شبهه ششم: اختلاف و دعوا در مسأله فقهی

شبهه ششم: اختلاف و دعوا در مسأله فقهی

 روایتی در کتب روایی شیعه و اهل سنت[1] نقل شده است که جابر می‌گوید:

امام عل ع به‌ همراه شتر رسول خدا ص از یمن می‌آمد، حضرت فاطمه س را یافت که از احرام خارج شده‌ و لباس رنگی پوشیده‌ و سرمه کشیده است. امام علی ع  این را برای حضرت فاطمه س ناخوشایند خواند. حضرت فاطمه س فرمود: پدرم مرا به این کار دستور داده است. امام علی ع ‌فرمود: در عراق به سوی رسول خدا ص رفتم؛ درحالی‌که با فاطمه س به خاطر کاری که کرده بود، دعوا داشتم. از رسول خدا ص طلب فتوا نمودم به آنچه ذکر کرد و من انکار نمودم. پس پیامبر ص فرمود: هم تو راست می‌گویی، هم دختر من راست گفته است.[2]

بر اساس این روایت، حضرت امیرالمؤمنین ع از روی اختلاف و با حالتی برافروخته به سمت پیامبر ص رفت تا از پیامبر ص درباره این اختلاف بپرسد.

پاسخ شبهه ششم

1. این روایت، هم در منابع روایی شیعه و هم اهل سنت آمده؛ اما آنچه باعث شبهه شده، کلمة «محرّشا» است که به معنای فردی است که علیه فرد دیگر تحریک شده است[ 3] با حالتی برافروخته که این حالت، در شأن امیرالمؤمنین ع در برابر حضرت فاطمه س نیست؛ از این‌رو علمای شیعه، کلمة «محرّشا» را از اضافات اهل سنت به روایات می‌دانند؛ زیرا اولاً مسأله عصمت در نظر اهل سنت مطرح نبوده است و ثانیاً می‌توان گفت این اضافه از روی عمد نبوده؛ بلکه فرهنگ غلط و به ‌جا مانده از دوران جاهلیت باعث شده است که راوی تصوّر خود را به روایت اضافه کند. در دوران جاهلیت، نگاه اعراب به زنان از روی سلطه، تحقیر و خشونت‌آمیز بود. پیامبر ص بسیار کوشید تا این فرهنگ را عوض کنند؛ از این‌رو حرکاتی مثل بوسیدن دست دخترش و احترام به او را انجام می‌داد. همچنین مباحث حقوق زنان را مطرح، و سفارش می‌کرد که به دختران خود توجه بیشتری داشته باشید. با این وصف، راوی در این جریان نیز تصورش چنین بود که امیرالمؤمنین ع وقتی با تعجب از حکم جدید باخبر شده، با حالتی غضبناک از نزد همسرش خارج شده است؛ در حالی ‌که دلیلی وجود نداشت پس از اینکه حضرت فاطمه س فرمود به اذن رسول خدا ص از احرام خارج شده‌ام، حضرت امیرالمؤمنین ع ناراحت شوند؛ زیرا حضرت امیرالمؤمنین ع، کاملاً حضرت فاطمه س را می‌شناسد و می‌داند که همسرش آگاه به احکام، و مطیع پیامبر ص است؛ از این ‌رو امیرالمؤمنین ع در حالی ‌که در ذهنش سؤال بود، برای روشن شدن مسأله به سمت رسول خدا ص رفت تا از ایشان جواب دریافت کند؛ چنان‌که در روایات، کلمه «مستفتیا» آمده است؛ یعنی امیرالمؤمنین ع برای روشن شدن مسأله به سوی پیامبر ص رفتند تا کسب تکلیف کند.

مرحوم محمدتقی مجلسی، ذیل روایت، می‌‌نویسد: «هذه اللفظة لیست فی أخبارنا، بل هی فی أخبار العامة».[4] مرحوم محمدباقر مجلسی نیز می‌نویسد: «محرّشا على فاطمة س لیس هذا فی الکافی، و هو أصوب، و لعله من زیادات العامة لذکره فی روایاتهم».[5]

مرحوم فیض کاشانی نیز در این باره چنین دلیل می‌آورد:

امیرالمؤمنین، عالم به این است که فاطمه عملی را بدون امر پدرش انجام نمی‌دهد و می‌داند فاطمه، معصومه است؛ ازاین‌رو ممکن است این کلمه از اضافات اهل ‌سنت باشد؛ در  حالی‌ که تمام راویان آنها شیعه‌ امامی می‌باشند. به همین جهت، مرحوم شیخ طوسی و صدوق این کلمه را حمل بر وهم راویان کرده که این کلمه را سهواً از روایات اهل ‌سنت وارد روایات شیعه کرده‌اند.[6]

پس این روایت، با حذف کلمه «محرّشا»، منافاتی با ارتباط صمیمی حضرت امیرالمؤمنین ع با حضرت فاطمه س ندارد.

2. در روایاتی که مطرح شده است، مرحوم کلینی در الکافی روایت را بدون کلمه «محرّشا» ذکر می‌کند؛ درحالی‌که این روایت، هم سندش صحیح است و هم از حیث دلالت مشکلی ندارد. اما روایات دیگر، یا سندشان مشکل دارد[7] یا دلالت آنها[8] یا از هر دو نظر دارای مشکل هستند. پس روایت الکافی، چون اشکالی ندارد، قابل استناد است.

 س. همچنین ارائه تصویر خشن از امیرالمؤمنین ع صحیح نیست؛ زیرا پیامبر اکرم ص دربارة اخلاق امام علی ع می‌فرماید: «احسن الناس خُلقاً»؛[ 9] «خوش‌خُلق‌ترین مردم بود». در مطالب السئول در مورد اخلاق امیرالمؤمنین ع آمده است: «نیکی‌های اخلاق امام علی ع بی‌نهایت بود. در خوش‌خلقی، بی‌نهایتْ خوش‌اخلاق بود؛ به‌گونه‌ای‌که از خوش‌خلقی بسیار، به او نسبت شوخ‌طبعی می‌دادند».[10]

همچنین نقل شده است که او بسیار خندان بود: «کان احسن الناس وجهاً،... کثیر التبسّم».[11] ابن ابی‌الحدید در مورد اخلاق امیرالمؤمنین ع می‌گوید:

در نرمخویی، گشاده‌رویی، بشاشت و خنده‌رویی، ضرب‌المثل بود؛ به‌گونه‌ای‌که دشمنانش این خصلت خوب را ابزار سرزنش او قرار داده بودند. عمروعاص به مردم شام گفت: علی بسیار شوخ‌طبع است. ... عمروعاص این سخن را از عمر بن خطّاب گرفته است. او هنگامی که می‌خواست جانشین برگزیند، گفت: اگر شوخ‌طبعی تو نبود [تو سزاوار بودی]. عمر به همین مقدار بسنده کرد؛ ولی عمروعاص به آن افزود و زشت و ناهنجارش کرد.

صعصعة بن صوحان و دیگر یاران و پیروانش گفته‌اند: او در بین ما مانند یکی از ما بود. نرمخوی، پُرتواضع و آسانگیر بود و در عین حال، هیبتی از او در دل داشتیم. ... معاویة به قیس بن سعد گفت: خدا ابوالحسن را بیامرزد! او خوش و خندان و بسیار شوخ‌طبع بود. قیس گفت: آری. پیامبر خدا ص شوخی می‌کرد و به یارانش لبخند می‌زد. ... آگاه باش که او، به خدا سوگند، با همة شوخ‌طبعی و خوش‌رویی، از شیر گرسنه پُرهیبت‌تر بود و این هیبت، هیبت تقوا بود؛ «تلک هیبة التقوى و لیس کما یهابک طغام اهل شام»؛ در مقابل هیبت تقوا است، که امیرالمؤمنین داشت؛ یعنی آنچه باعث می‌شد که در نزد یارانش بزرگ و با هیبت باشد تقوای امیرالمؤمنین بود. اما معاویه چنین نبود، بلکه اراذل و اوباش او را بزرگ می‌داشتند. طبیعی است که این بزرگداشت به خاطر تقوای معاویه نبود. بلکه از روی نیرنگ و تهدید برای خود ابهت درست کرده بود، نه چون بزرگ شماری تو از سوی اراذل شام. [12]

وی همچنین می‌گوید: «الطف العالم اخلاقاً، و أسفرهم وجهاً، و أکثرهم بِشراً و أوفاهم هَشاشَةً»؛  [13] «در اخلاق، لطیف‌ترین مردم و درخشان‌ترین چهره و گشاده‌روترین و خوش‌روترین آنان بود».

پیامبر ص نیز امام علی ع را توصیف می‌کرد به اینکه او «اعظمهم حلماً»،[14] «احلم الناس حلماً»[15] و «اوفرهم حلماً»[16] است. همچنین معروف بود به اینکه «احلم الناس عن ذنبٍ، و اصفحهم عن مسیءٍ»؛ «او بردبارترینِ مردم در مقابل خطا، و پُرگذشت‌ترین آنان در مقابل بدکرداری‌ها» بود. [17]

با این اوصاف، درست نیست به امیرالمؤمنین ع چنین نسبتی داده شود که از همسرش غضبناک شود؛ درحالی‌که با پرسش برطرف‌شدنی بوده است.