اربعین‌پژوهی در پژوهشکده حج و زیارت
از جمله فعالیت‌های پژوهشکده حج و زیارت توجه به مقوله «اربعین» و بررسی ابعاد این رویداد عظیم از منظر علمی بوده است. انتشار 6 عنوان کتاب و 2 ویژه‌نامه نشریه و برگزاری 16 نشست علمی از جمله تلاش‌های انجام شده در این راستا بوده است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، زیارت اربعین پدیده‌ای است که پیروان اهل‌بیت (ع) همه ساله و مشخصاً در بیستم صفر، یعنی چهل روز پس از سالگرد شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) در زنده نگه داشتن آن کوشیده‌اند. این زیارت در همگرایی جامعه مؤمنین برای انجام دادن مجموعه‌ای از فعالیت‌های عمومی موفقیت چشمگیری داشته و آحاد پراکنده را به اجتماعی هماهنگ و همسو مبدل ساخته و ایمان و همبستگی میان آنان را مستحکم کرده است.
طی سالیان اخیر با رونق و گسترش این مراسم، نهادهای پژوهشی و پژوهشگران علاقمند به این حوزه، تلاش کرده‌اند ابعاد این رویداد عظیم را واکاوی و تحلیل کنند. پژوهشکده حج و زیارت نیز با توجه به رسالت و وظیفه‌ای که در این حوزه دارد، تلاش کرده با انتشار کتب و مقالاتی در این باره و نیز برگزاری نشست‌ها و همایش‌های علمی برخی از ابعاد این آیین بزرگ را مورد بررسی قرار دهد.
گزارش زیر اطلاعات آثار منتشر شده و نشست‌های علمی برگزار شده توسط پژوهشکده حج و زیارت در این باره است. بر اساس این گزارش، از سال ۱۳۹۴ تاکنون ۶ کتاب و ۲ شماره از فصلنامه «فرهنگ زیارت» به صورت مستقل و نیز مقالاتی به صورت موردی در نشریات پژوهشکده درباره ابعاد «اربعین حسینی» و «پیادهروی اربعین» منتشر شده است. همچنین در این دوره زمانی، ۱۶ نشست علمی به همت گروه‌های علمی پژوهشکده برگزار شده است.
الف- کتب و نشریات
آیین اربعین؛ پیام‌ها و دستاوردها (ترجمه زیارةالاربعین دلالات و آفاق). مولف محمدعبدالرضاهادی الساعدی، مترجم سیدابوالقاسم غضنفری و حسن باجلان، برای پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۴۰۱، ۱۷۸ص.
در این پژوهش که ترجمه‌ای فارسی از کتاب " زیارة الاربعین: دلالات و آفاق " نوشته محمد عبدالرضا هادی الساعدی است، تلاش شده جنبه‌هایی از پیامدهای فکری و جنبش‌زای این مراسم، همچون قضیه «برائت از ستمگران» و جلوه‌های منحصر به فرد آن و نیز برخی از مفاهیم تمدنی که با ذات زیارت فرخنده اربعین پیوند دارد، بررسی و تحلیل شود؛ مفاهیمی همچون «رفتار ایثارگرانه» و «کار داوطلبانه» یا «تأثیرات پیادهروی بر سلامت روانی و فکری و نیز بررسی دستاوردهای تربیتی و آموزشی زیارت اربعین با رجوع به پژوهش‌های علمی و دانشگاهی از جمله موضوعات مورد توجه این پژوهش بوده است.
اولین همایش ملی اربعین‌پژوهی: مجموعه مقالات و چکیده‌ها. برگزارکننده بسیج اساتید دانشگاه پیام نور، گردآورنده لطف‌الله عبداللهی، تهیه شده در پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۴۰۰، ۵۳۸ص.
این کتاب شامل مجموعه‌ای از مقالات تألیف شده برای اولین همایش ملی اربعین‌پژوهی است که در اسفند ماه ۱۳۹۸ به همت دانشگاه پیام نور اهواز و با مشارکت پژوهشکده حج و زیارت و معاونت امور بین الملل بعثه مقام معظم رهبری در شهر اهواز برگزار شد. از مجموعه ۹۰ مقاله رسیده به دبیرخانه همایش، تعداد ۲۸ مقاله کامل و ۳۴ چکیده مقاله (پوستر) پذیرفته شده، در کتاب مجموعه مقالات به چاپ رسیده است. مقالات منتشر شده در این مجموعه در پنج محور اصلی شامل اربعین و تمدن نوین اسلامی؛ اربعین و بعد جامعه‌شناختی و روانشناختی؛ اربعین و مباحث اقتصادی؛ اربعین و حوادث تاریخی و ابعاد کلامی و فقهی اربعین دسته‌بندی شده‌اند.
نگاهی به برخی ظرفیت‌های پیادهروی اربعین. گروهی از نویسندگان پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۹، ۱۳۵ص.
این کتاب مجموعه مقالات درباره پیادهروی اربعین و کارکردهای آن است که به پیشنهاد معاونت بین الملل بعثه مقام معظم رهبری توسط گروه اخلاق پژوهشکده حج و زیارت تألیف و تدوین شده است. در این کتاب این مقالات آمده است: پیشینه راهپیمایی اربعین حسینی؛ تأثیر راهپیمایی اربعین در مبارزه با استکبار و صهیونیزم؛ اربعین نماد وحدت امت اسلامی؛ معرفی پیادهروی اربعین الگویی موفق در جهان اسلام برای مخاطبان خارجی؛ معرفی پدیده اربعین به عنوان یک مراسم سیاسی، عبادی و تأثیر آن در انسجام و همگرایی امت اسلامی؛ زمینه‌های تقریب و همگرایی ادیان ابراهیمی در سایه پیادهروی اربعین؛ نقش راهپیمایی اربعین در بیداری جهان اسلام و مبارزه با چالش‌های پیش روی امت اسلامی و بایدها و نبایدهای پیادهروی اربعین.
پیادهروی اربعین: فرصت‌ها، آسیب‌ها و توصیه‌ها.حافظ نجفی، تهیه شده در پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۸، ۲۴۸ص.
در این پژوهش، کوشش شده است به این سؤال پاسخ داده شود که اربعین و پیادهروی آن، چه موقعیت‌ها و فرصت‌های ذی‌قیمتی را در اختیار علاقه‌مندان اباعبدالله (ع) قرار می‌دهد و چه کاستی‌ها و آسیب‌هایی متوجه این راهپیمایی جهانی است؟. این کتاب در سه فصل سامان یافته است: فصل نخست عهده‌دار بیان جایگاه، ارزش و فضیلت، تاریخچه زیارت و راهپیمایی اربعین و دیدگاه اندیشمندان درباره آن است؛ در فصل دوم فرصت‌های باز آمده از اربعین و لزوم بهره‌برداری از آن مورد تأکید قرار گرفته است؛ در فصل سوم، کاستی‌ها و آسیب‌هایی که روند رو به رشد اربعین را تهدید می‌کند، بررسی و راه حل‌هایی ارائه می شود.
مجموعه مقالات اربعین. جمعی از نویسندگان، تهیه شده در پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۴، ۵۱۹ص.
مجموعه مهمترین مقالات نوشته شده درباره اربعین حسینی به زبان فارسی در نشریات کشور است. این کتاب در دو بخش تنظیم شده است. در بخش نخست هجده مقاله از مجلات آورده شده و در بخش دوم بیست و دو مقاله مرتبط با اربعین از روزنامه ها انتخاب و منتشر شده است. همچنین «کتابشناسی توصیفی اربعین حسینی» به صورت مستقل در این مجموعه منتشر شده است.
چراغ هدایت و پاسخ به پرسش‌های اربعین. رحمت‌الله ضیائی و مجتبی باقری، تهیه و تدوین پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵، ۹۲ص.
این کتاب پاسخ به بیست پرسش و شبهه درباره پیادهروی اربعین است. شبهات و سؤالاتی که نویسندگان کوشیده‌اند به آنها پاسخ مناسب دهند، عبارتند از: اساس پیادهروی اربعین؛ ثواب‌های متفاوت برای زیارت اربعین؛ نقش اهل بیت (ع) در زیارت اربعین؛ پیادهروی اربعین و خودآزاری؛ تعداد زائران اربعین؛ مشروعیت عزاداری؛ مشروعیت سینه‌زدن؛ نوحه‌گری در روایات؛ عزاداری و بدعت؛ عدم توانایی مزور؛ نذر برای غیر خدا؛ حدیث ارتداد و روایت حضور جابر در اربعین؛ تاریخچه اربعین؛ مکان قبر امام حسین (ع)؛ اعتبار مقتل ابومخنف؛ اربعین و سنت نبوی؛ بازنگشتن اسیران به کربلا؛ اربعین و سیاست؛ اربعین و اهل سنت و هزینه‌های زیارت اربعین.
فصلنامه فرهنگ زیارت (ویژه اربعین). شماره ۳۱، تابستان ۱۳۹۶.
شماره ۳۱ فصلنامه فرهنگ زیارت، ویژه تابستان ۱۳۹۶، با ۹ مقاله در موضوعات مرتبط با «اربعین حسینی» و مراسم پیادهروی توسط پژوهشکده حج و زیارت منتشر شد. مقالات این ویژه‌نامه توسط اعضای گروه‌های علمی پژوهشکده حج و زیارت نوشته شده است.
عناوین مقالات این شماره: واکاوی آموز ههای کلامی در زیارتنامه اربعین امام حسین (ع)؛ فلسفه قیام امام حسین(علیه السلام) در زیارت اربعین؛ تاثیر پیاده روی اربعین بر خودسازی زائران؛ بازپژوهی در حکم فقهی پیاده روی برای زیارت ائمه: اولیای الهی و اماکن مقدس؛ اربعین و اختصاص آن به امام حسین(ع)؛ راهپیمایی اربعین، همگرایی جهانی با نهضت حسینی؛ تأملی در مسیر کاروان اسرای اهل بیت(ع)؛ نقش زیارت در تربیت اجتماعی و آسیب شناسی میدانی مراسم پیاده روی اربعین حسینی می باشد.
فصلنامه فرهنگ زیارت (ویژه اربعین). شماره ۱۹-۲۰، تابستان و پاییز ۱۳۹۳.
نوزدهمین و بیستمین شماره فصلنامه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی فرهنگ زیارت (شماره تابستان و پاییز ۹۳) ویژه اربعین منتشر شد.
«اربعین؛ امتداد عاشور»، «اهمیت و فلسفه زیارت مرقد حسینی»، «نقش اربعین در احیا و گسترش نهضت امام حسین(ع)»، «فضیلت پیادهروی برای زیارت معصومین(ع)، «همایش جهانی اربعین»، «جایگاه زیارت اربعین در متون حدیثی و فقهی» از جمله موضوعات این ویژه‌نامه است. همچنین موضوعاتی همچون «اربعین در فرهنگ اسلامی»، «مضامین زیارت اربعین»، «وداع زیارت اربعین»، «آداب و رسوم عزاداری در عراق امروز»، پیادهروی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان» و «اربعین حسینی در آثار و انظار علما» در این فصلنامه آمده است.
در بخش دیگری از این ویژه‌نامه در خصوص زمان ورود کاروان حسینی به کربلا، جابربن عبدالله انصاری، عطیه دومین زائر اربعین، اربعین‌های خونین، آسیب‌شناسی وقایع ۱۳۴۸ قمری، انتفاضه اربعین ۱۳۹۷ قمری، کربلا تا شام، سفرنامه اربعین و اشعار حسینی بحث و بررسی شده است.
ب- نشست‌های علمی
- سیره علما در پیاده روی اربعین حسینی / ۱۳ شهریور ۱۴۰۱
- علل جاودانگی نهضت عاشورا با تأکید بر اربعین حسینی / ۴ مهر ۱۴۰۰
- بررسی شیوه‌های تبلیغی فرقه‌های انحرافی در پیادهروی اربعین / ۳۰ شهریور ۱۴۰۰
- اربعین تجلی محبت مسلمانان به امام حسین علیه السلام / ۶ مهر ۱۳۹۹
- پیاده روی اربعین در دوران معاصر؛ انگیزه‌های اقبال و چالش‌های پیش رو / ۵ مهر ۱۳۹۹
- تحلیلی بر کارنامه و روند پژوهش‌های عاشورا و اربعین / ۲۰ شهریور ۱۳۹۹
- اربعین؛ نماد محبت ادیان الهی و مذاهب اسلامی به امام حسین(ع) / ۱۱ مهر ۱۳۹۸
- کارکردهای اجتماعی و تربیتی پیاده روی زیارت اربعین / ۱۸ مهر ۱۳۹۸
- اربعین و ظرفیت های تمدن ساز / ۱۴ بهمن ۱۳۹۸
- همایش ملی اربعین‌پژوهی / ۲۱ اسفند ۱۳۹۸
- اربعین حسینی؛ فرصت ها و تهدیدها / ۲۰ مهر ۱۳۹۷
- وجه اختصاص زیارت اربعین به سیدالشهدا علیه‌السلام / ۸ آبان ۱۳۹۶
- اربعین امام حسین(ع) از دیدگاه اهل سنت / ۱۸ آبان ۱۳۹۵
- جلوه های زیبا شناختی همایش جهانی اربعین / ۸ آذر ۱۳۹۴
