عید قربان؛ آیین فداکاری و راهی به‌سوی تقرب
عید قربان را باید به‌عنوان آیینه‌ای دانست که حقیقت دین را به ما نشان می‌دهد. در این آیین، عبودیت بی‌پایان حضرت ابراهیم(ع)، صبر و رضایت حضرت اسماعیل(ع) و آموزه‌های اجتماعی قرآن، درهم‌تنیده‌اند تا تصویری از انسان قرآنی ارائه دهند، انسانی که می‌داند چگونه از خود بگذرد، برای آن‌که به خدای خود نزدیک شود.
به‌گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، در سپهر آیین الهی اسلام، برخی ایام نه‌تنها به‌عنوان مناسبت‌های تقویمی، بلکه به‌مثابه ایستگاه‌های تربیتی و نشانه‌هایی از مسیر سلوک معنوی تلقی می‌شوند و عید سعید قربان، یکی از این ایام عظیم است. به همین مناسبت رضا ملازاده یامچی، پژوهشگر دینی یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم.
عید سعید قربان روزی که سنتی دیرپای، ریشه‌دار در تاریخ توحید، ما را به بازخوانی مفهوم قرب، عبودیت و ایثار فرامی‌خواند، این عید، نقطه اوج حج ابراهیمی و نماد آشکار بازگشت به عهد بندگی در برابر خدای متعال است.
برخلاف تصور رایجی که عید قربان را صرفاً در چارچوب ذبح حیوان قربانی و مناسک بیرونی آن خلاصه می‌کند، قرآن کریم این رخداد را به مثابه یک حرکت درونی، یک انقلاب در جان انسان و یک امتحان بزرگ الهی معرفی می‌کند. آیه معروف سوره حج به‌روشنی این نگاه را نمایندگی می‌کند: «لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلا أَدْمَاؤُهَا وَلکِنْ یَنالُهُ التَّقْوَىٰ مِنْکُمْ»(حج/۳۷) «نه گوشت و نه خون قربانی‌ها به خدا می‌رسد، بلکه تقوای شماست که نزد او می‌رسد».
در این نگاه قرآنی، قربانی کردن حیوان، صورت ظاهری یک سیر باطنی و آنچه اصل است، نیت، تقوا و آمادگی روح برای گذشتن از آن چیزی است که انسان به آن دل بسته است.
سراسر قرآن، لبریز از یاد و تحلیل رفتار پیامبرانی است که هرکدام، در دوره‌ای از تاریخ، تجسمی از یکی از ابعاد توحید بوده‌اند. حضرت ابراهیم(ع) در این میان، نماد ایمان خالص، عبودیت بی‌قید و شرط و تسلیم مطلق است و هنگامی‌که در اوج آرزوهای بشری (فرزند داشتن در کهنسالی) قرار گرفت، مأمور شد آنچه را دوست دارد، در راه خدا قربانی کند.
اما آنچه این ماجرا را شکوهمند می‌سازد، تسلیم بودن هر دو سوی این قربانی است: هم پدر که در برابر فرمان الهی تردید نکرد و هم فرزند که با تمام ایمان، پدر را به اجرای مأموریت الهی ترغیب کرد: «یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ»(صافات/۱۰۲)
در واقع، عید قربان تجسم عینی فلسفه‌ای ژرف در هستی‌شناسی توحیدی است: هیچ‌چیز در برابر اراده خدا مطلق نیست، حتی عزیزترین و مقدس‌ترین دارایی‌های انسان.
ریشه واژه قربانی در زبان عربی از «قرب» می‌آید، به معنای نزدیک شدن، اما پرسش این‌جاست: قرب به کجا؟ و با چه هزینه‌ای؟
قرب الهی که هدف نهایی بندگی است، تنها از مسیر فدا کردن تعلقات حاصل می‌شود. انسان، تا دل به دنیا و آنچه در آن است بسته باشد، به قرب نمی‌رسد. قربانی، نماد گذشت از مالکیت، تعلق و منیت است. در این معنا، هر مؤمنی که در راه خدا از چیزی بگذرد که برایش مهم است، به نوعی «قربانی» کرده است.
امام علی(ع) در بیانی گهربار می‌فرماید: «لا یَقْرَبُ مِنَ اللَّهِ إِلا مَنْ تَبَرَّأَ مِنْ نَفْسِهِ» «هیچ‌کس به خدا نزدیک نمی‌شود، مگر آن‌که از خود (نفس خود) بگذرد».
ابعاد اجتماعی عید قربان؛ بندگی با طعم عدالت و مواسات
یکی از جلوه‌های درخشان عید قربان، بُعد اجتماعی آن است. در سنت اسلامی، گوشت قربانی باید میان خانواده، همسایگان و نیازمندان جامعه تقسیم شود. این آموزه، تجسمی از همبستگی اجتماعی، عدالت توزیعی و هم‌افزایی میان عبادت فردی و مسئولیت اجتماعی است.
آیه شریفه:«فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ »(حج/۳۶)؛ نشان می‌دهد که قربانی، از مرحله نیت فردی عبور می‌کند و به بستری برای تغذیه روح جامعه و تقویت پیوندهای انسانی تبدیل می‌شود. در دنیای امروز که فقر و شکاف طبقاتی بخش بزرگی از جامعه جهانی را آزار می‌دهد، عید قربان فرصتی برای بازآرایی رابطه دین و عدالت است.
عید قربان فقط یادآور یک رخداد تاریخی نیست، بلکه مکتب تربیتی زنده‌ای است برای امروز ما. در جهانی که انسان‌ها درگیر منافع فردی، تعلقات مادی و رقابت‌های بی‌پایان هستند، عید قربان ندای دیگری است: «بگذر از خود، تا به خدا برسی. ببخش، تا روح بیابی. اطعام کن، تا تقوا بیفزایی»
قربانی کردن در این روز، یک نماد است. مهم‌تر از گوسفند، گاو یا شتر، نفس سرکش، خودخواهی، غرور، حرص و بی‌عدالتی است که باید قربانی شوند و این، تنها راه رسیدن به جامعه‌ای متعالی است که در آن، بندگی با انسانیت و ایمان با عدالت گره خورده است.
عید قربان را باید به‌عنوان آیینه‌ای دانست که حقیقت دین را به ما نشان می‌دهد، دینی که نه فقط مناسک، بلکه حرکت، گذشت، تسلیم و مهرورزی است. در این آیین، عبودیت بی‌پایان حضرت ابراهیم(ع)، صبر و رضایت حضرت اسماعیل(ع) و آموزه‌های اجتماعی قرآن، درهم‌تنیده‌اند تا تصویری از انسان قرآنی ارائه دهند، انسانی که می‌داند چگونه از خود بگذرد، برای آن‌که به خدای خود نزدیک شود.
منبع: ایکنا
