تأویل‌گرایی بی‌ضابطه شیعه

شبهه نخست: تأویل‌گرایی بی‌ضابطه شیعه

وهابیون ادعا می‌کنند شیعه اهل تأویلات نادرست است و قرآن را بر اساس هوا و هوس و عقل ناقص خود تأویل می‌برد.[1]

پاسخ شبهه

اولاً: این ادعا که شیعه اهل تأویلات نادرست و بی‌ضابطه است، اتهامی ناروا و باطل است؛ زیرا شیعه اعتقاد به تأویل دارد ولی تأویلی را درست می‌داند که بر اساس محکمات قرآن کریم و روایات معتبر و براهین قطعی عقلی صورت بگیرد. در واقع می‌توان گفت، عقیده شیعه در خصوص جواز تأویل بر سه اصل مهم مبتنی است:

یک ـ حمل آیه بر معنای ظاهری آن به صورت قطعی مخالف محکمات قرآن و سنت باشد.

دو‌ـ دلیل کافی شرعی و عقلی مبنی بر جواز تأویل وجود داشته باشد.

سه‌ـ معنای تأویلی مخالف آموزه‌های قطعی قرآن و سنت نباشد.

این شرایط و ضوابط، شرایطی هستند که هم مفسران اهل سنت و هم شیعه آنها را پذیرفته‌اند. ازاین‌رو این اتهام که شیعه اهل تأویل‏ هاى ذوقى و بی‌ضابطه است، به هیچ وجه درست نیست و مفسران و متکلمان شیعه هرگز اهل تأویل بی‌ضابطه نبوده‌اند.[2]

ثانیاً: اعتقاد به جواز تأویل قرآن به شیعه اختصاص ندارد[3] و همچنان که اشاره شد بسیاری از متکلمان و مفسران اهل سنت نیز قائل به تأویل آیات هستند. شیعه نیز مانند سایر علمای مذاهب اسلامی، اصل را بر اخذ به ظواهر قرآن می‌گذارد و قائل به حجیت ظواهر قرآن است؛ لکن در مواردی که حمل معنای آیات بر ظاهر آن با محکمات قرآن و سنت منافات دارد، آیات را بر اساس محکمات قرآن و سنت تأویل می‌نماید. بنابراین اگر تأویل به طور کلی نادرست و تفسیر به رأی و تحریف دین است، این اشکال به مفسران اهل سنت نیز وارد است.

ثالثاً: سلفیون و وهابیون در خصوص نفی تأویل دچار تناقض هستند؛ زیرا برخی از اهل حدیث و سلفیه ـ نظیر احمد بن حنبل، ابن تیمیه، ابن قیم و برخی از علمای وهابیت ـ با اینکه با صراحت تأویل را نادرست شمرده‌اند، ولی خود در مواردی مجبور به تأویل شده‌اند؛ برای نمونه، احمد بن حنبل ـ که کاملاً  نص‌گرا بوده است ـ در چند مورد مجبور به تأویل شده است.[4]

یک‌ـ احمد بن حنبل در تفسیر آیه {وَ جاءَ رَبُّکَ}،[5] از معنای ظاهری آیه عدول نموده و آن را تأویل برده و به معنای «جاء ثواب ربّک» دانسته است؛ یعنی پاداش خداوند در روز قیامت به مؤمنین می‌رسد.

دو‌ـ در معنای این حدیث پیامبر ص که می‌فرماید: «الحجر الأسود یمین الله فی الارض»[6] گفته است که مراد از دست خدا بودن حجرالاسود، تقرب به خداست.

سه‌ـ در مورد معنای حدیث رسول خدا ص که فرمود: «مَا مِنْ قَلْبٍ إِلَّا بَیْنَ إِصْبَعَیْنِ مِنْ أَصَابِعِ الرَّحْمَنِ...»[7] نیز گفته است که مراد از اصابع خدا، انگشتان به معنای حسی نیست.[8]

ابن تیمیه نیز برخلاف ادعای خود، که تأویل را بدعت و شرک و کفر می‌داند، در موارد متعددی آیات قرآن را از معنای ظاهری به معنای دیگری به تأویل برده است؛ برای مثال درباره معنای آیه شریفه {کُلُّ شَیءٍ هَالِک إِلَّا وَجْهَهُ...}[9] می‌نویسد: «مراد از وجه، دین یا اراده خدای متعال یا عبادت خداست که از بین نخواهد رفت و برای همیشه باقی خواهد ماند».[10]  وی همچنین درباره معنای آیه {اَینْما تولّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ}[11] می‌نویسد: «مراد از وجه در این آیه جهت و قبله خداست» و قبله را وجه خدا شمرده به این اعتبار که وجه و جهت یک چیز هستند.[12]

آیه دیگری که ابن تیمیه مجبور به تأویل آن شده است، آیه 64 سوره مائده است.[13] ابن تیمیه می‌گوید: «مراد از (بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ) دست ظاهری داشتن خدا و باز بودن دستان خدا به معنای ظاهری آن نیست؛ بلکه مراد جود و عطای الهی است».[14] چون خداوند جواد و کریم است و بخیل نیست. بنابراین هر دو دست خدا باز است.