ابن ابی‌الهَیجاء
ابن ابی‌الهَیجاء: از وزیران دولت فاطمی و دارای آثار عمرانی در مدینه سیف الدین حسین بن ابی‌الهیجاء از نژاد کُرد و از وزیران فاطمی[1] و داماد طلائع بن رُزَیک (م.556ق.) وزیر عاضد آخرین خلیفه فاطمی است.[2] ابن ابی‌الهیجاء در پی شورش شاور
ابن ابي‌الهَيجاء: از وزيران دولت فاطمي و داراي آثار عمراني در مدينه
سيف الدين حسين بن ابي‌الهيجاء از نژاد كُرد و از وزيران فاطمي[1] و داماد طلائع بن رُزَيك (م.556ق.) وزير عاضد آخرين خليفه فاطمي است.[2]
ابن ابي‌الهيجاء در پي شورش شاور حاكم شهر قوص در مصر[3] بر طلائع بن رزيك[4] و قدرت يافتن وي، به مدينه كوچ كرد؛ اما زمان آن دانسته نيست. وي سال‌هاي پاياني عمرش را در اين شهر سپري كرد[5] و افزون بر احسان به مردم مدينه و اعطاي مال و لباس به آنان[6]، خدماتي فراوان در اماكن مقدس اين شهر انجام داد؛ مانند پرده كشيدن ديوارهاي حرم نبوي و پوشاندن مرقد پيامبر گرامي9 با پرده‌اي از ابريشم سفيد گلدوزي شده با حاشيه‌اي از ابريشم قرمز كه بر روي آن سوره يس نوشته شده بود.[7] آن‌گاه كه شريف قاسم بن مُهنّا امير مدينه نصب اين پرده را منوط به اجازه خليفه دانست، ابن ابي‌الهيجاء با اعزام قاصدي از المستضيء بالله خليفه عباسي اجازه گرفت. سپس اين پرده حدود دو سال بر مرقد رسول خدا9 قرار گرفت.[8] برخي از منابع تاريخي، پوشاندن حرم نبوي را براي نخستين بار به خيزران* مادر هارون الرشيد نسبت مي‌دهند.[9] اما برخي نيز ابن ابي‌الهيجاء را نخستين كسي مي‌دانند كه به اين كار مبادرت ورزيد.[10]
ابن ابي‌الهيجاء در سال 546ق. مرقد اسماعيل فرزند امام صادق (ع) را تجديد بنا كرد. مطري به استناد قطعه سنگي كه نام ابن ابي‌الهيجاء و سال تجديد بناي مرقد در آن ذكر شده، اين مطلب را بيان كرده است.[11] به بيان سمهودي، وقف باغي براي حرم اسماعيل بن جعفر در سمت غربي مرقد او، با استناد به قطعه سنگ نصب شده در آن مرقد، از ديگر اقدام‌هاي ابن ابي‌الهيجاء بود.[12]
نيز او مسجد فتح* يا خندق* را كه ويران شده بود، در سال 575ق. بازسازي كرد. وي اين مسجد را كه از شمال به جنوب 20 ذراع و از شرق به غرب 17 ذراع بود، با يك رواق و سه ستون بنا كرد و گنبدي بر آن قرار داد.[13] نيز دو مسجد ديگر را به نام‌هاي علي بن ابي‌طالب (ع) و سلمان فارسي كه در پايين مسجد فتح از جهت قبله قرار داشت، در سال 575ق. تجديد بنا كرد.[14]
ساخت مسجد وادي* يا مسجد عسكر در سال580ق. كه به سبب قرار داشتن در محل شهادت حمزه سيدالشهداء به مسجد مَصرع* (شهادتگاه) معروف بوده، از ديگر آثار عمراني ابن ابي‌الهيجاء است كه در سمت شرقي دامنه جبل الرماة قرار داشته است.[15] نيز وي در حدود سال 560ق. شعبه‌اي از چشمه الزرقاء را از سمت باب السلام* به حياط نزديك مسجد پيامبر و شعبه كوچكي را نيز به داخل صحن مسجد كشيد و در آن فواره‌اي نصب كرد تا مردم از آن آب وضو بگيرند.[16]
آرامگاه ابن ابي‌الهيجاء در قبرستان بقيع داراي بقعه كوچكي نزديك قبه عباس بن عبدالمطلب و ائمه: بود[17] كه به دست آل سعود ويران شد.
منابع
آثار اسلامي مكه و مدينه: رسول جعفريان، قم، مشعر، 1386ش؛ اتعاظ الحنفاء: المقريزي (م.845ق.)، به كوشش الشيال، مصر، وزارة الاوقاف، 1416ق؛ تاريخ حرم ائمه بقيع: محمد صادق نجمي، تهران، مشعر، 1380ش؛ تاريخ مكة المشرفه: محمد بن احمد ابن الضياء (م.854ق.)، به كوشش علاء و ايمن، بيروت، دار الكتب العلميه، 1424ق؛ التحفة اللطيفه: شمس الدين السخاوي (م.902ق.)، قاهره، دار الثقافه، 1399ق؛ صبح الاعشي: احمد بن علي القلقشندي (م.821ق.)، به كوشش زكار، دمشق، وزارة الثقافه، 1981م؛ قاموس الحرمين: محمد رضا نعمتي، قم، مشعر، 1376ش؛ كشف الارتياب: سيد محسن الامين (م.1371ق.)، به كوشش امين، مكتبة الحريس، 1382ق؛ معجم البلدان: ياقوت الحموي (م.626ق.)، بيروت، دار صادر، 1995م؛ المواعظ و الاعتبار: المقريزي (م.845ق.)، به كوشش المنصور، بيروت، دار الكتب العلميه، 1418ق؛ وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)، به كوشش محمد عبدالحميد، بيروت، دار الكتب العلميه، 2006م.
مهدي اميريان
[1]. وفاء الوفاء، ج3، ص43؛ قاموس الحرمين، ص190.
[2]. صبح الاعشي، ج4، ص307؛ وفاء الوفاء، ج2، ص138.
[3]. معجم البلدان، ج4، ص413.
[4]. اتعاظ الحنفاء، ج2، ص287.
[5]. المواعظ و الاعتبار، ج3، ص86-87؛ اتعاظ الحنفاء، ج2، ص289-290.
[6]. المواعظ و الاعتبار، ج3، ص87.
[7]. صبح الاعشي، ج4، ص307؛ قاموس الحرمين، ص191؛ وفاء الوفاء، ج2، ص138.
[8]. وفاء الوفاء، ج2، ص138؛ كشف الارتياب، ص360-361.
[9]. وفاء الوفاء، ج2، ص139.
[10]. وفاء الوفاء، ج2، ص139؛ قاموس الحرمين، ص191؛ صبح الاعشي، ج4، ص307.
[11]. وفاء الوفاء، ج3، ص103؛ تاريخ حرم ائمه بقيع، ص303.
[12]. وفاء الوفاء، ج3، ص103؛ تاريخ حرم ائمه بقيع، ص303.
.[13] وفاء الوفاء، ج3، ص43.
[14]. وفاء الوفاء، ج3، ص43؛ تاريخ مكة المشرفه، ج1، ص299.
[15]. وفاء الوفاء، ج3، ص53.
[16]. التحفة اللطيفه، ج1، ص516؛ وفاء الوفاء، ج2، ص207.
[17]. وفاء الوفاء، ج3، ص100؛ آثار اسلامي مكه و مدينه، ص331.
ابن ابي‌الهَيجاء