دست‌نوشته‌های حج، روایت یکی از چهرههای دوران مشروطه از سفر حج
کتاب "دست‌نوشته‌های حج" تألیف حسین کاظمزاده ایرانشهر که ترجمه فارسی اثری به زبان فرانسوی است، از سوی پژوهشکده حج و زیارت منتشر شد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، کتاب "دست‌نوشته‌های حج؛ ترجمه کتاب سفرنامه‌های حج ۱۹۱۰-۱۹۱۱"، که برگردانی فارسی از سفرنامه‌ای به زبان فرانسوی است از سوی گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت در خرداد ماه 1401 منتشر شد.
با توجه به اهمیت سفر معنوی حج، افراد بسیاری مشاهدات خود را در این سفر به نگارش درآورده‌اند و اطلاعات ارزنده‌ای از ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مرتبط با زیارت حج و حرمین را بیان کرده‌اند.
در اثر پیش رو که با عنوان دست نوشته‌های حج از یک سفرنامه حج به زبان فرانسوی ترجمه شده است، نخست از سازمان اقتصادی حج ایرانیان در عصر قاجار سخن گفته شده و پس از آن شهرهای جده و مکه منوره معرفی شدهاند. همچنین برخی مساجد، مقبره‌ها و آثار دیگری که از نظر مؤلف دارای اهمیت بوده‌اند، شناسانده شدهاند.
اشاره به برخی از آداب و رسوم در حرم مکی و مشاعر مقدسه مانند چراغانی و آتش‌بازی در منا، پذیرایی در خیمه‌گاه سرکنسول ایران و یاد کرد از محملهای سوری و مصری از دیگر مطالب کتاب است.
مؤلف کتاب آقای حسین کاظمزاده ایرانشهر (۱۲۶۲-۱۳۴۰ش) است. وی یکی از چهرههای درخشان دوران مشروطه بود. ماهنامۀ ایرانشهر در برلین را، که یکی از بی‌بدیل‌ترین مجلات تاریخ مطبوعات ایران بود، منتشر می‌کرد و بدین گونه نقش بزرگی در بازیابی هویت ملی و روشنگری ایرانیان ایفا نمود.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌‌های کاظمزاده تسلط بر زبان‌‌های انگلیسی، آلمانی، ترکی استانبولی، فرانسوی و عربی بود و این امر باعث موفقیت او در امر نویسندگی شده بود. وی همچنین اشعار فراوانی نیز سروده و علاوه بر مجلۀ ایرانشهر، آثار متعددی همچون در جست وجوی خوشبختی، راه نو، تجلیات روح ایرانی و اصول اساسی روانشناسی تألیف کرده است.
بیشتر آثار کاظمزاده در ۱۳۱۵ خورشیدی در روستای دگرسهایم از ایالت سنت گالن سوییس تألیف شدهاند. از وی ۱۲ جلد کتاب و ۴۳ مقاله به جای مانده است که تمامی مقالات وی در نشریۀ ایرانشهر منتشر شدهاند.
کتاب حاضر که با عنوان «Relation d’un pèlerinage à la Mecque en ۱۹۱۰-۱۹۱۱» به زبان فرانسوی نوشته شده و بعدها در نشریه‌‌ای به نام «Revue du monde musulman» به چاپ رسیده است، در دو قسمت به اجمال اوضاع و احوال حج و حجاج ایرانی و مدیریت حج و تغییرات اصلاحی آن را در زمان به قدرت رسیدن پهلوی اول توصیف می‌‌کند.
قسمت اول کتاب تحت عنوان «سازماندهی اقتصادی حج» است و بخش‌های متنوعی دارد. نویسنده ابتدا به مراسم چاووش‌خوانی، که سنت دیرینۀ ایرانیان در سفر به عتبات بوده، پرداخته است و سپس انتخاب حمله‌‌داران و ترکیب و شکل‌‌گیری کاروان‌‌ها و مدیریت خدمه و وظایف آنها را خاطر نشان می‌‌کند.
میزان و نحوۀ پرداخت هزینه‌های سفر حج و معافیت اقشار ضعیف و دریافت بروات و نحوۀ نقد کردن آنها در بلاد مقدسه و شرح مختصر سه نوع قرارداد حجاج با حمله‌‌داران در این قسمت آمده است.
همچنین در این قسمت به راهها و وسایل تردد، اعم از خاکی یا آبی، و به تبع آن به معرفی شرکت حمل و نقل دریایی ناصری و مدیریت و کادر خدماتی آن و همچنین به خدمت‌رسانی به زوار در مکه و جده اشاره شده است. سفر زوار به مدینه و راه‌‌های رسیدن به این شهر مقدس و وضعیت امنیت راهها از دیگر نکات حائز اهمیت نزد نگارندۀ محترم کتاب بوده است.
عنوان قسمت دوم کتاب «مقامات و شهرها» (در اینجا جده، مکه و مدینه مد نظر است) است. مسائل دیپلماتیک و سیاسی-اجتماعی و بهداشتی، روابط متروپل با شهرهای مقدس و مقامات منصوب در این بلاد، روابط مالی زوار با مقامات مزبور، مسائل مالی مبتلابه زوار در این شهرها (مثل نقد کردن بروات)، سبک و سلوک زندگی مردم، نقش زنان در تأمین و تهیه مایحتاج زندگی، از جمله مطالب مهم این قسمت از کتاب است.
در این بخش به مسئله جلوگیری از بی‌‌نظمی در امور مالی و موقعیت سرکنسولگری ایران و اصلاحات اداری در زمان به قدرت رسیدن پهلوی اول نیز اشاره‌هایی شده است. از دیگر زیبایی‌‌های کتاب بخش مربوط به برگزاری مراسم رسمی در سرزمین منا با رسیدن محملهای سوری و مصری است. موضوعات مربوط به تخصیص جایگاه‌‌ها و منابر خاص به مذاهب اربعۀ اهل سنت و نقش اجتماعی و اقتصادی حج را در این قسمت می‌‌توان خواند.
کتاب "دست‌نوشته‌های حج: ترجمه کتاب سفرنامه‌های حج ۱۹۱۰-۱۹۱۱" تألیف حسین کاظمزاده ایرانشهر و ترجمه مهدی رستگاراصل در پژوهشکده حج و زیارت تهیه و تدوین شده و به همت نشر مشعر در خرداد ماه ۱۴۰۱ در ۱۰۳ صفحه و در قطع رقعی منتشر شده است.
