استفاده از لفظ بنات (دختران) در قرآن

استفاده از لفظ بنات (دختران) در قرآن

عبدالعزیز دهلوی می‌گوید: از تعصبات شیعه این است که رقیه و ام‌کلثوم را، به دلیل ازدواج آن دو با عثمان، دختران پیامبر ص نمی­دانند! درحالی‌که قرآن می‌فرماید: {یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنین‏}.[1] بنات را با لفظ جمع آورده و آنها را به رسول خدا ص نسبت داده است، معلوم می‌شود رسول خدا ص چند دختر داشته است.[2]

پاسخ شبهه اول

به کار بردن بنات برای دختران رسول خدا ص، به این معنا نیست که این استعمال حقیقت است؛ بلکه می‌تواند مجاز باشد و به اعتبار اینکه آنها ربیبه پیامبر ص بوده و در دامن آن حضرت تربیت شده ­اند، بنات درباره آنان به کار برده شده است. در این صورت، استعمال مجاز خواهد بود. مشابه این مورد، در قرآن، درباره پدر حضرت ابراهیم ع به کار رفته است. قرآن کریم از قول ابراهیم ع، آزر را با عنوان پدر ابراهیم مورد خطاب قرار می‌دهد:

{وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ لِأَبیهِ آزَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصْناماً آلِهَةً إِنِّی أَراکَ وَ قَوْمَکَ فی‏ ضَلالٍ مُبین}.[3]

[به خاطر بیاورید] هنگامی را که ابراهیم به پدرش (سرپرستش که در آن زمان عمویش بود) «آزر» گفت: آیا بت‌هایی را به عنوان معبود (خود) انتخاب می‌کنی؟! به یقین تو و قومت را در گمراهی آشکاری می‌بینم.

بین مفسران اختلاف است که آیا آزر، پدر ابراهیم ع است یا عموی او؟ عده‌ای از مفسران می­گویند نام پدر حضرت ابراهیم ع «تارخ» است و آزر عموی اوست.[4] اطلاق «أب» بر آزر، به علت اینکه در سرپرستی حضرت ابراهیم ع دخالت داشت و اطلاق لفظ «أب» بر عمو، در عرب و قرآن معمول است؛ همان‌طور که قرآن از قول فرزندان یعقوب چنین نقل می‌کند.

{أَمْ کُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قالَ لِبَنیهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدی قالُوا نَعْبُدُ إِلهَکَ وَ إِلهَ آبائِکَ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُون)‏.[5]

آیا هنگامی که مرگ یعقوب فرا رسید، شما حاضر بودید؟ در آن هنگام که به فرزندان خود گفت: «پس از من چه چیز را می‌پرستید؟». گفتند: «خدای تو، و خدای پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، خدای یگانه را، و ما در برابر او تسلیم هستیم».

با اینکه اسماعیل عموی یعقوب است، فرزندان یعقوب او را با لفظ «أب» معرفی کرده‌اند. یعنی به عموی یعقوب مجازاً اطلاق پدر شده است. بنابراین اولاً می‌توان گفت اطلاق لفظ «بنت» بر زینب، ام کلثوم و رقیه، که دخترخوانده رسول خدا ص هستند، می‌تواند مجاز باشد؛ زیرا آنها تربیت‌یافته رسول خدا هستند؛ ثانیاً در اینجا خطاب به فاطمه س، به‌ عنوان دختر حقیقی است، و بر زینب و ام کلثوم و رقیه، به ‌عنوان دخترخوانده مجاز است و از باب غلبه دختر حقیقی بر دختران غیر حقیقی است؛ ثالثاً ما دو نوع قضیه داریم: قضیه خارجیه و قضیه حقیقیه. قضیه خارجیه آن است که همه افراد و مصادیق آن باید در خارج وجود داشته باشد. اما قضیه حقیقیه، شامل حاضر و غایب و کسی که به دنیا آمده و کسی که به دنیا نیامده، می­شود؛ مانند قول خداوند که می­فرماید: {أَقِیمُوا الصَّلاةَ}.[6]

آیه شریفه {یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ...} یک قضیه حقیقیه است و اعم از آن است که در خارج یک دختر برای رسول خدا ص وجود داشته باشد یا چند دختر. شاهد آن، آیه مباهله است. در آن آیه، کلمه {أَنْفُسَنا} جمع آمده است. با اینکه مراد از {أَنْفُسَنا} علی ع است و مصداق خارجی آن یک نفر بیشتر نبود و[7] قرآن از لفظ جمع استفاده کرده است. همچنین در آیه ولایت {الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون}[8] با اینکه مصداق یک نفر بیشتر نبود و آن هم علی ع بود،[9] قرآن کریم با لفظ جمع «یؤتون» و «راکعون» و ضمیر جمع «هم» استفاده کرده است.