طواف کعبه، وظیفه هر فرشته قبل از انجام مأموریت روی زمین
ازرقی می‌نویسد: «در یکی از کتاب‌های پیشینیانِ نخستین که در آن موضوع کعبه آمده بود، چنین دیدم که هیچ فرشته‌ای را خداوند به زمین نمی‌فرستد مگر آن که او را به زیارت کعبه فرمان می‌دهد و آن فرشته از کنار عرش، احرام بسته و لبیک‌گویان فرود می‌آید.
پایگاه اطلاع‌رسانی حج، یکی از واجبات حج، طواف بیت‌الله‌الحرام است و بر هر انسان حج‌گزاری که حج تمتع به جای می‌آورد، سه طواف واجب است: طواف عمره تمتع، طواف حج تمتع و طواف نسا.
ماه ذی‌القعده کم کم به پایان می‌رسد و حج‌گزاران فوج فوج وارد مکه می‌شوند. این روزها هر چه به ایام مربوط به انجام مناسک حج نزدیک‌تر می‌شویم، نام طواف بیشتر به گوش‌مان خواهد رسید؛ پیشینه و تاریخچه طواف، انواع طواف، نحوه طواف، اسرار طواف و ...
در مجال اندک این متون، مباحثی را سلسله‌وار درباره طواف و پرسش‌ها و جوانب مختلف آن( تا حد امکان) و از منابع مختلف شرح می‌دهیم که امیدواریم برای زائر و غیرزائر مفید باشد.
پیش از این درباره اینکه طواف و پیشینه آن چیست، در گزارشی با عنوان «طواف، از بیت‌المعمور در آسمان‌ها تا کعبه بر روی زمین» و از کتاب «حج در اندیشه اسلامی» نکته‌هایی بیان شد. در ادامه این مطلب و از همان منبع، طواف فرشتگان و حضرت آدم تا حضرت ابراهیم شرح داده می‌شود.
آدم(ع)؛ نخستین طواف‌کننده بر گِرد کعبه
ابن عباس ( یعنی عبدالله فرزند عباس بن عبدالمطلب) گفته است: نخستین کسی که اساس خانه کعبه را بنا نهاد و در آن نماز گزارد و بر آن طواف کرد، آدم بود. او هفت طواف در شب و پنج طواف در روز انجام داد.
ازرقی نویسنده اخبار مکه می‌نویسد: آدم که به خاطر عصیان خداوند از بهشت رانده شد و به زمین فرود آمد، گفت: پروردگارا! برای من چه پیش آمده است که آوای فرشتگان را نمی‌شنوم و وجودشان را دیگر احساس نمی‌کنم؟ خداوند فرمود نتیجه (ترک اولی و ) خطای تو است، ولی برو و برای من خانه‌ای بساز، بر گرد آن طواف کرده و مرا یاد کن، همانگونه که دیدی فرشتگان رفتار می‌کنند و بر گرد عرش من می‌گردند... آدم به مکه رسید و بیت‌الحرام را ساخت و جبرئیل با بال خود به زمین زد و پایه استواری در پایین‌ترین نقطه زمین برای او آشکار ساخت و فرشتگان سنگ‌هایی در آن ریختند...»
به دنبال بنای کعبه، ملائکه شیوه طواف کردن بر گرد آن را به آدم آموختند.
در تاریخ الخمیس آمده است: ملائکه به آدم گفتند: ما هزار سال پیش از تو حج می‌گزاردیم. سپس پیشاپیش آدم حرکت کردند تا او هفت دور طواف کرد.
آدم گرد کعبه طواف می‌کرد، همانگونه که ملائکه پیرامون عرش خدا طواف می‌کردند.
عبدالله بن ابی سلیمان؛ آزاد کردۀ بنی مخزوم می‌گوید: چون آدم از بهشت فرود آمد، نخست هفت بار گرد کعبه طواف کرد و سپس دو رکعت نماز روبه‌روی کعبه گزارد... و از آن هنگام که آدم طواف کرد، طواف بر گرد کعبه معمول و سنت شد.
حرم الهی نیز به اندازه کنونی آن تعیین شد - نه کمتر و نه زیادتر - به آن جهت که خداوند تبارک و تعالی یاقوت سرخ فامی را بر آدم فرو فرستاد و آدم آن را در جای کنونی خانه کعبه قرار داد و پیوسته پیرامون آن طواف می‌کرد.
فرشتگان در طواف؛ هیچ فرشته‌ای به زمین نمی‌آید، مگر اینکه هفت دور بر کعبه طواف می‌کند
ازرقی می‌نویسد: «در یکی از کتاب‌های پیشینیانِ نخستین که در آن موضوع کعبه آمده بود، چنین دیدم که هیچ فرشته‌ای را خداوند به زمین نمی‌فرستد مگر آن که او را به زیارت کعبه فرمان می‌دهد و آن فرشته از کنار عرش، احرام بسته و لبیک‌گویان فرود می‌آید، نخست حَجَر را می‌بوسد و استلام می‌کند ( روی آن دست می‌کشد) و سپس هفت دور بر خانه طواف می‌کند و داخل کعبه دو رکعت نماز می‌گزارد، آنگاه به آسمان صعود می‌کند.»
راهنمای آدم در انجام مناسک حج جبرائیل امین بود. او پذیرش توبه آدم (ع) را به آن حضرت ابلاغ کرد. سپس مناسک حج را به او آموخت؛ از جمله آن مناسک، هفت دور طواف گرد خانه خدا بود.
پس از بنای خانه کعبه به دست حضرت آدم(ع)، اقوام و ملل گوناگون احترام خاص و ویژه‌ای برای آن قائل شدند، هر یک به گونه‌ای حج گزارده، گرداگرد بیت‌الله الحرام طواف می‌کردند.
مسعودی فاصله زمانی هبوط آدم تا مبعث پیامبر اسلام(ص) را حدود چهار هزار و هشتصد و یازده سال و شش ماه و ده روز ذکر می‌کند.
طواف پیامبران؛ هفتاد و پنج پیامبر حج گزاردند و طواف کردند
پس از مرگ حضرت آدم شیث نیز به همان شیوه حج گزارد.
مجاهد ابوالحجاج از مفسران تابعین و علمای علوم قرآنی گفته است: هفتاد و پنج پیامبر حج گزاردند و همگان طواف کردند.
از طواف حضرت نوح نیز در روایات سخن به میان آمده است. گرچه در نقلی گفته شده که از فاصله زمانی حضرت نوح تا حضرت ابراهیم، هیچیک از پیامبران حج نگزارده و پیرامون خانه خدا طواف نکرده‌اند. اما احمدبن ابی یعقوب در تاریخ یعقوبی می‌نویسد: « خدای متعال هود {بن عبدالله بن رباح بن خلود بن عاد بن عوص ابن ارم بن سام بن نوح} را مبعوث فرمود و او قوم عاد را به عبادت و اطاعت پروردگار و دوری از محرمات دعوت می‌کرد و آنها تکذیبش کردند تا خدا سه سال باران را از آنان باز گرفت، پس کسانی از خود را به سوی کعبه فرستادند تا برای آنها از خدا باران بخواهند و آنها چهل روز به طواف کعبه و مراسم زیارت آن مشغول بودند...»
سال‌ها می‌گذرد تا در دوران حضرت ابراهیم(ع) کعبه و حج‌گزاری رونقی تازه پیدا می‌کند.
در تاریخ آمده است: « آنگاه که هاجر اسماعیل را بزاد، ساره بر او رشک برد و گفت: او و فرزندش را از اینجا ببر! پس ابراهیم(ع)، هاجر و اسماعیل را برداشت و به مکه آورد و در نزد خانه کعبه فرود آورد و خود از آن دو جدا شد. هاجر به او گفت: ما را به که می‌سپاری؟ ابراهیم(ع) گفت: به پروردگار این خانه و آنگاه گفت: رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ ...
... سپس خدای متعال به ابراهیم(ع) فرمود: «کعبه را بسازد و ستون‌های آن را برافرازد و مردم را به حج بخواند و مناسک حج را به آنان بیاموزد. پس ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه را برافراشتند...».
منابع:
مجمع البیان/الدر المنثور/ اخبار مکه/ التاریخ القویم/وافی/مکتب الامام امیرالمومنین/ مروج الذهب/تاریخ یعقوبی
