باب اجیاد صغیر
باب اجیاد صغیر: از درهای ضلع جنوبی مسجدالحرام باب اجیاد صغیر، چهارمین در از درهای دیوار جنوبی مسجدالحرام از سمت شرق بوده که میان باب الصفا و باب اجیاد کبیر ساخته شد.[1] در منابع از این در با چندین نام یاد شده است؛ از جمله باب بنی‌مخزوم به علت روبه
باب اجياد صغير: از درهاي ضلع جنوبي مسجدالحرام
باب اجياد صغير، چهارمين در از درهاي ديوار جنوبي مسجدالحرام از سمت شرق بوده كه ميان باب الصفا و باب اجياد كبير ساخته شد.[1] در منابع از اين در با چندين نام ياد شده است؛ از جمله باب بني‌مخزوم به علت روبه‌رو بودن با خانه‌هاي بني‌مخزوم.[2] ناصر خسرو (م.481ق.) نام آن را طوي[3] و ابن جبير (م.614ق.) آن را جياد صغير و خَلقَيين دانسته‌اند.[4] در برخي منابع، از اين در با عنوان باب الخليفتين[5] يا الخلفيين[6] نيز ياد شده كه شايد تصحيف الخلقيين باشد. اجياد اصغر[7] و حلاقين[8] (گروهي كه سرهاي حاجيان را مي‌تراشند) نيز از ديگر نام‌هاي اين در بوده است. در منابع به سبب اين نام‌گذاري‌ها اشاره نشده است. (تصوير شماره 11)
اين باب به طول 5/13 ذرع (بيش از شش و نيم متر) و عرض 15 ذرع (بيش از هفت متر) و يك ستون در وسطِ دو طاقي كه بر دو ورودي در قرار داشتند، در جريان گسترش دوم روزگار عباسي به سال 164ق. به دست مهدي عباسي (حك: 158-169ق.) ساخته شد.[9] منابع پيشين اعدادي متفاوت را در شمارگان پله‌هاي اين در ياد كرده‌اند.[10] برخي علت اين اختلاف را پوشانده شدن شماري از پله‌ها بر اثر انباشت گل ولاي سيل‌هايي دانسته‌اند كه از جنوب مسجدالحرام به درون مي‌ريخت و به تدريج پله‌ها را مي‌پوشاند.[11]
باب اجياد صغير در چندين بازسازي مسجدالحرام تعمير شده است. به سال 830ق. هم‌زمان با حكومت برسباي مملوكي (حك: 825-840ق.) براي جلوگيري از ورود سيل به مسجد، پله‌هايي بر ورودي اين در ساخته شد.[12] در دوره سلطان مراد سوم عثماني (حك: 982-1003ق.) به سال 984ق. درگاه باب بازسازي شد وبراي هر يك از دو ورودي باب، دو لنگه در از جنس چوب ساخته و بر بالاي در 19 كنگره فراهم گشت.[13] بر بالاي ورودي‌ها، آيات 30 تا 32 ص/38: {وَ وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَيْمانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ * إِذْ عُرِضَ عَلَيْهِ بِالْعَشِيِّ الصَّافِناتُ الْجِياد * فَقالَ إِنِّي أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَيْرِ عَنْ ذِكْرِ رَبِّي حَتَّي تَوارَتْ بِالْحِجاب} نگاشته شد كه مناسبتي نيز با نام باب دارد.[14] رفعت پاشا در سده 14ق. از وجود يكي از سه تكيه مكه كنار باب اجياد با 20 سقاخانه ياد مي‌كند.[15] اين باب در گسترش دوران سعودي برداشته شد.[16]
منابع
اتحاف الوري: عمر بن محمد بن فهد (م.885ق.)، به كوشش عبدالكريم، مكه، جامعة ام القري، 1408ق؛ اخبار مكه: الازرقي (م.248ق.)، به كوشش رشدي الصالح، مكه، مكتبة الثقافه، 1415ق؛ اخبار مكه: الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛ الاعلاق النفيسه: ابن رسته (م.قرن3ق.)، بيروت، دار صادر، 1892م؛ تاريخ عمارة الحرم المكي الشريف: فوزيه حسين مطر، جامعة ام القري، 1400ق؛ تاريخ عمارة المسجدالحرام: حسين عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مكه، جامعة ام القري؛ تحصيل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق.)، به كوشش ابن دهيش، 1424ق؛ رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م.779ق.)، به كوشش التازي، رباط، المملكة المغربيه، 1417ق؛ رحلة ابن جبير: محمد بن احمد (م.614ق.)، بيروت، دار مكتبة الهلال، 1986م؛ الرحلة المعينيه: ماء العينين ابن العتيق، بيروت، دار السويدي، 2004م؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م.481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛ شفاء الغرام: محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما،
بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛ في رحاب البيت العتيق: محيي الدين احمد امام، الاندلس، دار قرطبه؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت پاشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.
بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛ في رحاب البيت العتيق: محيي الدين احمد امام، الاندلس، دار قرطبه؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت پاشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.
علي حسن‌خاني
[1]. تاريخ عمارة المسجدالحرام، ص119-123.
[2]. شفاء الغرام، ج1، ص315؛ في رحاب البيت العتيق، ص98.
[3]. سفرنامه ناصر خسرو، ص128.
[4]. رحلة ابن جبير، ص73.
[5]. الرحلة المعينيه، ص156؛ تحصيل المرام، ج1، ص382.
[6]. مرآة الحرمين، ج1، ص232.
[7] رحلة ابن بطوطه، ج1، ص377.
[8]. تاريخ عمارة الحرم المكي، ص203.
[9]. اخبار مكه، ازرقي، ج2، ص90؛ تاريخ عمارة الحرم المكي، ص203-204.
[10]. اخبار مكه، فاكهي، ج2، ص193-194؛ الاعلاق النفيسه، ص50؛ مرآة الحرمين، ج1، ص232.
[11]. تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص51.
[12]. اتحاف الوري، ج3، ص637.
[13]. تحصيل المرام، ج1، ص382-283؛ تاريخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص105.
[14]. تاريخ عمارة المسجدالحرام، ص123.
[15]. مرآة الحرمين، ج1، ص183.
[16]. موسوعه مكة المكرمه، ج4، ص279-280.