گزارشی از حال و هوای امسال مسجدالنبی(ص)/ از صف شلوغ روضه رضوان تا خلوتی نسبی بازار

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، در این روزها آخرین گروه‌ها از زائران مدینه قبل در حال زیارت حرم نبوی، مسجدالنبی(ص)‌ و امکان متبرکه در شهر پیامبر هستند. حال‌وهوای امسال مسجد النبی (ص) با تصویر برجای‌مانده از سال‌های گذشته تفاوت‌هایی دارد که در این گزارش به برخی از آنها اشاره شود.

از جمله تفاوت‌هایی که از ابتدای ورود به خاک عربستان توجه زائران ایرانی را به خود جلب می‌کند، برخورد مناسب مأموران عربستانی با زوار ایرانی است که از محل فرودگاه تا داخل شهر مدینه و مسجدالنبی(ص) را شامل می‌شود. برخی از ایرانی‌های حج‌اولی این سؤال را می‌پرسند که آیا همیشه مواجهه با زائران اینگونه بوده است؟ این برخوردها خارج از چارچوب مسائل سیاسی، در راستای راهبردهای سند 2030 در عربستان نیز قابل تحلیل است.

کشوری که تلاش دارد چهره‌ای جدید، متفاوت و توریستی از خود و حتی شهرهای زیارتی ارائه دهد. به همین خاطر در اولین قدم در استقبال از زائران و انجام امور گذرنامه ای در فرودگاه از نیروهای خانم و جوان نیز استفاده شده است.

نکته دیگر کاهش حضور مأموران امر به معروف و نهی از منکر در اطراف مسجدالنبی(ص) به‌ویژه حرم پیامبر(ص) و قبور ائمه بقیع است. مأمورانی که معمولاً با عقال چهارخانه قرمز سعودی، پیوسته به زوار ایرانی تذکر می‌دادند و در مواردی برخوردهای لفظی نیز داشتند. اکنون در فضای مسجدالنبی(ص) یا بقیع کمتر نشانی از این افراد دیده می‌شود و اگر گاهی تذکر داده شود، معمولاً با هدایت این افراد توسط نیروهای سعودی است.

همچنین درحالیکه سال‌های پیش به ایرانیان برای حضور پشت به قبله و رو به حرم در قبةالخضراء انتقاد می‌کردند امسال شاهد حضور جمعی و دعای بسیاری از مسلمانان از ترکیه و آسیای شرقی به همین شکل (پشت به قبله) در این منطقه بودند و هیچ تذکری نیز به آنان داده نمی‌شد.

البته نباید این مسئله را نه ناشی از تعارض میان سلطنت سعودی و تشکیلات روحانیت وهابی تحلیل کرد، چراکه این رویکرد بیشتر برگرفته از تغییر مناسبات میان این دو نهاد حاکم بر عربستان است. به همین دلیل می‌توان به‌نوعی بیان کرد که طی چندسال اخیر، تدابیر در مسجدالنبی(ص) به این صورت بوده که برخورد تند عوامل انسانی جای خود را به محدودیت‌ها و موانع فیزیکی داده است؛ برای مثال پیشتر در مقابل قبور چهار امام معصوم(ع) امکان ایستادن و قرائت مخفیانه زیارت با وجود تذکر مأموران وجود داشت، اما اکنون علاوه بر پذیرش زائر کمتر و خلوتی محوطه، فضا به شکلی از دسترس زائران خارج شده است.

در فضای مقابل قبر حضرت ام‌البنین(ع) که معمولاً محل گذر و ادای احترام ایرانیان است، امکانی برای تردد وجود ندارد. همچنین اگرچه در دیگر نقاط بقیع امکان فیلم‌برداری و توقف وجود دارد،‌ اما در بخش‌های زیارتی مورد توجه شیعیان این برخوردها و تذکرها باز هم دیده می شود اگرچه جنس برخوردها حتی با کم‌توجهی زائر نیز معمولاً تند نمی‌شود و به ندرت در مواردی به عکس گرفتن از پاسپورت زائر بسنده می‌ گردد.

همچنین اگرچه اکثر اضلاع محوطه مسجدالنبی(ص) در امتداد شمال، شرق و غرب به وسیله سایه‌بان‌های غول‌پیکر پوشیده شده و پنکه‌های آب‌پاش فضا را خنک می‌کنند، اما این شرایط در امتداد ضلع جنوبی مسجدالنبی(ص) متفاوت می‌شود. وقتی در این منطقه در نزدیکی بقیع و قبه خضرا وارد می‌شویم، تعداد سایبان‌ها محدودتر می‌شود و تقریبا خبری از پنکه‌های آب‌پاش نیست.

ثبت‌نام اینترنتی روضه رضوان تجربه جدیدی در حج تمتع امسال بود که می‌توان برای آن دلایلی همچون نظام‌بخشی به بازدید زوار و اجتناب از تجمع و ازدحام را عنوان کرد. البته این طرح در مرحله اجرا با اشکالاتی مواجه شده که در صورت تکرار در سال‌های آتی باید مدنظر قرار گیرد که از جمله می توان به تشکیل صف‌های طولانی و بهم‌فشرده در ورودی بخش روضه رضوان اشاره کرد.

از نکات دیگر، محدودکردن فضای بسیار وسیع جلوی قبةالخضراء و بستن این مکان با موانع است. همان‌گونه در تصاویر می‌توان مشاهده کرد، این فضای محصور موجب شده تا زائر در روز و شب برای گذر از امتداد باب البقیع به سمت باب السلام مجبور باشد مسیر بسیار بیشتری را طی کند و از جمله از تقاطع صفوف زیارت روضه رضوان بگذرد. همچنین زائری که قصد ورود از باب السلام را دارد باید یک فضای مارپیچی طولانی را طی کند تا بتواند به زیارت مضجع پیامبر(ص) نائل آید. به هر حال تجمیع این مسائل در ضلع جنوبی (به‌ویژه در مقابل قبةالخضرا و بقیع) موجب شده است تا تردد و وقوف در این محدوده با دشواری بیشتری نسبت به اضلاع دیگر صورت گیرد.

از دیگر جلوه‌ها و تفاوت‌های حج امسال با سال‌های گذشته، عدم حضور زائران کهنسال و سالخورده و استفاده کمتر از صندلی‌های چرخ‌دار است. برخی این تصور را داشتند که محدودیت 65 سالگی تنها شامل ایرانیان شده است، اما در فضای مسجدالنبی(ص) تقریباً زائر کهن‌سال خارجی دیده نشد. از برخی کشورها نیز شنیده شده است که حتی یک فرد به علت اینکه سن اش یک روز اضافه‌تر از 65 سال بوده پذیرفته نشده است.

یکی دیگر از نقاط تفاوت امسال گرانی‌های بازار است. تصویر ثبات قیمت در عربستان که برای ایرانی‌ها به مثال ضرب‌المثلی از تورم نزدیک به صفر بود، امروز دچار خدشه شده است. برخی اقلام و محصولات چون گوشت قرمز تا 100 درصد افزایش قیمت داشته‌اند، کرایه‌ای که سابقاً برای تردد در برخی مسیرها 5 ریال سعودی بود، اکنون به 10 تا 15 ریال رسیده است. افزایش قیمت کالاها و خدمات در عربستان، به همراه افزایش قیمت ارز در ایران موجب تشدید قیمت‌ها برای ایرانیان شده است و حضور زائران در مغازه‌های مدینه کمتر به چشم می‌خورد.

نکات جالب این زیارت که البته در سال‌های گذشته وجود داشته است، حضور زائران کشورهای آفریقایی با لباس‌های یکدست رنگی، عجیب و ساده است. البته این افراد با لباس‌های رسمی عازم عربستان می‌شوند ولی در ایام حج این لباس‌ها را بر تن می‌کنند که بر تنوع رنگ‌ لباس‌ها و قومیت‌ها در مدینه افزوده است.

از جمله نکات جالب اینکه بازهم تابلوبه زبان فارسی مقابل بقیع و مقبره شهدای احد دیده می شود که مشتمل بر تذکراتی درباره عدم وقوف در قبرستان و بیان دیدگاه وهابیت است. با این وجود تجربه نگارنده در حرم نگاه مثبت و دوستانه بسیاری از مسلمانان کشورهای اسلامی به ایرانیان است که نشان از شکست سیاست‌های دشمنان ایران‌ اسلامی دارد.