم که در جامعه چه کمبودها و مشکلاتی داریم. مثلاً در خانواده که رکن اصلی اجتماع و تربیت است، زیارت چه کارکردی دارد؟ خانواده محور تربیت است و مطالب تربیتی زیاتنامه‌ها فراوان است و این می‌طلبد که پژوهشگران در حوزه زیارت روحی و تربیت اسلامی به عنوان یک محور یا منبع به زیارتنامهها مراجعه کنند.
رئیس پژوهشکده حج و زیارت افزود: البته هر پژوهشگر می‌تواند با نگاه و تخصص خود مقوله زیارت را بررسی کند. مثلاً یک پژوهشگر با تحصیلات علوم اجتماعی می‌تواند آموزه‌های اجتماعی زیارت را استخراج کند. یعنی کاوش کند که زیارت چه مشکلی از جامعه را می‌تواند حل کند.
علیزاده با تأکید بر جایگاه مهم پژوهش در اسلام، گفت: خداوند ۱۴۰۰ سال پیش اعلام کرد که باب وحی و نبوت بسته شده و تمام آنچه بشر در باب هدایت لازم داشته است را در قرآن نازل کرده است. از سوی دیگر رسالت اسلام جهانی و جاودانه است. قرآن کتاب هدایت است و راه را به ما نشان می‌دهد که به سمت خدا برویم و راهمان را گم نکنیم. گم نکردن راه، حوزه‌های مختلفی دارد از جمله حوزه تربیت، اقتصاد، اجتماع، سیاست و دیگر مسائل نو پدید.
وی ادامه داد: از سوی دیگر خداوند دستور داده است در قرآن تدبر یعنی ژرف کاوی کنید. از سطح به عمق بروید در ژرفاها تحقیق کنید. پس باید پژوهشکده، پژوهشگاه و مرکز تحقیق در اسلام داشته باشیم تا به این دستور خداوند عمل کنیم. رشته و گرایش برای هر حوزه هدایتی تعریف و نیازهای نو به نو و نوپدید جامعه را از طریق پژوهش در قرآن پاسخ دهیم.
علیزاده تصریح کرد: البته اگر این مسئله محقق نشده این از کوتاهی همه ما است. همه نیازهای هدایتی را می‌توان از قرآن و دین استخراج کرد اما نیاز به کار زیاد، روش‌شناسی، مخاطب شناسی و ... دارد.
رئیس پژوهشکده حج و زیارت در پاسخ به این سؤال که آیا پژوهش در حوزه زیارت خط قرمزهایی نیز دارد؟ گفت: در پژوهش‌های علمی باید ارکانی رعایت شود. مسئله اول و مهم تسلط به علمی است که در خصوص آن قرار است پژوهش کنیم. مثلاً اگر یک جامعه‌شناس می‌خواهد در باب زیارت پژوهش کند، علاوه بر تسلط به دانش جامعه‌شناسی، که روش تحقیق خاص خود را دارد، باید به زبان عربی که منابع مهم زیارت و زیارتنامهها به این زبان نوشته شده است نیز مسلط باشد چراکه ترجمه دقیق یک واژه از زبانی به زبان دیگر عملاً امکان‌پذیر نیست و هر واژه بار فرهنگی خاصی را به تنهایی و یا در درون جمله‌ها دارند که نیاز است پژوهشگر به درستی آنها را درک کند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر اگر یک جامعه‌شناس با مسئله تاریخ زیارت آشنایی نداشته باشد نمی‌تواند واقعیت مربوط به تأثیر زیارت در جوامع را بررسی کند. در حوزه زیارت باید پژوهش‌ها چند تباری صورت گیرد. کسی که می‌خواهد در حوزه زیارت پژوهش کند باید این را بداند که معصوم کیست، چه رسالتی دارد و حرف معصوم چه ترازی از عینیت دارد.
برخی خط قرمزها ناشی از جهل است
علیزاده افزود: البته گاهی خط قرمزهایی ناشی از جهل ما بر مسائل پژوهشی حوزه زیارت سایه می‌اندازد که در چنین مواقعی پژوهشگر باید جسارت علمی داشته باشد. مثلاً تاکنون در خصوص مقام‌های موجود در مسجد کوفه تحقیقی انجام نشده است. در حالی که پژوهش‌های دقیق و چندتباری با ساختار گروهی می‌تواند نتایج بسیار ارزشمندی در پی داشته باشد. در حالی که با تأسف باید گفت هنوز این رویکرد در کشور ما مورد توجه پژوهشگران نیست.
رئیس پژوهشکده حج و زیارت در پایان با انتقاد از کم توجهی به مقوله پژوهش در کشور، گفت: در دانشگاه‌ها دو بخش آموزش و پژوهش وجود دارد اما پژوهش آنگونه که باید جا نیفتاده است. متأسفانه دو درصد کل بودجه را به پژوهش اختصاص داده‌اند که این دو درصد نیز تخصیص پیدا نمی‌کند. تا زمانی که پژوهش و پژوهشگر را جدی نگیریم، نمی‌توانیم کارهای فاخر تولید کنیم. اگر پژوهشگر خوب تربیت شود، امکانات داشته باشد و در چهارچوب‌های علمی جسارت را یاد بگیرد، کشور در سایه آموزه‌های نورانی قرآن بیش از پیش موفق خواهد شد.
