خاطرات شفاهی حج_4/ گلایه حجاج و نظر امام خمینی، مدیریت کاروان‌ها را متحول کرد

به‌گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی حج، حجت‌الاسلام احمد نجمی از کارشناسان حوزه حج، درباره اقدامات زیرساختی صورت گرفته برای انجام بهتر مدیریت حج ده‌ها هزار ایرانی، در قالب «تاریخ شفاهی حج» نکاتی را مطرح می‌کند که در این قسمت به بررسی چگونگی برنامه‌ریزی و مدیریت کاروان‌ها در مناسک حج‌تمتع و عمره پرداخته است.

نجمی درباره سیر تحول ارائه خدمات و مدیریت کاروان‌های حجاج  گفت:  حجاج ایرانی یا زائران عمره مفرده که توفیق تشرف داشته‌اند، به خوبی می‌دانند که هر کاروان دارای یک مدیر و یک روحانی به عنوان خدمتگزار زائران است. البته در حج تمتع، تعداد عوامل کمی بیشتر می‌شود و دیگر نیروها نیز به کاروان‌ها اضافه می‌شوند.

اگر بخواهیم به سابقه چنین برنامه‌ریزی و مدیریتی در کاروان‌های حج بپردازیم، مدیران حج در قالب تاریخ شفاهی این فرایند را به خوبی توضیح داده‌اند. پیش از انقلاب، در دهه‌های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ شمسی، روال به این صورت بود که یک فرد اقدام به جمع‌آوری و ثبت‌نام افراد برای تشرف به حج می‌کرد. او با سلیقه خود یک روحانی را انتخاب می‌کرد و عملاً نظارت خیلی خاصی بر مدیران و روحانیون وجود نداشت. در دهه ۵۰، تنها یک آزمون بسیار کلی – به گفته مسئولان وقت – برای مدیران انجام می‌شد و نظارت خاصی بر سیستم ثبت‌نام و به ویژه بر روحانیون کاروان‌ها اعمال نمی‌شد.

پس از انقلاب اما، با توجه به دیدگاه خاص حضرت امام خمینی (ره) به مقوله حج و نگاه کلان جمهوری اسلامی ایران به این فریضه، برنامه گزینش و نظارت بر مدیران و روحانیون کاملاً متحول شد. این فرایند بسیار منظم‌تر گردید؛ مدیران باید آزمون‌هایی را پشت سر می‌گذاشتند، مصاحبه‌هایی از آن‌ها صورت می‌گرفت و تحقیقاتی انجام می‌شد تا از توانمندی‌های اجرایی و صلاحیت‌های اخلاقی لازم برخوردار باشند. به همین ترتیب، روحانیون نیز باید آزمون‌هایی را برای احراز صلاحیت علمی و فردی خود می‌دادند و مصاحبه‌های شفاهی را طی می‌کردند. همچنین، در طول مدت خدمت به حجاج نیز، ارزیابی‌های مختلفی از آن‌ها به عمل می‌آید.

این برنامه تأثیر بسیار زیادی در بهبود عملکرد خدمترسانی به حجاج داشته است. اگر امروز حجاج ایرانی برنامه‌ای منظم را از جهت خدمتگزاری از سوی مدیر و روحانی مشاهده می‌کنند، به خاطر همان نگاه خاصی است که جمهوری اسلامی ایران به بحث حج داشت و اساساً ساختار کاروان، مدیر و روحانی را دگرگون و متحول کرد. اکنون خوشبختانه مدیران تحت نظارت خاصی قرار دارند و همچنین روحانیون کاروان‌ها. اگر احیاناً فردی نارضایتی از این دو خدمتگزار داشته باشد، می‌تواند آن را به سازمان حج و زیارت یا بعثه مقام معظم رهبری منتقل کند.

خاطرات مختلفی را در مکتوبات گوناگون یا در پروژه تاریخ شفاهی حج که بنده در سال‌های مختلف پیگیری و مصاحبه‌های آن را انجام داده‌ام، شاهد هستیم که حجاج پیش از انقلاب از دست‌اندرکاران یا ناتوانی‌های موجود ناراضی بودند، اما عملاً جایی برای رسیدگی به این مشکلات وجود نداشت، زیرا اساساً سیستمی برای انتخاب و نظارت بر مدیر و کاروان وجود نداشت.

خوشبختانه اکنون حج در جمهوری اسلامی ایران دارای برنامه‌ای کاملاً منظم است. یکی از جنبه‌های آن، انتخاب دقیق مدیران، حتی عوامل مختلفی که در هتل‌ها هستند، روحانیون کاروان‌ها، مُعین‌ها (راهنمایان مرد) و خانم‌های مُعینه (راهنمایان زن) است. یک برنامه بسیار دقیق انتخاب و نظارت وجود دارد و نتیجه همه این‌ها، رضایت زائر و تحقق هدف اصلی است که از سفر حج انتظار می‌رود. می‌توان گفت که امروز حج جمهوری اسلامی ایران، از جهت خدمات اجرایی و فرهنگی، شاید بهترین برنامه‌ها را در بین تقریباً همه کشورهای دنیا ارائه می‌دهد.