بهترین دعا و ذکرهای ماه شعبان

برای ماه شعبان، جایگاه بزرگ و پر فضیلتی در احادیث و روایات اسلامی از سوی پیشوایان دینی گزارش شده است، زیرا شخصیت‌های بزرگ و ارزشمند که از ستارگان آسمان ولایت و امامت به شمار می‌آیند در ماه شعبان دیده به جهان گشوده‌اند.

ولادت با سعادت حضرت اباعبداللّه الحسین(ع) در روز سوم ماه شعبان اتفاق افتاده و نیز در روز چهارم این ماه ولادت با سعادت حضرت ابوالفضل(ع) رخ داده است و در روز پنجم آن ولادت حضرت سجاد(ع) است. همچنین در پانزدهم شعبان ولادت پر برکت حضرت ولی‌اللّه الأعظم مهدی موعود اتفاق افتاده است که خداوند به‌وسیله او به هر مظلومی از اولیا، انبیا و اصفیا خویش از زمانی که پدر ما آدم(ع) به زمین آمده، وعده نصرت فرموده و وعده داده است که زمین را پس از آنکه از ظلم و ستم و بی‌عدالتی پر شده، از عدل و داد پر کند.

علاوه بر موارد ذکر شده طبق برخی روایات نیمه این ماه شب قدر به شمار آمده که پیشوایان دینی به احیای و شب زنده‌داری آن سفارش و تأکید کرده‌اند، همچنین، ماه شعبان ماه بسیار شریفی بوده و منسوب به پیامبر اکرم(ص) است.

پیامبراکرم(ص) درباره فضیلت‌های ماه شعبان فرموده است: «رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است» همچنین فرمودند: «شعبان ماه من است خدا بیامرزد کسی که مرا به ماه من اعانت کند» و نیز در حدیثی دیگر پیامبر می‌فرماید: «ماه شعبان ماهی است که اعمال انسان‌ها بالا می‌رود در حالی‌که مردم از آن غفلت می‌کنند» همچنین از امام علی(ع) نقل است که فرمودند: «ماه شعبان ماه رسول خدا(ص) است.»

روزه‌داری در ماه شعبان

پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «شعبان ماه من است هر کس یک روز از این ماه را روزه بدارد بهشت بر او واجب می‌شود» و در برخی احادیث از شعبان به سید و سرور ماه‌ها تعبیر شده است.

در روایتی از حضرت امام جعفرصادق(ع) نقل شده که هنگامی ماه شعبان فرا می‌رسید، پدرم امام سجاد(ع) اصحاب و یاران خود را جمع می‌کرد و چنین می‌فرمود: ای اصحاب من، می‌دانید این چه ماهی است؟ این ماه شعبان است و حضرت رسول خدا(ص) می‌فرمود: «شعبان ماه من است پس روزه بدارید برای دوستی و محبت پیامبر خود و برای تقرب و نزدیک شدن به پروردگار، به حق آن خدایی که جان علی بن الحسین(ع) به دست قدرت اوست، سوگند یاد می‌کنم که از پدرم حسین بن علی شنیدم که او نیز از پدرش امیرالمؤمنین علی(ع) شنیده است که می‌فرماید: هر کس روزه بدارد ماه شعبان را برای محبت پیامبر(ص) و تقرب به سوی خدا، خدا او را دوست دارد و او را به کرامت و بزرگواری خود در قیامت نزدیک گرداند و بهشت را بر او واجب نماید.

از صفوان جمال روایت شده که می‌گفت امام صادق(ع) به من فرمود وادار کن کسانی را که در اطراف تو هستند به روزه ماه شعبان، گفتم فدایتان شوم، مگر در فضیلت آن چیزی می‌بینید فرمودند: بلی به درستی‌که رسول خدا(ص) هرگاه می‌دید هلال ماه شعبان را، امر می‌فرمود به منادی که در مدینه ندا می‌کرد:‌ ای اهل مدینه من از جانب خداوند به سوی شما مبعوث شدم آگه باشید که شعبان ماه من است، پس خدا رحمت کند کسی را که مرا بر ماه من یاری کند یعنی روزه بدارد.»

از امام جعفرصادق(ع) روایت است که امیرالمؤمنین علی(ع) فرمود: «روزه ماه شعبان از من فوت نشد از زمانی که شنیدم منادی رسول خدا(ص) فریاد می‌کرد؛ بنابراین هرگز روزه ماه شعبان از من در ایام زندگانی ام فوت نخواهد شد. اگر خدا بخواهد.»

روایت شده که روزه دو ماه شعبان و رمضان توبه و مغفرت از خداست، روزی در نزد امام صادق(ع)، ذکر روزه ماه شعبان به میان آمد، حضرت فرمود که در فضیلت روزه شعبان چنین و چنان است. حتی آنکه مردی مرتکب خون حرام می‌شود پس در ماه شعبان روزه می‌گیرد، به او نفع بخشیده و او آمرزیده می‌شود.»

اعمال زیادی در ماه شعبان وارد شده ولی آنچه از روایات استفاده می‌شود این است که بهترین دعا‌ها و ذکر‌ها در این ماه استغفار است، هر که در هر روز این ماه هفتاد مرتبه استغفار کند مثل آن است که هفتاد هزار مرتبه در ماه‌های دیگر استغفار کرده است.

عمل دیگری که در این ماه سفارش شده صدقه دادن است اگرچه به اندازه نصف دانه خرمایی باشد، تا خداوند بدن او را بر آتش جهنم حرام گرداند.

عمل دیگر روزه ماه شعبان آنچه در قبل گذشت، از امام جعفر صادق(ع) درباره فضیلت روزه ماه رجب سؤال کردند حضرت فرمود: چرا از روزه ماه شعبان غافلید؟ پرسیدند کسی که یک روز از شعبان را روزه بدارد چه قدر ثواب دارد؟ فرمود: «به خدا قسم بهشت ثواب اوست.»

دوباره پرسیدند بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود تصدّق و استغفار، هر که در این ماه صدقه دهد خداوند او را تربیت کند، همچنان که یکی از شما بچه شترش را تربیت می‌کند تا آنکه در روز قیامت به صاحبش برسد.

روزه ماه شعبان به‌خصوص در پنجشنبه ماه ثوابی بسیار دارد، روایت شده که در هر پنجشنبه ماه شعبان آسمان‌ها را زینت می‌کنند، پس ملائکه عرض می‌کنند: خداوندا روزه‌داران این روز را بیامرز و دعای آ‌نها مستجاب می‌شود.

همچنین پیامبراکرم(ص) فرموده است: «هر که روز دوشنبه و پنجشنبه شعبان را روزه دارد حق‌تعالی ۲۰ حاجت دنیوی و ۲۰ حاجت اخروی او را برآورده می‌سازد.

در این ماه صلوات بر محمد و آل‌محمد(ص) بسیار سفارش شده است همچنین نماز‌های بسیار سفارش شده که برای طریقه انجام آن به مفاتیح الجنان مراجعه کنید.

در مجموع این ماه انجام نماز، روزه، زکات، امر به معروف و نهی از منکر، صدقه بر فقرا و مساکین، نیکی به پدر و مادر و همسایگان و اصلاح بین بستگان سفارش بسیار شده است.

مناجات در ماه شعبان

یکی از کار‌هایی که بزرگان و پیشوایان دین در این ماه انجام می‌دادند، مناجات با رب‌الارباب است از جمله مناجات‌ها مناجات معروف شعبانیه است که از امیرالمؤمنین و فرزندان او است که در ماه شعبان می‌خواندند و آن مناجاتی است که برای اهلش عزیز و گرامی است و برای خاطر آن به ماه شعبان مأنوس می‌شوند بلکه انتظار آن را می‌کشند و مشتاق آمدن ماه شعبان می‌شوند و در آن مناجات علوم سرشاری در کیفیت معامله بنده با خدای متعال است که در آن اظهار ادب در طریق معرفت حق و سؤال و دعا و استغفار نسبت به خدای خود بیان شده و استدلال‌های ظریف و لطیفی که سزاوار مقام عبودیت برای استحکام مقام امیدواری مناسب حال مناجات است، ذکر کرده و دلالت صریح و روشن در معنای قرب و لقای خداوند و دیدار او تنظیم شده است که به آن وسیله شبهات انسان‌ها و شکیّات منکران و وحشت اهل شک و شبهه را برطرف کرده است.

دعا در ماه شعبان

دعا غیر از قرائت و خواندن کلمات و حروف است، تا اینکه بداند چه می‌گوید؟ و از پروردگار خود چه درخواست می‌کند؟ در این‌صورت بر دعا کننده صدق نمی‌کند که از پروردگار خود فلان چیز را خواسته است بلکه صدق می‌کند که الفاظی را قرائت کرده و خواننده الفاظ، غیر دعا کننده و خواهنده است.

خدای متعال می‌فرماید: «أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ» و نیز در جای دیگر می‌فرماید: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» و همچنین می‌فرماید: « اسْأَلُواْ اللهَ مِن فَضْلِهِ» و «إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحِیماً» این مناجات تکان دهنده با این مفاهیم عظیم از برکات محّد و خاندان اوست که قدر و عظمت آن را کسی نمی‌داند که صاحب دل آگاه و قلبی آکنده از محبت کوی دوست باشد، چون در قرآن به صراحت بیان شده است برای کسی که قلبی آگاه و گوشی شنوای از حقیقت دارد شهادت و گواهی را به همراه می‌آورد «إِنَّ فی ذٰلِکَ لَذِکرىٰ لِمَن کانَ لَهُ قَلبٌ أَو أَلقَى السَّمعَ و هو شهید».

مرحوم صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه روایت کرده است که: شنیدم از اباعبداللّه(ع) که می‌فرمود: کسی که روز اول ماه شعبان روزه بگیرد بهشت بر او واجب می‌شود و هر کس دو روز روزه بگیرد، خداوند در هر روز و شبی در دنیا به او نظر می‌افکند و نظر خود را به او در بهشت ادامه می‌دهد و هر کس سه روز روزه بدارد، خدا را در عرش او و بهشت خود زیارت می‌نماید. یعنی زائر خدا می‌شود همان‌طور که اگر کسی قصد خانه خدا کند، قصد خدا را نموده است.

البته همه اعمال را بهتر است به آنچه سبک و آسانتر است عمل نماید تا آنکه آن عمل را از روی نشاط به جای آورد و بین آن و بین ذکر خود از سایر اعمال و فکر خویش را بر حسب حال خود جمع نماید.

فراز‌هایی از مناجات شعبانیه

خدایا بشنو دعایم را هرگاه دعا کنم و صدای ناله‌ام را بشنو هنگامی که صدایت کنم؛ و به من رو کن هنگامی که تو را مناجات کنم، خدایا اگر مرا محروم کنی چه کسی به من روزی دهد و اگر تو مرا خوار کنی چه کسی مرا یاری کند، خدایا از خشم و غضبت به تو پناه می‌برم، خدایا اگر من شایسته رحمت تو نیستم پس تو بر اینکه بر من به فضل وسیعت جود کنی شایسته‌ای.

خدایا گناهان من را در دنیا می‌پوشانی، ولی من به پوشاندن خطا‌ها در آخرت نیازمندترم، زیرا در قیامت باید در حضور پیامبران، صلحا و شهدا پاسخگوی اعمال خود باشم، چون در این دنیا همه مردم مثل خودم خطا کار هستند، ولی در قیامت شرمندگی در حضور پیامبران و امامان معصوم را چگونه چاره‌جویی کنم؟

خدایا اگر مرا به جرمم مؤاخذه کنی تو را به عفوت مؤاخذه می‌کنم؛ و اگر مرا به گناهم بازخواست کنی تو را به مغفرتت بازخواست می‌کنم؛ و اگر مرا داخل جهنم کنی به اهل جهنم اعلام می‌کنم که من خدا را دوست داشتم.

خدایا عمری را در غفلت و بی خبری و فراموشی گذراندم و جوانی‌ام را در حال مستی و دوری از تو به پیری رساندم، خدایا غرور به کرمت مرا بیدار نکرد.

خدایا مرا از آنانی قرار ده که وقتی او را خواندی، پاسخت را داد، خدایا مرا از کسانی قرار ده که همواره به یاد تو هستند و پیمان تو را نمی‌شکنند، همواره شکرگزار تو هستند، خدایا مرا به نور عزت فروزنده‌ایت پیوند ده تا تو را بهتر بشناسم و از غیر تو جدا شوم.

از جمله اعمالی که در ماه شعبان به آن سفارش شده تمرین سکوت است، روزی یاران در اطراف پیامبر اکرم(ص) بیدار و مشغول نماز و قرآن خواندن بودند دشمنان، مسلمانان را تیرباران کردند به‌واسطه تاریکی و ندیدن مسلمانان. نزدیک بود مسلمانان شهید شوند که ناگاه از دهان چند تن از یاران نور‌هایی ساطع شد که لشکرگاه مسلمانان را روشن کرده و سبب قوت و دلیری آنها شد، پس شمشیر کشیده و دشمنان را کشته و زخمدار و اسیر نمودند، برگشتند و جریان را برای حضرت رسول خدا(ص) نقل کردند، فرمودند: این نور‌ها به جهت اعمال برادران شما است و یک یک آنها را نام برد و می‌فرماید همه نیکبخت می‌شوند جز کسانی که در امور دیگران سرکشی می‌کنند.

ثواب روزه سه روز آخر ماه شعبان

در روزه سه روز آخر ماه شعبان برای کسی که تمام آن را روزه نداشته فضیلتی است که برای انسان سزاوار نیست آن‌را رها کند، صدوقره از امام جعفرصادق(ع) روایت نموده است که هر کس سه روزه آخر شعبان را روزه بگیرد و به ماه رمضان متصل کند، خداوند روزه دو ماه پی در پی را برای او می‌نویسد.

آخر هر ماه اغلب برای اصلاح خود و انجام کار‌هایی که در طول ماه از دست داده‌ایم است که امید است به نحو احسن از پایان هر ماه به‌ویژه ماه شعبان به‌دلیل ارزش آن و ماه بعدی آن یعنی ماه رمضان استفاده کنیم.

در شب آخر شعبان برای ماه رمضان دعایی است از امام جعفرصادق(ع) که برای خواندن آن باید به مفاتیح‌الجنان مراجعه کنیم. 

منابع و ماخذ:

۱. وسایل الشیعه، ج ۱۰، ص ۴۸۰

۲. بحارالانوار، ج ۹۴ و ۷۹ باب ۵۶.

۳. المراقبات، ص ۱۷۳

۴. کافی، ج ۴، ص ۹۳

۵ . بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۳۸۲، باب ۹ و ج ۹۴ ص ۷۱

۶ . شیخ طوسی، الخصال، ج ۲، ص ۶۰۵.

۷ . وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۴۹۳

۸. الاقبال، ص ۶۸۵

۹ . مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه

۱۰ . مراقبات به نقل از من لایحضره الفقیه، ص ۱۷۶

۱۱ . اقبال الأعمال، ص ۲۵۸