فصلنامه وقف میراث جاویدان به شماره 85 رسید
هشتاد و پنجمین شماره فصلنامه فرهنگی، تحقیقی، اجتماعی و تاریخی وقف میراث جاویدان با عنوان «وقف پیمانی از گذشته تا آینده» از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه منتشر شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري رسا، شماره 85 فصلنامه فرهنگي، تحقيقي، اجتماعي و تاريخي وقف ميراث جاويدان با عنوان «وقف پيماني از گذشته تا آينده» ويژه بهار 1393 از سوي سازمان اوقاف و امور خيريه چاپ و روانه بازار شد.
در اين شماره مي‌خوانيم: «چيستي و چگونگي وقف از منظر دانش فقه و حقوق»، «آثار اجتماعي وقف اسلامي در ايران»، «كاروانسراي وقفي حاج كمال در شهر رباط‌كريم»، «معرفي دو بانوي واقف دوره قاجار شهر زنجان»، «بازخواني متن وقفنا‌مه‌اي از خاندان سپهدار»، «وقفنامه مسجد چهارمنار يزد(مسجد خضرشاه)»، «امامزاده سلطان ابراهيم(عليه‌السلام)» و «نگرشي نو به معماري امامزاده شاهزاده حسين همدان».
چيستي و چگونگي وقف از منظر دانش فقه و حقوق
محمد جواد حيدري خراساني
حامد درون پرور
چكيده: سنت ديرپاي وقف، هرچند متعلق به گذشتههاي دور مي‌باشد و ديرينه تاريخي آن امري روشن و ترديد ناپذير است و در آيات قرآن و حديث و متون فقهي و حقوقي مورد بحث و بررسي قرار گرفته است، اما مفاهيم و مباحث نظري آن و ابواب و فروع مختلف فقهي، حقوقي و اجتماعي‌اش، آن چنان كه بايسته است مطمح نظر و توجه و همت صاحب‌نظران قرار نگرفته است. به بيان ديگر در مقام مقايسه با ديگر مسائل و مباحث فقهي، حقوقي و نيز اجتماعي و تاريخي كه بعضا در آن‌ها با تورمي از مجادلات و آرا و نظريات و انبوهي از اقوال و انديشهها مواجهيم، محققين و جستجوگران هنوز ابواب ورود به انبوهي از مسائل وقف را نگشوده و به بسياري از زواياي پيدا و پنهان اين مقوله دست نيافتهاند و از اين روست كه اين مورد در فرهنگ و تاريخ اسلامي همچنان نوپا مانده است.
در اين مقاله برآنيم تا ضمن تبيين مباني فقهي و حقوقي وقف به مباحث شرايط واقف، شرايط مال موقوفه، شرايط ناظر و شرايط موقوف‌عليه در فقه اماميه و حقوق موضوعه بپردازيم.
آثار اجتماعي وقف اسلامي در ايران
سيد احمد سجادي
چكيده: يكي از سنت‌هاي نيكو، حسنه و با قدمت طولاني اديان و مذاهب مختلف كه مورد توجه و علاقه عموم مردم و انديشمندان صالح و پيامبران الهي بوده و اسلام نيز بر آن تأكيد ورزيد و از سوي ائمه اطهار (عليهم‌السلام) سفارشات فراوان يافت به گونه‌اي كه مشروعيت آن بر كسي پوشيده نيست، وقف مي‌باشد.
نهاد وقف از جمله مصاديق خيريه‌اي و نيك دوستي دين مبين اسلام است. آثار و پيامدهاي اجتماعي وقف از جنبه‌هاي مختلف و به گونه‌اي آشكار در جامعه ايران قابل مشاهده است. در واقع وقف يك حركت انساني در جامعه ديني است كه بر اساس اختيار در جامعه‌هاي مختلف صورت مي‌گيرد. بدين لحاظ داراي ابعاد گوناگون اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي بوده و اين آثار به همديگر پيوندي تنگاتنگ دارد به طوري كه حتي نتايج آشكار اجتماعي آن نيز داراي وجوه فرهنگي و اقتصادي و حتي و معرفتي خاص مي‌باشد.
در اين نوشتار به آثار اجتماعي وقف و با تأكيد بر بخش خاصي از اين مباحث كه در حيطه وقف اسلامي در جامعه ايراني است، مي‌پردازيم.
كاروانسراي وقفي حاج كمال در شهر رباط كريم
مهدي بختياري
نوشين سعادتمندي
چكيده: از جمله مهم‌ترين يادگارهاي ارزشمند معماري ايران كاروانسراهاست كه پيدايي و موجوديت آن در سرزمين پهناور ايران از گذشته بسيار دور آغاز شده و طي قرون متمادي به دلايل گوناگون اقتصادي، سياسي، نظامي و مذهبي به تدريج توسعه و تكامل يافته است.
براساس شواهد مبتني بر اسناد تاريخي، ايران در احداث جاده و كاروانسرا و ايجاد سيستم ارتباطات خبررساني، پيش قدم بوده است. به عقيده محققين، ايجاد، توسعه و ساخت و ساز كاروانسرا در ايران از مهم‌ترين دستاوردهاي معماري ايران به ويژه در دوران اسلامي است.
در دوره اسلامي برخي از كاروانسراها توسط افراد خير احداث و وقف عموم مي‌گرديد. يكي از اين كاروانسراها، كاروانسراي حاج كمال در شهر رباط كريم مي‌باشد كه توسط حاج كمال، خواجه فتحعلي شاه قاجار، در سال 1245 هجري، ساخته و وقف گرديده است.
در اين مقاله، معماري و تزئينات اين بنا مورد بررسي و مطالعه قرار گرفته شده است.
معرفي دو بانوي واقف دوره قاجار شهر زنجان
پرستو قاسمي اندرود
چكيده: سنت ديرپاي وقف به معناي صرف نمودن مال و ملك شخصي كه منفعت آن در امورخيريه و يا هر نيتي كه واقف داشته باشد انجام مي‌گيرد. اكثر واقفان در دوره قاجار خانه، مغازه و يا هر ملك ديگري كه داشته‌اند را صرف رسيدگي و اطعام ايتام، عزاداري ايام محرم و يا رواج مدارس علميه نموده‌اند. در دوره قاجار هم زنان بخش عمده‌اي از واقفين را تشكيل داده‌اند، بدين معني كه زناني كه مالك بودند و يا از اموال شخصي خويش يا اموال ارثي همسرشان در راهي كه نيت كرده بودند وقف مي‌كردند. اين اموال در دو شكل منقول شامل ظروف مسي، قاليچه، گليم و كتب ادعيه، قرآن خطي، شمعدان و... غير منقول شامل خانه، مغازه، بخشي از روستا و... بود. اگر تعداد زنان واقف در دوره قاجار به نسبت كمتر از مردان است، مي‌توان يكي از دلايل آن را نداشتن تمكن مالي و يا همان اسقلال مالي دانست. در اين مقاله سعي شده است وقفنامه نرجس خاتون در خصوص قريه آلمالو زنجان و مسجد خانم زنجان به نام باني و واقف آن جميله خانم ذوالفقاري و وقفنامه آن معرفي گردد.
بازخواني متن وقفنا‌مه‌اي از خاندان سپهدار
صادق حضرتي آشتياني
چكيده: بشر اصولاً داراي سجاياي بي‌شمار اخلاقي و خصوصيات بي حد ذاتي است، بخشي از اين خوي‌ها مانند ايمان به طور غريزي در نهاد بشر وجود دارد، چون ريشه و منشأ معنوي دارد، شخص را به سوي ملكات فاضله رهنمون مي‌سازد، هر قدر نيروي ايمان در سرشت فرد بيشتر تقويت شود، به همان اندازه پاي‌بندي‌اش به جهان هستي و آخرت افزايش مي‌يابد، با اين نگاه، انسان تا زنده است دغدغه جهان واپسين را دارد و در اين ميان چون ره‌توشه‌اي براي آخرت خود برنگرفته، هر آينه با نگراني به فرداي خود مي‌انديشد و در همه حال خويش را نيازمند دعاي خير هم‌نوع و رحمت الهي مي‌داند و مي‌كوشد تا به نحوي از آخرت سعادتمند و بهتري برخوردار باشد.
اين نوع كنش‌هاي دروني، آدمي را به واكنش وا‌مي‌دارد و شخص را بر آن مي‌دارد تا به نوعي ميزان صميميت و وفاداري‌اش را نسبت به خداوند و ائمه معصومين صلوات الله عليهم اجمعين و نيز خود و عزيزانش بسنجد، بر اين باور با وقف مدرسه، بيمارستان، پل و... آبشخوري در جهت منافع و آسايش مردم و مصالح جامعه فراهم مي‌نمايد، از طرفي چون آن مأثر نيك تسكين بخش آلام و التيام دهنده زخم‌هاي جوامع آينده و ابناي آن خواهد بود، خويشتن را در آرامشي كه خدا وعده فرموده قرين و هم‌ساز مي‌بيند.
در مطلب فوق كه تعريف ساده‌اي است از انگيزه وقف، پيداست كه وقف با تمام ديرينگي و بالندگي‌اش نه به عنوان يك مسأله جغرافيايي بلكه به منزله يك نماد فرهنگي، پيامدهاي بسياري را در فرايند خود نهفته دارد كه بايد در فرصت مناسب به اين موضوع پرداخت.
اين وقفنامه، به نام محمدتقي خان (منتصر السلطان) از نوادگان يوسف خان گرجي است، وي يك دانگ از چهار دانگ ملك خود را در كلاوه وقف نمود كه مادام‌الحيات نه عشر از منافع ملك مزبور بدين طريق كه دو نفر قاري بر سر قبر موقوف‌عليه در نجف اشرف يكي در روز و يكي در شب در تمام ايام سال هر روز پنج جزء و در هر ماه پنج ختم قرآن تلاوت نمايند و به روح مقدس پنج تن آل عبا سلام‌الله عليهم تقديم نمايند.
وقفنامه مسجد چهارمنار يزد(مسجد خضرشاه)
رضا افخمي
حسين مسرت
چكيده: سيد امير جلال الدّين خضرشاه از عارفان سلسله مرشديّه و از دولتمندان يزد در سال 849 ق، مسجد جامع و خانقاه ابواسحاقيّه را در محلّه چهارمنار يزد بنيان مي‌گذارد و براي تأمين مخارج مسجد و به ويژه خانقاه آن، زمين، باغ، مزرعه، قنات، دكّان و ديگر املاك معمول را بر آن وقف مي‌كند كه گزارش كامل آن همراه با شرح مصرف هر كدام در وقفنامه درج است.
بنا بر سواد وقفنامه كه نخستين تحرير آن به سال 902 ه.ق است، اين مكان شامل: جماعت خانه، بقعه، مسجد و خانقاه براي مرشدان و مسلمانان بوده است و موقوفات زيادي در شهرهاي اردكان، تفت و يزد داشته كه مي‌بايد صرف هزينه تحصيل طلّاب علوم ديني، پذيرايي مسافران، خادم، خطيب، مؤذّن، روشنايي مسجد و پختن آش گندم براي فقرا شود.
متن نهايي و پيراسته وقفنامه كه در اين نوشتار به آن مي‌پردازيم، بر پايه سه نسخه خطّي و يك نسخه چاپي سامان يافته است.
امامزاده سلطان ابراهيم (عليه السلام)
ميثم نودهي
چكيده: در اين مقاله به معرفي امامزاده سلطان ابراهيم (عليه السلام) از نوادگان حضرت موسي بن جعفر (عليهماالسلام) مي‌پردازيم كه اين امامزاده عالي‌قدر در دهستان سوسن و 42 كيلومتري ايذه، در جنوب روستاي صالح به نام روستاي كارتا واقع شده است. تاريخچه، توصيف كلي و تحليل معماري بقعه متبركه امامزاده سلطان ابراهيم (عليه‌السلام) نيز در ادامه نوشتار مي‌آيد.
نگرشي نو به معماري امامزاده شاهزاده حسين همدان
زهرا پورشعبانيان
چكيده: بناي امامزاده شاهزاده حسين (عليه‌السلام) در تاريخ 28 / 2 / 1365 به شماره 1307 / 3 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
امامزاده شاهزاده حسين (عليه‌السلام)، يكي از يادگارهاي ارزشمند و آثار شكوهمند دوران اسلامي در همدان است كه با توجه به اهميت آن موضوع مطالعه و تحقيق پژوهشگران مختلفي بوده است. نتايج مطالعات محققان در خصوص اين بناي مذهبي متفاوت است؛ تا آن جا كه برخي بناي امامزاده را از آثار شكوهمند دوره صفويه و عده اي ديگر آن را از ساخته‌هاي عهد فتحعلي شاه قاجار دانسته اند. در اين مقاله سعي گشته تا با بررسي ساختار معماري و تزيينات بنا (آجركاري، گچ‌بري، -كاشي‌كاري) اطلاعات مفيدي فراروي پژوهشگران قرار گيرد و ارزش اين بناي مذهبي به عنوان بخشي از هويت مذهبي شهر همدان بر همگان آشكار گردد.
شماره 85 فصلنامه فرهنگي، تحقيقي، اجتماعي و تاريخي وقف ميراث جاويدان با عنوان «وقف پيماني از گذشته تا آينده» ويژه بهار 1393 به مديرمسؤولي علي محمدي از سوي سازمان اوقاف و امور خيريه در 224 صفحه منتشر شده است.