اهمیت حضور در عرفات

حجّاج بیت الله الحرام در روز عرفه، یعنی نهم ذی الحجه، از ظهر تا مغرب شرعی در این منطقه حضور می یابند و در اصطلاح فقهی، این حضور وقوف نامیده می شود. اهمیت حضور در عرفات تا آنجاست که گفته اند: الْحَجُّ عَرَفَة یا الحَجُّ عرفات .1 این وقوف یکی از ارکان حج تمتّع است و در صورت عدم تحقق آن، حج محقق نمی شود. این تأکید قدری هم به خاطر تحریض قریش بر وقوف در عرفات بود; زیرا آنان که خود را طایفه برگزیده می دانستند و به اصطلاح اهل حُمْس یا تشدد در دینداری و اهل حرم معرفی می کردند، خود را بی نیاز از وقوف در عرفات می دیدند. این در حالی بود که رسول خداصلی الله علیه وآله این برخورد آنان را نادرست دانست و خود در حجّة الوداع، در عرفات وقوف کرد.

عرفات در خارج از محدوده حرم است و وقوف در آن; یعنی بیرون رفتن حاجی از محدوده حرم و بازگشت به درون حرم تفسیر شده است.

در ادوار مختلف تاریخی و تا به امروز اطراف عرفات را با علائم و تابلو به طور دقیق مشخص کرده اند. در باره نامگذاری این منطقه به عرفات، چهار نکته گفته اند:

1 ـ وقتی جبرئیل مراسم حج را به آدم علیه السلام یا به ابراهیم خلیل علیه السلام آموخت، در پایان به او گفت: عَرَفْت؟ آیا شناختی؟

2ـ آدم و حوّا، در این منطقه یکدیگر را شناختند = تَعارَفا و باز یافتند.

3 ـ عرفات از آن رو به این نام شناخته شد که مردم در آنجا به گناهان خود اعتراف می کنند. در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که در باره نامگذاری عرفات فرمودند: جبرئیل در ظهر عرفه از ابراهیم پرسید: ای ابراهیم، به گناهان خود اعتراف کن و مناسک را بشناس. عرفات را به خاطر این سخن جبرئیل که گفت: اعْترف ، عرفات نامیدند.

4ـ برخی هم عرفه را به معنای کوه گرفته اند.

برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدینه نوشته رسول جعفریان

توضیح سرزمین عرفات در بیانی دیگر :

سرزمین عرفات

. . . فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفات فَاذْکُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَاذْکُرُوهُ کَما هَداکُمْ وَإِنْ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضّالِّینَ .  سوره بقره : 198

عرفات ، نام صحرایی است وسیع و هموار ، که در 22 کیلومتری جنوب شرقی مکّه میان ثویه و عُرَنَه ، نَمِرَه تا ذِی المجاز قرار دارد . طول تقریبی این صحرا ، 12 و عرض آن 5/6 کیلومتر است . بنابراین ، بخش بسیاری از آن ، از حرم خارج است .

در نامگذاری آن به « عرفات » اقوال مختلفی است . بعضی آن را جمع عَرَفه و به معنای کوه و بلندی ذکر کرده اند ؛ بعضی نیز از عرفان ، معرفت و شناخت دانسته اند و برای چنین نامگذاری نیز ریشه های تاریخی قائل شده اند ؛ از جمله آن که حضرت آدم و حوا علیهما السلام پس از هبوط به زمین و بعد از جدایی طولانی در این صحرا ، به یکدیگر رسیده و با هم آشنا شده اند .

گروهی نیز گفته اند ، عرفات  به معنای آشنایی  به آن علت است که حضرت ابراهیم علیه السلام در این جا برای قربانی کردن اسماعیل علیه السلام خواب دید و لذا نسبت به وظیفه خود آشنا و عارف شد . یا این که جبرئیل علیه السلام در روز عرفه بر ابراهیم علیه السلام وارد شد و مناسک حج را به او آموخت و با اعمال این روز آشنا کرد .

چنانکه از روایات بر می آید ، وقوف در عرفات نه تنها از ارکان اصلی حج است و حج بدون عرفه حج نیست ، بلکه این وقوف دارای فضایل بسیار ارزشمندی است . خداوند سرزمین مقدس عرفات را ، که حوادث مهمی در طول تاریخ به خود دیده ، برای ضیافت و پذیرایی از میهمانان خود مقرر و سفره خاص اِنعام و اکرامش را در دامنه « جبل الرّحمه » گسترانیده و از عموم میهمانان و زائران بیت الله دعوت کرده تا در ساعت و روز معین ، همه با هم ، گرد خوان نعمت بی دریغش بنشینند و از لطف و رحمت بیکرانش برخوردار شوند .

این وقوف از ظهر شرعی تا غروب آفتاب روز نهم ذی حجه است و پس از آن می توان از عرفات به سوی مزدلفه خارج شد . گفتنی است که اهل سنت علاوه بر عرفات ، روز قبل از عرفه ؛ یعنی روز ترویه  روز هشتم ذی حجه  را در منا وقوف وبیتوته می کنند و سپس صبح روز نهم به سوی عرفات پیاده می روند تا ظهر به عرفات برسند و آنگاه غروب از عرفات باردیگر به سوی منا بر می گردند ؛ اما شیعیان مستقیم از مکه به عرفات می روند تا ظهر شرعی در آنجا وقوف کنند

امروزه برای راحتی و آسایش حجاج و تسهیل امور مربوط به وقوف در عرفات ، کارهای چشم گیری انجام گرفته است . خیابان های وسیع ، جاده های پهن با چندین باند ، پل های هوایی روگذر و زیرگذر در مسیر عرفات ، مشعر ، کاشت یکصد هزار درخت برای تلطیف هوا و ایجاد سایه و نیز استفاده از پمپ های قوی برای پخش قطرات آب در فضا و خنک کردن هوا ، ایجاد مراکز بزرگ درمانی ، خدماتی و همه این ها ، بیابان خشک و سوزان عرفات ، که فلسفه اصلی وقوف در آن یادآوری گرما و سرگردانی در روز قیامت است را به سرزمینی نسبتاً مطلوب مبدل ساخته است و کسی از وقوف در آن چندان احساس سختی و ناراحتی نمی کند .

وقوف پیامبر صلّی الله علیه وآله در عرفات

پیامبر خدا صلّی الله علیه وآله روز عرفه را در « نَمِرَه » ، نزدیکی عرفات ، کنار سنگ بزرگی فرود می آمدند . این سنگ ، صخره ای در سمت راست عرفات بود . بعدها « مسجد نَمِرَه » را در مکان مورد نظر ساختند . محل وقوف رسول خدا صلّی الله علیه وآله ، همان محل وقوف حضرت ابراهیم علیه السلام بوده است . قبیله قریش در دوران جاهلی و آغاز اسلام در عرفات وقوف نمی کردند ؛ زیرا معتقد بودند اهل حرم هستند و باید بر خلاف سایر مردم در داخل حرم وقوف کنند ؛ یعنی آنان خود را « حُمْس » { حُمْس به کسانی گفته می شود که در دین پشتکاری سخت دارند . قریش ، کنانه ، بنی جدیله و پیروان آنان را از آن جهت « حُمس » خوانده اند که در دین سخت گیر بودند ، آنان خود را اهل حمس و صاحبان بیت و حرم می دانسته اند . در مقابل حُمسیان ، اهل حِلّ یا حلّیان یعنی کسانی که در خارج حرم زندگی می کردند قرار داشتند . } می دانستند ، ولی پیامبر صلّی الله علیه وآله که خود از قریش بودند ، همراه سایر مردم در عرفات وقوف می کردند . خداوند در قرآن کریم این ارزش های جاهلی را مطرود دانسته و آنان را مأمور ساخت تا هرجا که همه مسلمانان وقوف می کنند ، وقوف داشته باشند « ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النّاسُ » سوره بقره : 199

صحرای با عظمت و مقدس عرفات در سال دهم هجری شاهد آخرین حج پیامبر صلّی الله علیه وآله حَجّة الوداع بود که یکی از حوادث مهم در تاریخ اسلام است . خطبه مهم و تعیین کننده آن حضرت ، که به حق آن را « منشور حقوق بین المللی اسلام » نام نهاده اند ، در تاریخ اسلام جایگاه ویژه ای دارد . مشروح خطبه طولانی پیامبر صلّی الله علیه وآله در تمامی منابع تاریخی آمده است . بعضی گفته اند پیامبر صلّی الله علیه وآله برای ابلاغ این خطبه بر فراز همان سنگی که بعدها به صورت منبر ساخته شد ، ایستاده بودند .

برخی از محدّثان اهل سنت معتقدند آیه « الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ اْلإِسْلامَ دِیناً » به هنگام وقوف پیامبر صلّی الله علیه وآله در عرفه  حجّة الوداع  نازل شده است ؛ اما مفسّران شیعه نزول آن را در غدیر خم ، که پیامبر صلّی الله علیه وآله چند روز پس از وقوف در عرفه ، در آنجا خطبه خواندند می دانند .

برگرفته از کتاب تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه نوشته اصغر قائدان