صحرای عرفات

عرفات، زمین پهناور و همواری در شرق مکه، با هجده کیلومتر مربع مساحت که امروزه ۲۱ کیلومتر از مکه فاصله دارد.

جبل الرحمة، در شمال شرقی عرفات قرار دارد و از همین رو «جبل العرفات»، یعنی کوه عرفات نیز خوانده شده است.

سرزمین عرفات، از نظر فقهی جزء حرم محسوب نشده است، با این حال حدود آن در ادوار مختلف تاریخی با استفاده از علائم و تابلوها، به طور دقیق مشخص بوده است.

بنابر روایات محلی، در زمان حضرت ابراهیم(ع) و ماجرای مهاجرت همسر ایشان حضرت هاجر به سرزمین مکه، قوم جُرهُم در عرفات سکونت داشته‌اند. برخی جغرافی‌نگاران قدیم، عرفات را قریه‌ای کوچک معرفی کرده‌اند.

دلایل نام‌گذاری

بنابر نوشته محمد بن عبدالرحمن سخاوی، تاریخ‌نگار قرن دهم قمری، کلمه عرفات مانند قصبات (جمع قصبه به معنای ده) است که بر این اساس، به هر بخش از سرزمین عرفات، عرفه گفته می‌شده و عرفات، نام کل منطقه است.

بنابر برخی روایات، هنگامی که جبرئیل، مناسک حج را به ابراهیم پیامبر آموزش داد، در عرفات به او گفت: «أعرَفتَ مناسکَک؟»؛ یعنی «آیا مناسک خود را آموختی؟»، و ابراهیم پاسخ داد: «آری». و بدین جهت، در اشاره به «أعرفتَ» در سؤال جبرئیل، آن منطقه عرفات یا عرفه نامیده شد. برخی منابع، عرفات را محل دیدار و آشنایی‌آدم و حوا دانسته‌اند. همچنین عرفات مکانی معرفی شده که مسلمانان در آن به گناهان خود اعتراف کرده و از خداوند طلب بخشش می‌کنند.

در قرآن کریم، در آیه ۱۹۸ سوره بقره، هنگام ذکر احکام و آداب حج، از عرفات نام برده شده است.

اهمیت

عرفات، با فریضه حج پیوند دارد و از اماکن مقدس اسلامی است. وقوف در عرفات، از ارکان حج تمتع است و حج بدون آن ادا نمی‌شود؛ بر این اساس، حج‌گزاران باید در روز ۹ ذی الحجه، از ظهر شرعی تا مغرب شرعی در صحرای عرفات اقامت کنند.

پیش از اسلام، اهالی مکه به واسطه آنکه خود را اهل حرم و برگزیده می‌دانستند، برخی اعمال، از جمله وقوف در عرفات را انجام نمی‌دادند. بنابر برخی روایات در مجامع حدیثی اهل سنت، پیامبر(ص) در حج‌گزاری قبل از اسلام نیز وقوف در عرفات را انجام می‌داده است.

بنابر روایتی که از پیامبر اسلام نقل شده، خداوند در غروب روز عرفه در برابر ملائکه به کسانی که در عرفات وقوف کرده‌اند، مباهات می‌کند و همه گناهان آنها را می‌بخشد. اقامت و وقوف حج‌گزار در عرفات، مایۀ بخشوده شدن گناهان دانسته شده است؛ بنابر روایتی از پیامبر اکرم(ص)، گناهانی وجود دارند که تنها در عرفات بخشیده می‌شوند. بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، گناهکارترین شخص کسی است که از عرفات بازگردد و گمان کند بخشیده نشده است.

عرفات همچنین در روایات مربوط به دحو الارض، در کنار کعبه و سرزمین منا، از مکان‌هایی است که زمین از آن گسترش یافته است. امام حسین(ع)، دعای عرفه را در حالی بر زبان جاری کرد که از چادر خود در سرزمین عرفات بیرون رفت و در حاشیه چپ کوه عرفات، یعنی جبل الرحمة قرار گرفت.