قیام 15 خرداد؛ زمینه‌ساز رشد آگاهی سیاسی آحاد جامعه ایران

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، قیام ۱۵ خرداد، روز قیام خونین مردم ایران است که برای دفاع از ارزش‌های اسلامی و حاکمیت مبانی قرآن در جامعه به میدان آمدند و این قیام سرآغاز نهضتی شد که در 22 بهمن 57 به رهبری امام خمینی(ره) به ثمر نشست و ملت ایران توانستند رژیم ستم گر شاهنشاهی را سرنگون و نظام مقدس جمهوری اسلامی را تثبیت کنند.
برای واکاوی ریشه‌های وقوع قیام ۱۵ خرداد می‌توان به دلایلی همچون درگذشت آیت‌الله العظمی سیدحسین بروجردی، تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از سوی رژیم شاه، انقلاب سفید و حمله دژخیمان رژیم به مدرسه فیضیه در فروردین ماه ۱۳۴۲ استناد کرد.
از سوی دیگر، همزمانی این اتفاقات با ماه محرم در آن سال سبب شد که اعتراضات از سوی روحانیون شدت بیشتری به خود بگیرد، این در حالی است که شاه به روحانیون دستور داده بود که در منبرهای ماه محرم علیه شخص اول مملکت و اسرائیل مطلبی بیان نکنند و مرتب به مردم نگویند که اسلام در خطر است.

امام خمینی(ره) در بعد ازظهر روز عاشورا که مصادف با ۱۳ خردادماه ۱۳۴۲ بود، ضمن سخنانی در مدرسه فیضیه قم، به صراحت از شاه و هیئت حاکمه انتقاد کرد و حمله مأمورین رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه در دوم فروردین سال ۱۳۴۲ را به واقعه کربلا تشبیه کرد که این سخنرانی انتقادی امام(ره) سبب دستگیری ایشان و انتقال شبانه امام از قم به تهران شد. 
صبح روز ۱۵ خرداد، زمانی که مردم قم و برخی شهر‌های ایران خبر دستگیری امام(ره) را شنیدند، دست به اعتراضات گسترده‌ای زدند و درصدد اشغال مراکز مهم حکومتی بودند، اما مأموران نظامی به سمت تظاهرکنندگان در قم و تهران تیراندازی کردند که این تظاهرات به مدت دو روز ادامه یافت و در نهایت، شماری شهید و مجروح شدند.
اما اهمیت این قیام به دلیل این است که با حضور و مشارکت قشرهای مختلف مردمی اعم از کشاورزان، دانشگاهیان، بازاریان و... و به رهبری یک مرجع دینی در اعتراض به سیاست‌های رژیم شاه صورت گرفت. از سوی دیگر فراگیر بودن قیام 15 خرداد نشان از خاستگاه اجتماعی آن داشت و با وجود این که این قیام برپایه دفاع از ارزش‌های مذهبی شکل گرفت، اما در کنار آن مسائل و موضوعاتی همچون استقلال سیاسی و اقتصادی از بیگانگان نیز مطرح بود.

مقام معظم رهبری درباره قیام ۱۵ خرداد فرموده‌اند که این قیام سه عنصر داشت که شامل «مردم»، «رهبر و امام» و «انگیزه‌ مذهبی و روح شهادت‌طلبی و فداکاری برای خدا» بود.
امام خمینی(ره) با این قیام روحیه خودباوری را در میان قشر جوان و روشنفکر دانشگاهی تقویت کرد و قیام 15 خرداد تأثیرات بسیار عمیقی بر ساختار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران برجای گذاشت که این تأثیرات در انقلاب مردمی سال 57 به ثمر نشست.
این قیام مردمی در زمانی رخ داد که امپریالیسم جهانی به رهبری آمریکا در صدد تسلط بر ساختار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایران بود، اما خمینی کبیر از طریق این نهضت مردمی نه تنها پایه‌های رژیم شاهنشاهی را متزلزل ساخت، بلکه مانع از تحقق توطئه‌های شوم آمریکا در ایران شد.

معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران پیوسته دغدغه پیاده‌سازی قوانین و احکام اسلامی در عرصه‌های مختلف سیاست، فرهنگ، اقتصاد و جامعه را داشت و مشقت‌های زیادی در مسیر صیانت از آموزه‌های اسلام و قرآنی در جامعه و حفظ استقلال کشور در برابر نفوذ صهیونیسم جهانی و نظام سلطه متحمل شد.
بنابراین اگر بخواهیم مهم‌ترین ویژگی‌های قیام 15 خرداد را به طور خلاصه بیان کنیم، باید بگوییم که مهمترین شاخصه این قیام این بود که یک مرجع شیعی، رهبری آن را بر عهده داشت که همین مسئله منجر به فراگیری و مشارکت اقشار مختلف مردم از جمله دانشجویان، کشاورزان، بازاریان و... در آن شد.

در مورد قیام 15 خردادماه به جرأت می‌توان گفت که تأثیر زیادی بر ساختار سیاسی و اجتماعی ایران گذاشت و از آن می‌توان به عنوان نهصتی که پایه‌گذار پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 57 بود، یاد کرد.
از جمله دستاوردهای مهم این قیام، افزایش و رشد آگاهی سیاسی اقشار مختلف مردم و ورود آن‌ها به عرصه سیاست کشور و همچنین قرار گرفتن مذهب به‌عنوان یک الگو برای مبارزه با رژیم شاهنشاهی بود. این قیام سند دیگری از جنایتکاربودن رژیم شاه و وابستگی آن به امپریالیسم و صهیونیسم جهانی را برملا کرد و سبب شد که مردم ایران به این نتیجه برسند که برای ادامه مبارزه با رژیم نیازمند یک تشکل هستند. تبیین نظریه «ولایت فقیه» به عنوان نظام حکومتی جایگزین رژیم شاه از سوی امام خمینی(ره) از دیگر دستاوردهای این قیام بود که با پیروزی شکوهمند جمهوری اسلامی ایران در 22 بهمن سال 1357 این نظریه تحقق یافت.

به قلم جواد پارسامهر