چشم‌انداز همگرایی ایران و عربستان در سایه تحولات سریع منطقه
با وجود گذشت چند ماه از امضای توافق ایران و عربستان برای احیای روابط، اما این مسئله همچنان در صدر توجهات رسانه‌های منطقه‌ای و بین المللی قرار داشته و تحلیل‌های متعددی درباره آینده و چشم‌انداز آن ارائه می‌شود.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج ،ایران، عربستان و چین روز جمعه نوزدهم اسفند 1401 برابر با دهم مارس 2023 میلادی در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند در نتیجه گفتگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سرگرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.
مرکز مطالعاتی الزیتونه گزارشی در خصوص از سرگیری روابط میان ایران و عربستان و تاثیرات آن بر منطقه و به ویژه مسئله فلسطین در سایه تحولات منطقه‌ای نوشت.
بر اساس این گزارش، چندین سناریو برای توافق میان عربستان سعودی و ایران تحت نظارت چین برای توسعه روابط میان دو کشور مطرح می‌شود . این توافق‌نامه منجر به پیشرفت چشمگیری در تعدادی از پرونده‌های منطقه می شود؛ صحبت درباره ایجاد یک رابطه راهبردی مستحکم میان دو کشور زود است، با این حال، بهبود روابط و تقویت وضعیت اعتماد بین دو طرف، فرصت‌های بهتری را برای روابط قوی‌تر و پایدارتر فراهم می‌کند.
تحلیلگران و ناظران معتقدند که همگرایی ایران و عربستان بر بسیاری از پرونده‌های سیاسی منطقه، از جمله مسئله فلسطین تأثیر مثبت خواهد گذاشت. انتشار اخباری مبنی بر سفر هیئتی از حماس به عربستان سعودی برای ادای مناسک عمره که دیداری با مقامات سعودی نیز داشت، نشان از پیشرفت موضع عربستان در پرونده فلسطین است. دوطرف ممکن است برای تقویت جایگاه فلسطین و حمایت از مردم فلسطین در مقابله با سیاست‌های افراطی کابینه حاکم رژیم صهیونیستی موضع مشترکی ایجاد کنند.
هدف از این گزارش، بررسی چشم اندازهای آینده روابط عربستان سعودی و ایران و همچنین بررسی این موضوع است که آیا همگرایی اخیر بین دو طرف یک اقدام تاکتیکی محدود و موقتی است یا یک همگرایی استراتژیک طولانی مدت می‌باشد که پیامدهای مهمی بر روابط دوجانبه و بسیاری از پرونده‌های سیاسی در منطقه خواهد داشت که مهمترین آنها موضوع فلسطین است.
اهمیت همگرایی عربستان و ایران
بهبود روابط ایران و عربستان سه مزیت دارد:1. موقعیت منطقه ای دو کشور به‌عنوان بازیگران اصلی منطقه‌ای بر بسیاری از پرونده‌های سیاسی منطقه مانند یمن، سوریه، لبنان و عراق و همچنین بر موقعیت اقتصادی دو کشور تولیدکننده نفت تاثیر می‌گذارد.
2. الگوی فوق العاده برای حمایت از ابتکارات امنیتی جهانی و ایجاد جامعه بشری با آینده ی مشترک ارائه می‌دهد.
3. ورود چین به خط میانجیگری بین دو طرف، با توجه به وضعیت رقابت و دوقطبی شدن بین المللی در سایه تداوم پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین و تشدید رقابت آمریکا و چین.
این توافق با توجه به چارچوب زمانی و اولویت‌ها و منافع دو طرف بر چند رکن استوار است:
الف. حل بحران‌ها و پایان دادن به تنش‌ها در روابط با بسیاری از طرف‌های منطقه و تلاش برای توسعه این روابط و انتقال آن به اشکال هماهنگی و همکاری منطقه‌ای. همانطور که عربستان سعودی طی ماه‌های گذشته روابط خود با ترکیه را آغاز کرد و به دنبال توسعه روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور بود .
«محمد الجدعان» وزیر دارایی عربستان در 18 ژانویه 2023 طی سخنانی در حاشیه نشست مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس به رویکرد جدید کشورش در مدیریت روابط منطقه‌ای اشاره و اعلام کرد که عربستان سعودی با ایران ارتباط برقرار کرده است. عربستان به دنبال یافتن راهی برای گفت وگو با همه کسانی بود که بر توسعه تمرکز دارند و گفت‌وگو بهترین راه برای حل اختلافات در منطقه است.
ب. اقدامات عربستان سعودی نشان می‌دهد که به دنبال حفظ روابط راهبردی با آمریکا به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی است، اما در عین حال برای تقویت روابط سیاسی و اقتصادی خود با چین و روسیه تلاش می‌کند و در جستجوی روابط بین‌المللی مختلف است.
انگیزه عربستان و ایران برای ایجاد توافق‌نامه
ایران و عربستان انگیزه‌های متعددی برای ایجاد توافق‌نامه دارند.در رابطه با ایران، یکی از بارزترین انگیزه‌های آن برای توسعه روابط با عربستان سعودی پایان دادن به تنش‌ها و تلاش برای خنثی کردن توطئه‌های اسرائیل و آمریکا در منطقه است.
در رابطه با عربستان سعودی، مهمترین انگیزه‌های آن برای پایان دادن به تنش‌ها و تقویت روابط با ایران عبارتند از:
1. ایجاد فرصتی برای یافتن راه حل سیاسی در یمن که به عربستان سعودی اجازه دهد موقعیت خود را تغییر دهد و جنگ در یمن را به پایان برساند.
2. به نظر می رسد تنش میان آمریکا و عربستان به دنبال تصمیم اوپک پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت در تغییر موضع عربستان در روابط منطقه ای و بین‌المللی نقش داشته است. عربستان پیشتر روی حمایت‌های نظامی آمریکا حساب زیادی باز کرده بود اما در مرحله اخیر اتفاقاتی که افتاد به‌عکس این تصورات ریاض بود.
3.توافق‌نامه مذکور موفقیت مهمی برای دیپلماسی چین محسوب می‌شود که نقش چین در منطقه در مرحله آینده را افزایش می‌دهد و همچنین به هژمونی آمریکا در سایه رقابت شدید بین پکن و واشنگتن در سطوح مختلف به‌ویژه در زمینه اقتصادی در جهان آسیب می زند. چین همچنین بنا به دلایل اقتصادی علاقه‌مند به تقویت روابط با عربستان است و از سوی دیگر ریاض نیز پکن را شریک مهمی در حوزه همکاری‌های نظامی و اقتصادی می‌داند، علاوه بر آن در شرایطی که آمریکا محدودیت‌هایی برای حمایت نظامی از عربستان در نظر گرفته ، چین در صدد همکاری نظامی با سعودی‌ها به‌دور از هرگونه ملاحظاتی است.
تاثیرات مثبت توافق ایران و عربستان بر موضوع فلسطین
توافق عربستان و ایران با استقبال طرف‌های مختلف فلسطینی مواجه شد و این درحالی است که این توافق خشم صهیونیست‌ها را به دنبال داشت. این توافق در زمانی صورت گرفت که « بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی به دنبال عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی بود.
ایران یکی از کشورهایی است که به طور کامل به آرمان فلسطین پایبند است و هرگونه عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را کاملا رد می‌کند و بارها حمایت صریح و مستقیم خود را از مقاومت و ملت فلسطین اعلام کرده است.صهیونیست‌ها نگرانند که همگرایی عربستان و ایران بر مسیرعادی‌سازی کشورهای عربی با اسرائیل تاثیر بگذارد.
در شرایطی که صهیونیست‌ها و برخی رسانه‌های همپیمان غرب در منطقه، عربستان سعودی را در صف‌عادی سازی روابط با اسرائیل می‌دانستند، عربستان سعودی با میانجیگری چین، طی توافقنامه‌ای با از سر گیری روابط خود با ایران، همگان را غافلگیر کرد. نخستین گمانه‌ای که توافق ایران و عربستان آن هم با میانجیگری چین به اذهان آورد این بود که عربستان از مسیری که در آن قرار گرفته بود، عدول کرده و به سمت هم پیمانی‌های جدید در منطقه حرکت کرده است. طرح عادی سازی روابط سعودی ها با رژیم صهیونیستی با توافق ایران و عربستان و توسعه روابط عربستان پس از آن با اعضای محور مقاومت به طور کلی در بن بست قرار گرفته است .
شواهد موجود نشان می‌دهد که تاثیرات همگرایی ایران و عربستان بر موضوع فلسطین با دو سناریو مواجه است:
سناریوی اول: مواضع کنونی ایران و عربستان در قبال آرمان فلسطین بدون تغییر اساسی باقی خواهد ماند.
سناریوی دوم: افزایش حمایت عربستان و ایران از فلسطین با اتخاذ یک موضع سیاسی مشترک بعد از این توافق‌نامه است.
ایران در طول سال‌های گذشته از مسئله فلسطین همواره دفاع کرده است. موضع عربستان از مساله فلسطین نیز در حال تقویت است.همانطور که اخیرا رسانه‌های خبری اعلام کردند هیئت بلندپایه جنبش حماس به ریاست «اسماعیل هنیه» برای اولین بار از سال 2015 وارد عربستان شد.
سفر حماس به عربستان زمینه را برای نقش آفرینی بیشتر ریاض در مسئله فلسطین فراهم می کند و ممکن است عربستان پرونده آشتی فلسطین که طبق « توافق مکه» در سال 2017 مورد بررسی قرار داده بود را باز کند. شاید هدف عربستان آماده سازی ایجاد یک موضع واحد فلسطینی باشد که در آن تحت نظارت عربستان به شکاف میان گروه های فلسطینی پایان داده می‌شود. پرونده فلسطین یکی از مهمترین پرونده‌هایی است که در سی و دومین اجلاس سران عرب در 19 مه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و هدف از آن ایجاد یک پوشش گسترده عربی برای تحقق آشتی واقعی و عملی بین فلسطینیان است. این مسئله یک نقش جدی و مهم به عربستان در مسئله فلسطین می‌دهد.
به دنبال موضع جدی و تمایل عربستان سعودی و ایران به توسعه روابط دو جانبه در زمینه‌های مختلف، سناریوی ایجاد روابط مستحکم میان این دو کشور قوی به نظر می‌رسد.
تسنیم
