آشنایی با کوه ابوقبیس
از کوههاى مهم مکه «ابوقبیس» است که به سبب سکونت فردى به نام ابوقبیس، به این نام معروف شده است. این کوه در دل سختِ خود، خاطره هاى مهمی از تاریخ نهفته دارد. هر چند امروزه در پس ساختمانهاى بلند، از جمله دار الضیافه سعودى، از چشمها پنهان گردیده و بخشى از آن تخریب شده است. بنا بر روایات زیادى، ابوقبیس برترین کوههاى مکه است.
مکه در میان درّه واقع شده و اطراف آن را کوههایى چند در برگرفته است، به طورى که تنها چند راه خروجى به سمت یمن، دریاى سرخ و شام در آن وجود دارد.
کوه ابوقبیس، با ارتفاع 420 متر در شرق مسجد الحرام واقع است و در حال حاضر قصر ملک بر بالاى آن بنا شده و بخشى از آن در فضاى باز جلوى مسعى افتاده و در واقع، بخشى از کوه از جاى برداشته شده است. این کوه را به دلیل همسایگى با کعبه، از کوههاى مقدس دانسته اند. همچنین گفته اند که در جریان طوفان نوح، امانت دار حجرالأسود بوده است. کوه صفا که سرآغاز و مبدأ سعى است، در دامنه این کوه واقع شده است.
قُعَیْقعان یا جبل هندى با ارتفاع 430 متر در غرب مکه ،جبل النور یا حِرا با ارتفاع 634 متر در شمال شرق مکه ،ثور با ارتفاع 759 متر در جنوب، خَنْدمه در پشت کوه ابوقبیس ، عُمَر در غرب مکه و ثبیر در شرق مکه از دیگر کوههای این شهر است.(آثار اسلامی مکه و مدینه، ص37 )
قدمت تاریخی کوه
«ابوقبیس» افضل «جبال مکه» است، و اول کوهى است که خداوند در زمین قرار داد، «حجرالاسود» در او بود از زمان طوفان «نوح»، تا این که «جبرئیل» او را به «حضرت خلیل الرحمن» داد، که در موضع خود نصب کند، موافق اخبار و احادیث عامه و خاصه، اول کسى که بنیان خانه «کعبه» کرد، «حضرت آدم صفى اللَّه» بود، و بود تا «طوفان نوح» او را فرو گرفته و مدتها تلّى سرخ می نمود، تا آن گه که «حضرت خلیل الرحمن» آن خانه را بنیان فرمود، و در «طوافِ» آن، سنتها مقرر فرمود، و مردم به جاى می آورند.(سفر نامه میرزا داوود وزیر وظایف، ص121 ) گفتنی است جنازه حضرت آدم در کوه ابو قبیس که در مکّه است مدفون شد.(ترجمه إثبات الوصیة،ص20)
موقعیت جغرافیایی کوه:
این کوه در شمال شرقى مسجدالحرام و مشرف بر صفا است و 420 متر از سطح دریا و 120 متر از سطح دامنه فاصله دارد. بعضى گفته اند قبر شیث بن آدم و به روایتى قبر حَوّا در دل این کوه واقع است و گویند چند پیامبر نیز در آن مدفون شده اند، واللَّه العالم.
نامیدن کوه به امین:
خداوند، حجرالأسود را از بهشت به ابراهیم علیه السلام رسانید و این سنگ از زمان طوفان نوح علیه السلام در امانت ابوقبیس بود، لذا این کوه را به همین مناسبت «امین» خوانده اند.
اتفاق افتادن حادثه شق القمر:
پس از اسلام، این کوه شاهد حادثه شقالقمر بود که بعدها مسجدى به همین نام در این مکان ساخته شد( تاریخ و آثار اسلامی، ص: 95)
واقع شدن صفا ومروه در دامنه کوه:
صفا و مروه دو کوه کوچکى است که در دامن کوه ابوقبیس و کوه قعیقعان قرار دارد و امروزه خیابانها و بناهاى جدید آنها را از یکدیگر جدا کرده است. کوه صفا در قسمت جنوبى مسجدالحرام و کوه مروه در ناحیه شمال شرقى آن قرار دارد.(آثار اسلامی مکه و مدینه ،105)
شهادت امام علی (ع) و قطعه قطعه شدن کوه:
و همچنین روایت شده است که ابن عباس گفت: در آن شبى که در صبح آن على علیه السّلام شهید شد من در خواب دیدم که گویا: کوه أبو قبیس شکسته و قطعه قطعه شد و در أطراف کعبه فرو ریخت، خانه کعبه با شهر مکه و أطراف آن بطورى از گرد و غبار کوه أبو قبیس تاریک شد که مردم یکدیگر را نمیدیدند. من گفتم: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ من چقدر خوف دارم از اینکه نکند أمیر المؤمنین علیه السّلام شهید شود. ابن عباس میگوید:خبر قتل على علیه السّلام در همان شبى که من آن خواب را دید بمن رسید.(ترجمه إثبات الوصیة،ص20-283)
برتر بودن حج از انفاقی معادل کوه ابوقبیس
رسول خدا (ص) از منا کوچ می کرد که بادیه نشینى از منطقه «ابطح» با آن حضرت روبه رو شد و از ایشان سئوالى کرد. گفت: من به قصد حج از خانهام خارج شدم، اما مانعى مرا از حج بازداشت. من مرد پولدار و ثروتمندى هستم، دستور بفرما با مالم کارى کنم تا به پاداش حاجیان نائل شوم. رسول خدا صلى الله علیه و آله رو به کوه ابوقبیس کرد و فرمود:اگر به اندازه کوه ابوقبیس طلاى سرخ داشته باشى و آن را در راه خدا انفاق کنى، هرگز به پاداشى نمیرسى که حج گزار میرسد.( فروع کافى، ج 4، ص 258، روایت 25،اسرار عرفانى حج، ص: 219)
منابع:
1.ترجمه إثبات الوصیة،نویسنده: مسعودى، على بن حسین- نجفى، محمد جواد، تهران:اسلامیه،1362.
2.آثار اسلامى مکه و مدینه،رسول جعفریان
3.تاریخ و آثار اسلامى مکه مکرمه و مدینه منوره،اصغر قائدان
4.اسرار عرفانى حج،محمد تقى فعالى
