استوانه مقام جبرئیل

اين ستون كنار در خانه حضرت فاطمه زهرا(س) و در رديف ستون‌هاي وُفود و محرَس قرار دارد[1] و اكنون درون ضريح و در نهايت سمت شمالي حجره شريف جاي گرفته و در ديدرس زائران نيست.[2] اين ستون از ستون‌هاي مشهور در روضه مطهره است.[3] گويند اين ستون تا هنگام توسعه مسجد به دست قايتباي٭(م.887ق.) بيرون ضريح و در دسترس زائران بوده است. از اين رو، دانشوران به قرار دادنش در ضريح اعتراض نمودند؛ اما اعتراض آن‌ها نتيجه نداد.[4] اين ستون از آن رو به اين عنوان شهرت يافت كه جبرئيل(ع) از آن‌جا نزد پيامبر(ص) فرود مي‌آمده است.[5]

«مُرَبّعَة القبر» نام ديگر اين ستون است. سبب اين نام‌گذاري آن است كه به گزارش ابن شهرآشوب، هنگامي كه امير مؤمنان علي بن ابي‌طالب(ع) به كمك سه تن از مهاجران، عباس و فرزندش فضل و اسامة بن زيد، خواست بدن شريف پيامبر خدا(ص) را به خاك بسپارد، انصار از امير مؤمنان(ع) خواستند تا يكي از آنان نيز براي دفن بدن حضرت وارد قبر شود. علي(ع) أوس بن خولي را درون قبر فرستاد. پس از قرار دادن جسد مبارك پيامبر(ص) در قبر، امير مؤمنان(ع) به اوس گفت: «اُخرُج و رَبّع قبرَه: بيرون شو و قبر را چهار گوشه ساز.»[6] وجه ديگر اين نام آن است كه اين ستون درون شبكه‏اي جاي گرفته كه قبر چهار گوشه پيامبر در آن قرار دارد.[7] اين ستون در ركن شمال غربي مربّعة القبر و به ادعاي صبري پاشا ميان دو استوانه وفود و مربعة القبر جاي گرفته و در خانه فاطمه3 كنار آن بوده است.[8] بر پايه گزارش‌هايي، در اين مكان، عروسي حضرت فاطمه(س) رخ داده است. از اين رو، «استوانة المَعْرَس» نيز ناميده شده است.[9] اكنون اين ستون درون شُبّاك (پنجره‌ها) قرار دارد و مردم از تبرك جستن به آن كه مستحب شمرده شده[10]، محروم هستند.[11]

در فضيلت اين مكان، در روايتي مشهور آمده كه پيامبر خدا(ص) 40 روز با نهادن دست مباركش بر چارچوب در، مي‌فرمود: «السّلام عليكم يا أهل البيت» و بدين سان، بر فاطمه(س) و علي(ع) و حسنين(ع) درود مي‌فرستاد. سپس آيه تطهير: {إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَيتِ وَ يُطَهِّرَكُم تَطهِيراً...} (احزاب/33، 41) را تلاوت مي‏كرد.[12] به روايتي ديگر، رسول خدا هر روز درِ خانه فاطمه(س) و علي(ع) را مي‌زد و مي‌فرمود: «الصلاة، الصلاة.»[13]

منابع

تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره: اصغر قائدان، مشعر، 1372ش؛ تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي: ناجي محمد حسن، ترجمه: آيتي، مشعر، 1387ش؛ الزيارة في الكتاب و السنه: جعفر سبحاني؛ الغدير: الاميني (م.1392ق.)، بيروت‏، الاعلمي؛ فضائل المدينة المنوره: مؤسسة علوم القرآن، دمشق، 1413ق؛ المعالم الاثيره: محمد محمد حسن شراب، ترجمه: شيخي، مشعر، 1383ش؛ مناقب آل ابي‌طالب: ابن شهرآشوب (م.588ق.)، به كوشش گروهي از استادان، نجف، المكتبة الحيدريه، 1376ق؛ موسوعة مرآة الحرمين: ايوب صبري پاشا (م.1290ق.)، ترجمه: محمد عرب، قاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1428ق؛ وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)‏، به كوشش السامرائي، مؤسسة الفرقان، 1422ق.

سيد محمود ساماني

 

---