اخبار مکه ابن منده
اخبار مکه ابن منده: از آثار گمشده تاریخ محلی مکه، نوشته عبدالرحمن بن محمد بن منده عبدی اصفهانی (م.470ق.) ابوالقاسم عبدالرحمن بن ابی‌عبدالله محمد بن اسحاق بن محمد بن یحیی بن مندة العبدی الاصفهانی، حافظ و محدث اصفهانی، به سال 381ق. در اصفهان زاده شد
اخبار مكه ابن منده: از آثار گمشده تاريخ محلي مكه، نوشته عبدالرحمن بن محمد بن منده عبدي اصفهاني (م.470ق.)
ابوالقاسم عبدالرحمن بن ابي‌عبدالله محمد بن اسحاق بن محمد بن يحيي بن مندة العبدي الاصفهاني، حافظ و محدث اصفهاني، به سال 381ق. در اصفهان زاده شد.[1] او و ديگر اعضاي خاندانش را «ابن مَنده» لقب داده‌اند. اين كلمه لقب نياي آنان ابراهيم، فرزند نتيجه فيروزان بن چهار بُخت است.[2] گفته‌اند كه فيروزان از صاحب منصبان لشكري ساسانيان بوده كه در رويداد فتح اصفهان، اسلام آورده است.[3] لقب «عبدي» اين خاندان ازاين‌روست كه يحيي بن منده با زني از بني‌عبد ياليل ازدواج كرد.[4] اين خاندان داراي اصل ايراني و مذهب حنبلي، دست‌كم از سده سوم تا هفتم ق. در اصفهان مي‌زيسته[5] و در دانش حديث شهرت داشته‌اند.
منابع تاريخي، عبدالرحمن بن منده را بسيار ستوده و نام مشايخش را به تفصيل نوشته‌اند.[6] او در جست‌وجوي دانش به شهرهاي بسيار سفر كرد و در اصفهان، نيشابور، واسط، بغداد، مكه و ديگر شهرهاي سرزمين‌هاي اسلامي از مشايخ فراوان حديث شنيد.[7] نخستين استاد ابن منده، پدرش محمد (م.301ق.)[8] از دانشوران سرشناس آن روزگار و نام‌آورترين دانشور خاندان ابن منده[9] بود. ابن منده در گزارش حديث بسيار وسواس داشت و جز بر شيوه اجازه، حديثي روايت نمي‌كرد.[10] او از دانشوراني سرشناس مانند حاكم نيشابوري و زاهر بن احمد سرخسي اجازه روايت گرفت.[11] گفته‌اند به سنّت سخت پايبند بود و با آن چه بدعت مي‌شمرد، ستيز مي‌كرد و در اين راه از كسي باك نداشت.[12] وي سرانجام به سال 470ق. در اصفهان درگذشت و جمعيتي بسيار در تشييع جنازه او شركت جستند.[13]
آثاري گوناگون را به ابن منده نسبت داده‌اند كه برخي از آن‌ها اكنون در دست نيستند؛ مانند تاريخ اصبهان[14] و اخبار مكه. كتاب اخير گويا از آثار تاريخ محلي مكه بوده كه گم شده و جز اشاره كوتاه سخاوي، از آن آگاهي در دست نيست.[15] در پي سخاوي، سنيدي نيز از اين كتاب ياد كرده است.[16] منابع ديگري كه به شرح حال و آثار عبدالرحمن بن منده، حافظ و محدث اصفهاني، پرداخته‌اند، از اين اثر ياد نكرده‌اند.[17]
منابع
الاعلان بالتوبيخ: شمس الدين السخاوي (م.902ق.)، به كوشش فرانس روزنتال، بيروت، دار الكتب العلميه؛ تذكرة الحفّاظ: الذهبي (م.748ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي: زير نظر بجنوردي، تهران، مركز دائرة المعارف بزرگ، 1372ش؛ سير اعلام النبلاء: الذهبي (م.748ق.)، به كوشش گروهي از محققان، بيروت، الرساله، 1413ق؛ شذرات الذهب: عبدالحي بن العماد (م.1089ق.)، بيروت، دار ابن كثير، 1986م؛ طبقات المحدثين باصبهان: عبدالله بن حبان (م.369ق.)، به كوشش عبدالغفور، بيروت، الرساله، 1412ق؛ الكامل في التاريخ: ابن اثير علي بن محمد الجزري (م.630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق؛ كشف الظنون: حاجي خليفه (م.1067ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، 1413ق؛ معجم ما الف عن مكه: عبدالعزيز السنيدي، رياض، مكتبة الملك فهد، 1420ق؛ المنتظم: ابن جوزي (م.597ق.)، به كوشش محمد عبدالقادر و مصطفي عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، 1992م.
ابراهيم احمديان
[1]. سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-350.
[2]. المنتظم، ج16، ص194؛ تذكرة الحفاظ، ج3، ص1031.
[3]. تذكرة الحفاظ، ج3، ص1031.
[4]. شذرات الذهب، ج4، ص505.
[5]. دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج4، ص697-698، «ابن منده».
[6]. المنتظم، ج16، ص194؛ سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-350.
[7]. سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-350.
[8]. طبقات المحدثين باصبهان، ج3، ص442.
[9]. نك: تذكرة الحفاظ، ج3، ص1032.
[10]. تذكرة الحفاظ، ج3، ص1165.
[11]. تذكرة الحفاظ، ج3، ص1165؛ سير اعلام النبلاء، ج18، ص351.
[12]. المنتظم، ج16، ص194.
[13]. المنتظم، ج16، ص194؛ سير اعلام النبلاء، ج18، ص354.
[14]. الكامل، ج10، ص108.
[15]. الاعلان بالتوبيخ، ص282.
[16]. معجم ما الف عن مكه، ص58.
[17]. نك: سير اعلام النبلاء، ج18، ص349-355؛ كشف الظنون، ج2، ص1671-1672.
اخبار مكه ابن منده