باب اُمّ هانی
باب اُمّ هانی: از درهای پیشین ضلع جنوبی مسجدالحرام باب ام هانی در قسمت پایانی سمت غربی دیوار جنوبی قرار داشت. این در به علت مجاورت با خانه ام هانی* دختر ابوطالب، به این نام خوانده می‌شد.[1] این باب در دوره‌های گوناگون با نام‌های متفاوت ش
باب اُمّ هاني: از درهاي پيشين ضلع جنوبي مسجدالحرام
باب ام هاني در قسمت پاياني سمت غربي ديوار جنوبي قرار داشت. اين در به علت مجاورت با خانه ام هاني* دختر ابوطالب، به اين نام خوانده مي‌شد.[1] اين باب در دوره‌هاي گوناگون با نام‌هاي متفاوت شناخته شده است: اجياد كبير به علت نزديكي آن به كوچه‌اي كه به منطقه اجياد كبير راه داشت[2]؛ باب ابوجهل به سبب نزديكي به خانه وي[3]؛ باب المُلاعَبه در سده نهم ق. به علت نزديكي به خانه فرمانده نيروهاي شريف مكه كه ملاعبه نام داشت[4]؛ باب الشريف از سده 11ق. به سبب بيرون آمدن شرفاي مكه از اين در[5]؛ باب الحَميديه در سده 14ق. به علت روبه‌رو بودن با دار الحكومه عثماني كه به دستور عبدالحميد دوم عثماني (حك: 1293-1327ق.) ساخته شد.[6] نيز نام‌هايي چون باب الفَرَج[7] و باب المُعامل[8] بدون اشاره به وجه تسميه، براي اين در ياد شده است. (تصوير شماره 13)
اين باب در گسترش دوم دوران مهدي عباسي (حك: 159-169ق.) و در پي ويران شدن خانه ام هاني به سال 167ق.[9] با دو ورودي ساخته شد.[10] ارتفاع باب كمي بيش از 13 ذراع (حدود 5/6 متر) و پهناي آن كمي بيش از 14 ذراع (حدود هفت متر) بود.[11] بناي باب عبارت بود از: دو ورودي به هم پيوسته و ستوني مرمرين در ميان آن‌ها كه بر پايه‌اي از چوب ساج و مزين به آب طلا قرار گرفته بود.[12] گزارش‌هاي منابع سده پنجم تا دهم ق.[13] از استمرار وضعيت باب حكايت دارد. در گسترش مسجد به سال 984ق. در دوران سلطان مراد سوم (حك: 982-1003ق.) اين در نيز بازسازي شد و پهناي در به شش متر تغيير يافت. پهناي هر ورودي در اين گسترش دو متر بود.[14] بر بالاي در، هماهنگ
با درهاي ديگر ديوار جنوبي، طاق‌هايي
نيم‌دايره قرار داده شد. بسمله و آيات 1-3 فتح/48: {إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً * لِيَغْفِرَ لَكَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِرَاطاً مُسْتَقِيماً * وَ يَنْصُـرَكَ اللهُ نَصـْراً عَزِيزاً} با خط ثلث بر بالاي اين طاق‌ها نقش بسته بود.[15]
با درهاي ديگر ديوار جنوبي، طاق‌هايي
نيم‌دايره قرار داده شد. بسمله و آيات 1-3 فتح/48: {إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً * لِيَغْفِرَ لَكَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِرَاطاً مُسْتَقِيماً * وَ يَنْصُـرَكَ اللهُ نَصـْراً عَزِيزاً} با خط ثلث بر بالاي اين طاق‌ها نقش بسته بود.[15]
در بخش پيشين اين در، ايواني با دو طاق وجود داشت[16] كه بالاي آن‌ها 13 كنگره قرار گرفته بود.[17] ارتفاع اين در از كف رواق جنوبي مسجدالحرام 12 پله[18] يا 10 پله[19] بود و بر دو ورودي آن، چهار لنگه در چوبي محكم قرار داده بودند.[20]
به سال 1003ق. شريف ابونمي ثاني مصلايي براي شرفاي مكه نزديك اين باب در مسجدالحرام ساخت. از اين رو، شرفا از باب ام هاني رفت و آمد مي‌كردند.[21] اين باب در گسترش اول دوران سعودي (1369-1375ق.) برداشته شد.[22]
منابع
اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ تاريخ عمارة الحرم المكي الشريف: فوزيه مطر، مكه، جامعة ام القري، 1400ق؛ تاريخ عمارة المسجدالحرام: حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مكه، جامعة ام القري؛ تاريخ مكة المشرفه: محمد ابن الضياء (م.854ق.)، به كوشش علاء و ايمن، بيروت، دار الكتب العلميه، 1424ق؛ تحصيل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق.)، به كوشش ابن دهيش، 1424ق؛ رحلة ابن جبير: محمد بن احمد (م.614ق.)، بيروت، دار مكتبة الهلال، 1986م؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م.481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت پاشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ منائح الكرم: علي بن تاج الدين السنجاري (م.1125ق.)، به كوشش المصري، مكه، جامعة ام القري، 1419ق؛ موسوعة مرآة الحرمين الشريفين: ايوب صبري پاشا (م.1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق.
ابوالفضل رباني
[1]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص194؛ منائح الكرم، ج3، ص481، «پاورقي»؛ موسوعة مرآة الحرمين، ج2، ص751.
[2]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
[3]. تاريخ مكة المشرفه، ج1، ص158؛ تحصيل المرام،
ج1، ص383؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
ج1، ص383؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
[4]. شفاء الغرام، ج1، ص315.
[5]. تحصيل المرام، ج1، ص383.
[6]. مرآة الحرمين، ج1، ص232-233.
[7]. شفاء الغرام، ج1، ص315.
[8]. سفرنامه ناصر خسرو، ص128.
[9]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص223.
[10]. تاريخ عمارة الحرم المكي، ص202.
[11]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص194.
[12]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص86.
[13]. سفرنامه ناصر خسرو، ص128؛ رحلة ابن جبير، ص82-83؛ شفاء الغرام؛ ج1، ص315.
[14]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص125؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص113.
[15]. مرآة الحرمين، ج1، ص232؛ تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص125.
[16]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص113.
[17]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص125؛ تحصيل المرام، ج1، ص383.
[18]. مرآة الحرمين، ج1، ص232-233.
[19]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص125.
[20]. تاريخ عمارة المسجد الحرام، ص125.
[21]. منائح الكرم، ج3، ص500-501.
[22]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص114.