گشت در خیابان‌های پرخاطره مدینه: از چشمه بهشتی تا مسلمانی که بدون یک رکعت نماز به بهشت رفت!
حجاج ایرانی که بعد از اعمال حج میهمان مدینةالنبی هستند، علاوه بر زیارت دوره، یک زیارت ویژه هم دارند که در آن با مکان‌های خاص مدینه آشنا می‌شوند.
در ادامه، گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی حج از این زیارت را ملاحظه می‌کنید:
عصر دوشنبه ۲۶ خرداد با حجت الاسلام غلامرضایی، راوی و کارشناس مدینه شناسی قرار داریم برای زیارت دوره ویژه با زائران هتل جلنار طیبه. در زیارت دوره که کل اعضای کاروان‌ها می‌روند، معمولاً چند مکان اصلی مدینه چون مسجد قبا، مسجد ذوقبلتین و مزار شهدای احد بازدید می‌شود، اما در «زیارت دوره ویژه» که بخشی از اعضای کاروان‌ها به آن دعوت می‌شوند، چندین مکان دیگر به زائران معرفی می‌شود. البته نقطه قوت این زیارت، علاوه بر دیدن مکان‌های جدید، توضیحات دقیق و ریزبینانه حجت الاسلام غلامرضایی است. آقای غلامرضایی راوی مدینه است. این روزها حسابی سرش شلوغ است و خستگی نمی‌شناسد؛ هر روز هم جلسات مدینه شناسی برگزار می‌کند و هم دو گروه را به زیارت دوره ویژه می‌برد.
او در ابتدای مسیر، مسجد بلال حبشی را در محیط کارگاهی نشان می‌دهد. ظاهراً مسجد النبی در حال توسعه است و در این طرح، شماری از مساجد و مکان‌های تاریخی در حال تخریب و بازسازی هستند. مسجد «مباهله» هم که این روزها سالگرد رخ دادن آن است، در همین طرح تخریب شده و گفته شده در حال بازسازی است؛ هرچند ممکن است بعد از طرح توسعه دیگر اثری از آن نباشد!
یک مسجد کوچک هم مشخص است معروف به مسجد ابوذر غفاری؛ گویا همان جایی است که در زمان تبعید ابوذر به ربذه، امام علی(ع) با وجود منع خلیفه سوم، حسنین(ع) را به بدرقه ابوذر می فرستد.
اتوبوس می‌پیچد و وارد خیابان سیدالشهداء می‌شویم؛ این خیابان مسیر حرکت سپاه اسلام برای جنگ احد بوده است و در مسیر نیز نقاطی مرتبط با همین جنگ دیده می‌شود. آقای غلامرضایی مسجد کوچکی به نام درع را نشان داده و توضیح می‌دهد «درع» یعنی زره. این مسجد جایی است که پیامبر(ص) در شب جنگ احد زره خود را عوض کردند و با فاصله کمی مسجد الاستراحه.
در دامنه کوه احد یک رودخانه فصلی هم دیده می‌شود معروف به وادی قنات؛ اینجا همان جایی است که خالد بن ولید، از فرماندهان کفار و سپاهیانش کمین کرده بودند و زمانی که مسلمانان برخلاف فرمان پیامبر کوه رمات را ترک کردند، از اینجا به مسلمانان شبیخون زدند تا جنگ برده برای سپاه اسلام، به یک شکست تبدیل شود. «جبل رمات» یعنی کوه تیراندازان و فلسفه نامگذاری آن هم این است که پیامبر تیراندازانی را بر این کوه مستقر کرده بود تا جلوی نفوذ دشمن از این نقطه را بگیرد. این روزها که درگیر اخبار تلخ نفوذ جاسوسان اسرائیلی هستیم، اهمیت این فرمان پیامبر(ص) بیشتر مشخص می‌شود.
شهادت، بدون خواندن یک رکعت نماز
آقای غلامرضایی به چند موضوع درباره جنگ احد شاره می‌کند، از جمله به عبدالله بن عمرو انصاری، پدر جابر بن عبدالله مشهور که در جنگ احد شهید می‌شود و وقتی پسرش جابر بی‌تابی می‌کند، پیامبر به او می‌گویند فرشته‌ها پدرت را بین بال‌های خود حمل می‌کنند.
راوی مدینه از مسلمانی هم صحبت می‌کند که بدون خواندن یک رکعت نماز شهید شد و مستقیم به بهشت رفت. عمرو بن ثابت از مشرکین لجوج که جلوی مسلمان شدن طایفه خود را هم گرفته بود، اما در آستانه جنگ احد ناگهان متحول می‌شود و در میانه جنگ وارد سپاه اسلام شده و شهید می‌شود. حضرت زهرا سلام الله علیها در این جنگ نقش امدادگر داشته و بعد از زخمی شدن شدید پیامبر، برای آنکه خون زخم پدرش بند بیاید، حصیری را آتش زده و خاکستر آن را روی زخم گذاشته است.
همیشه پسر نشان از پدر ندارد
در دامنه کوه احد جایی که دندان پیامبر شکسته شده، مسجدی بوده به نام ثنایا. دندان پیامبر را عتبة بن ابی وقاص شکسته و البته فرزند او جهت‌گیری کاملاً متفاوتی داشته؛ فردی به نام هاشم مرقال، از یاران امام علی(ع) که در جنگ صفین به شهادت رسید و حتماً خیلی اهل تدبیر بوده که علی علیه السلام می‌گوید اگر در اختیار من بود، در ماجرای حکمیت، هاشم مرقال را حریف عمروعاص می‌کردم. آقای غلامرضایی اینجا نتیجه‌گیری می‌کند که همیشه پسر نشان از پدر ندارد، بلکه اراده هر شخص در سرنوشت او موثر است و باید شخصیت هر کس را مستقل دید. در کنار احد توقفی می کنیم و زیارت شهدای آن، به ویژه حمزه که قبرش با تخته سنگی در بالای قبرستان از دور نمایان است.
اتوبوس جلوتر که می‌رود، از جنگ احد سال سوم هجری به محل جنگ خندق در سال پنجم هجری می‌رسیم. در محل این جنگ، یک مسجد نسبتا بزرگ به نام مسجد خندق ساخته شده و ۷ مسجد کوچک نیز ساخته شده بود که اکنون اثری از برخی از آنها نیست. مساجدی به نام فتح، سلمان، ابوبکر، عمر، علی، فاطمه و بنی حرام. مسجد فتح جایی است که سوره فتح نازل شده و خداوند بشارت پیروزی در جنگ خندق را به رسول خدا داده است.
آقای غلامرضایی تعریف می‌کند مسجد حضرت زهرا(س) جایی است که ایشان در میانه جنگ خندق نان پخته و از مدینه به میدان می‌آورد تا به پدرش نیز بدهد و متوجه می‌شود پدرش و سپاهیان اسلام سه روز بی غذا مانده بودند. به گفته حجت‌الاسلام غلامرضایی، سلمان علاوه بر پیشنهاد حفر خندق دور مدینه، آبیاری غرقابی به جای سطلی، را هم به مسلمانان مدینه آموزش داده است.
علاوه بر زیارت شهدای احد، مسجد قبا را هم برای بار دوم بازدید می‌کنیم، ظاهراً با توجه به اینکه نماز در مسجد قبا ثواب حج عمره دارد، نماینده ولی فقیه توصیه کرده است در زیارت دوره ویژه هم حضور در این مسجد تکرار شود. قبا فضای باصفایی دارد، مسجدی که پیامبر هنگام هجرت در آنجا ماند تا امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) از مکه به آنها برسند و بعد به سمت مدینه حرکت کردند. ظاهرا الان ۱۳۵۰۰ متر مربع فضا دارد و ۲۰ هزار نفر می‌توانند همزمان در آنجا و فضای اطرافش نماز بگزارند. در کنار مسجد، جوانی که روی جلیقه‌اش نوشته متطوع (volunteer) مشغول توزیع آب خنک است، اقدام داوطلبانه یا نذر آب که در محل‌های مختلف مکه و مدینه دیده می شود.
چشمه بهشتی
در ادامه به بئر غرس یا چاه غرس می‌رویم؛ چشمه‌ای که پیامبر اکرم(ص) از آن آب می نوشیده و فرموده، این چشمه‌ای از چشمه‌های بهشتی است. علی علیه السلام بعد از رحلت پیامبر(ص) نیز با آب این چاه رسول خدا را غسل داده است. بئر غرس، مجموعه‌ای است که نشان از عزم گروهی در مسئولان عربستان برای احیای میراث تاریخی و چه بسا بهره‌گیری اقتصادی از آن باشد. مجموعه کاملاً مرتب است، دارای راهنماست و بخش جدید و قدیم ساختمان مشخص شده است، شبیه کارهایی که میراث فرهنگی ایران در بناهای تاریخی انجام می‌دهد.
وقتی گروه ما وارد بئر غرس می‌شود، راهنمای مجموعه حسابی احترام می‌کند و می‌گوید: ایرانی‌ها برادران ما هستند و بر سر ما جا دارند. بعد کلی توضیح می‌دهد که حکومت سعودی این بخش را بازسازی و آماده بازدید کرده است. او از روحانی همراهمان آقای غلامرضایی می‌خواهد صحبت‌هایش را برای زائران ترجمه کند. بعد از توضیحات، به هر نفر لیوانی داده می‌شود تا از آب بئر غرس بنوشد. بعضی بطری‌های آب معدنی کوچکشان را خالی و از این آب پر می‌کنند تا با خود به ایران ببرند.
بعد از بئر غرس، مشربه ام ابراهیم آخرین جایی است که می‌توانیم بازدید کنیم، آن هم از داخل اتوبوس. ام ابراهیم کنیزی بوده که بعد از نامه نگاری پیامبر با حاکم مصر، حاکم مصر او را به همراه پاسخ نامه به پیامبر می‌بخشد و ابراهیم، فرزند کوچک پیامبر(ص) حاصل ازدواج ایشان با ام ابراهیم است.
در کنار خیابان، استانداری مدینه را مشاهده می‌کنیم که الان سکان آن در اختیار برادر بن سلمان است. آفتاب غروب کرده و صدای اذان می‌آید؛ برخی زائران برای نماز به سوی حرم پیامبر می روند.
