سفر حج؛ یعنی فرار به سوی خدا

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، حج به عنوان یکی از بزرگترین عبادات در دین مبین اسلام مطرح است که آداب و مناسک بسیاری دارد و درصورت عمل به آنها حج مورد قبول واقع می‌شود، اما همه اینها به نوعی ظاهر حج است.
 

به گفته عارفان و اهل سلوک عبادت بزرگ حج که در قرآن نیز به صورت ویژه به آن اشاره شده، باطن و اسراری دارد که آشنایی با این اسرار نه تنها در انجام درست عبادت حج، بلکه در اشتیاق به سمت و سوی آن نیز بسیار تاثیرگذار است.

در همین راستا حضرت آیت الله جوادی آملی در کتاب صهبای صفا به طور مفصل به اسرار حج اشاره کرده‌ و نوشته‌اند. گرچه بحث ارائه شده با عنوان تبیین اسرار حج است، ولی روح این سخن به تحلیل اسرار عبادت‌ها بر می‌گردد، زیرا همه عبادتها یک سِر مشترک دارند و یک سِر مختص. انسان به هر کدام از این دو راز و سر راه پیدا کند، می‌تواند درباره غیر حج نیز این راه را طی کند. عظمت حج به قدری در دعاهای ماه مبارک رمضان چشمگیر است که معلوم می‌شود خداوند می‌خواهد ضیافت خود را در طی این چند ماه به اتمام برساند.

حج؛ ضیافت خداوند

آغاز ضیافت، ماه مبارک رمضان و پایانش ذی الحجه است که پایان ماه‌های حرام و حج است؛ حج ضیافت خداست و حاجیان ضیوف الرحمانند. تعبیر ضیافت که در صوم و حج آمده، از روایات اسلامی گرفته شده است. در اسلام گاه سخن از «عبادت» است، گاه از «ضیافت».  عبادت را با بحث‌های فقهی و ظاهری می‌توان تحلیل کرد و ضیافت را با اسرار عبادتها. 

یکی از برجسته‌ترین دعاهای ماه مبارک رمضان، همان طلب حج است، آن هم حج مکرر. در دعاهای شب و روز این ایام آمده است: «وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بیتک الْحَرامِ فی عامی هذا وَ فِی کُلِّ عام/ خدایا، زیارت خانه ات و انجام مراسم و مناسک حج را هر ساله نصیبم فرما». این دعا از دعاهای برجسته ماه مبارک رمضان است که در خود این ماه، انسان صائم و روزه‌دار، ضیف الرحمان است. پس ضیافت دو مرحله دارد: 1 - مهماندار به مهمان می‌گوید چیزی طلب کن. 2 - مهماندار آنچه را که مهمان بخواهد به او عطا می کند. در ماه مبارک رمضان مهماندار که خداست به بندگان روزه‌دارش دستور می‌دهد که از من حج طلب کنید، در مراسم و مناسک حج نیز سخن از ضیافت است، اما نه از طلب بلکه اینجا سخن از عطاست. 

در حج، نمی‌گوید از من بخواه بلکه خواسته‌ها را عطا می‌کند. گرچه هر خواسته‌ای و عطایی به هم آمیخته است؛ یعنی هر مرتبه‌ای از عطاء خواسته‌ای را هم به همراه دارد. انسان هر چه از خدا دریافت کند تشنه‌تر می‌شود. ابتدا نمی‌داند از خدا چه بخواهد؛ چون نمی‌داند در دستگاه خدا چه نعمت‌هایی وجود دارد، ولی آنگاه که خودی نشان داد و تحول روحی پیدا کرد و چیزهایی را از پشت پرده دید در او سؤال ایجاد می‌شود و درخواست ظهور می‌کند. هر مرحله‌ای از عطا و بخشش مرتبه‌ای از درخواست و خواهش را در انسان زنده می‌کند و آدمی با درخواست و خواهش مرحله تازه‌تری را از خدا مسئلت می‌کند.

از مواردی که طمع، بسیار خوب است همین معارف و علوم الهی است. طمع هر چه در مادیات بد است، به همان اندازه در معارف خوب و نیکو است. قناعت در علوم حق به همان اندازه بد است که طمع در دنیا. طمع در مسائل مادی بد است و قناعت در مسائل الهی زشت. حیف است که انسان در معارف قانع باشد. بلکه باید هر چه می‌تواند بیشتر طلب کند، چون خود او - جل جلاله - تشویق کرده است که «یدعون ربهم خوفاً و طمعاً». هر چه خوف، طمع، دعا و درخواست بیشتر باشد، خلوص و تقرب برتر خواهد بود.

آری اینجاست که خداوند هر اندازه به عبد سالک صالح مرحمت کند در او سؤال ایجاد می‌شود و در برابر این سؤال، خدا پاسخ جدیدی به او عطا می‌کند. آن پاسخ جدید، همان «مزید عطا» ست. اینکه در دعاهای ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: «یا مَن لا تزیده کثرة العطاء الأ جوداً و کرماً»، بخشی از آن ناظر به همین معناست. یک وقت در دعا می‌گوییم «خدا هر چه ببخشد از مخزنش کم نمی‌شود»؛ این معنای روشنی دارد. گاهی می‌گوییم: «هر چه ببخشد جودش بیشتر می‌شود». این که هر چه ببخشد جودش بیشتر می‌شود برای آن است که هر چه ببخشد، ظرفیت، شرح صدر، درخواست و سؤال سالک زیادتر می‌شود. وقتی درخواست بیشتر شد عطای بیشتری نصیب او خواهد شد. وقتی عطا بیشتر بود باز درخواست بهتر و بیشتر ایجاد می‌شود. در برابر درخواست بهتر و بیشتر عطای افزونتری نصیب صالح سالک می‌گردد. بنابراین، نه تنها با بخشش از مخزن خدا کم نمی‌شود بلکه بر آن افزوده می‌شود.  چون مخزن الهی با اراده حق تأمین می‌شود و ارادات الهی لایتناهی و پایان ناپذیر است.

بنابراین در مرحله‌ای از ضیافت در ماه مبارک رمضان به ما دستور داده‌اند که زیارت حرمین و اعتاب مقدسه را مسألت و درخواست کنیم. از آنجا که ولایت از ارکان حج است در دعاها همراه با حج و در کنار هم یاد شده اند. هم سخن از زیارت بیت‌الله است، هم حرم مطهر رسول الله و ائمه معصومین - علیهم السلام. 

در فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی آمده است که: «خدایا! مبادا جایم در مشاهد مشرفه خالی باشد.! وَ لا تُخْلِنی یا رب من تلک المشاهد الشریفة».