باب النبی (2)

باب النبي نخستين[1] و به گزارشي، دومين[2] درِ ديوار شرقي مسجد النبي از سمت قبله بوده است. در پي ويران‌سازي حجره‌هاي همسران پيامبر و پيوستن آن‌ها به مسجد النبي به دستور وليد بن عبدالملك (حك:86-96ق.) و به دست عمر بن عبدالعزيز، والي حرمين شريفين (حك: 87-93ق.) به سال 88ق. در برابر خانه و مرقد پيامبر(ص) دري به نام باب النبي ساخته شد.[3] برخي هنگام ساخت آن را روزگار مهدي عباسي (حك: 158-169ق.) دانسته‌اند.[4] بر اين اساس، سخن مراغي (م.816ق.) صحيح به نظر نمي‌رسد كه نام‌گذاري در را به سبب ورود پيامبر(ص) از آن دانسته[5] و برخي متأخران نيز از گفته او پيروي كرده‌اند.[6] گويا قرار داشتن باب در برابر قبر مطهر پيامبر(ص) سبب اين نام‌‌گذاري بوده است.[7]

در سده سوم ق. درسمت بيروني باب النبي آيه164 بقره:/2: {انّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ ... بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ} و بر طاق آن، در سمت چپ، عبارت «هذا ما انتهي عمل اهل بيت المقدس»[8] نقش بسته بود كه نشان دهنده مكان پايان گسترش به دست كارگران بيت المقدسي در دوران هارون خليفه عباسي (حك: 170-193ق.) بود.

هنگام برداشته شدن باب النبي به درستي دانسته نيست. گويند كه اين باب، در بازسازي ديوار شرقي برداشته شد.[9] گويا هدف از اين بازسازي، ترميم ديوار شرقي به سال 173ق. به دست محمد بن عبدالله بن سليمان، والي هارون عباسي (حك:170-193ق.) بوده است.[10] پس از برداشتن در، پنجره‌اي در آن قسمت قرار داده شد كه از آن‌جا، آرامگاه پيامبر(ص) ديده مي‌شد.[11]

از سرنوشت اين در تا دوره سلطان عبدالمجيد عثماني (حك: 1255-1277ق.) آگاهي در دست نيست. در اين دوره، به دستور وي، براي مشخص شدن مكان باب النبي، با بهره‌وري از سنگ‌هاي قرمز رنگ، طاقي بالاي مكان در ساخته شد. اين طاق كه اكنون نيز وجود دارد، بر دو ستون تزيين شده استوار است. پنجره‌اي مسي و زرد رنگ نيز در زير طاق قرار دارد. بر بالاي آن كنگره زيبايي است كه با سنگ تزيين شده و آيه 56 احزاب/33: {إِنَّ اللهَ وَ مَلاَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً} بر آن نقش بسته است.[12]

اصطلاح باب النبي در روايت‌هاي گوناگون ياد شده است[13]؛ اما مقصود از آن، همين باب النبي نيست؛ زيرا چنان‌كه گفته شد، اين باب سال‌ها پس از رحلت پيامبر ساخته شده است. مقصود از باب النبي در روايت‌ها، مكاني است كه پيامبر در زمان ‌گزارش در آن حضور داشته و مكاني معين نيست.

نيز باب النبي نام يكي از درهاي ضلع شرقي مسجدالحرام است.[14] اين نام بر يكي از درهاي مسجد الاقصي در بيت المقدس نيز اطلاق مي‌شده است.[15]

منابع

اخبار المدينه: محمد ابن زباله (م.199ق.)، به كوشش ابن سلامه، مركز بحوث و دراسات المدينه، 1424ق؛ اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ بحار الانوار: المجلسي (م.1110ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق؛ البلدان: ابن الفقيه (م.365ق.)، به كوشش يوسف الهادي، بيروت، عالم الكتب، 1416ق؛ تحقيق النصرة بتلخيص معالم دار الهجره: ابوبكر بن الحسين المراغي (م.816ق.)، به كوشش ابويعقوب، قاهره، دار الفلاح، 2009م؛ التعريف بتاريخ و معالم المسجد النبوي الشريف: ضياء بن محمد عطار، جده، كنوز المعرفه، 1432ق؛ التعريف بما آنست الهجره: محمد المطري (م.741ق.)، به كوشش الرحيلي، رياض، دار الملك عبدالعزيز، 1426ق؛ الدرة الثمينة في اخبار المدينه: محمد ابن النجار (م.643ق.)، به كوشش محمد زينهم، قاهره، مكتبة الثقافة الدينيه، 1417ق؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م.481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛ شرح نهج البلاغه: ابن ابي الحديد (م.656ق.)، به كوشش محمد ابوالفضل، دار احياء الكتب العربيه، 1378ق؛ مجمع الزوائد: الهيثمي (م.807ق.)، بيروت، دار الكتاب العربي، 1402ق؛ مدينه‌شناسي: سيد محمد باقر نجفي، تهران، شركت قلم، 1364ش؛ مسند البزار: احمد بن عمرو البزار (م.292ق.)، به كوشش محفوظ الرحمن، بيروت، مكتبة العلوم و الحكم، 1409ق؛ المعجم الكبير: الطبراني (م.360ق.)، به كوشش حمدي عبدالمجيد، دار احياء التراث العربي، 1405ق؛ المغانم المطابه: محمد الفيروزآبادي (م.817ق.)، مدينه، مركز بحوث و دراسات المدينه، 1423ق؛ المناسك و اماكن طرق الحج: ابواسحق الحربي (م.285ق.)، به كوشش حمد الجاسر، رياض، دار اليمامه، 1401ق.

ابوالفضل رباني

 

---