آسیب شناسی تاریخ نگاری‌های مربوط به مکه و مدینه
رییس پیشین پژوهشکده تاریخ و سیره پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: کتاب‌های مربوط به تاریخ مکه و مدینه عمدتا برای استفاده مبلغان و روحانیان و حاجیان نوشته شده و از حیث علمی نیازمند تقویت و تکمیل است.
به گزارش خبرگزاري رسا به نقل از روابط عمومي بعثه مقام معظم رهبري، حجت‌الاسلام والمسلمين سيدعليرضا واسعي تاريخ پژوه و رييس پيشين پژوهشكده تاريخ و سيره پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، درباره آسيب شناسي تاريخ نگاري‌هاي موجود درباره اماكن مذهبي عربستان به ويژه مكه و مدينه ابراز داشت: طبيعي است كه نگاه تبييني در اين باره نيازمند مطالعه عميق و دقيق است اما به صورت كلي تابع مطالعاتي كه داشته ام اگر بخواهيم كتاب‌هاي نوشته شده درباره مكه و مدينه را محك بزنيم بايد كتاب‌هاي عربي را از فارسي جدا كنيم.
وي افزود: كتاب‌هاي عربي به دو دسته تقسيم مي‌شود؛ يكدسته منابع اوليه درباره تاريخ مكه و مدينه است كه مبتني بر روايات و احاديث از پيامبر و داده‌هاي ديني است و عاري از تحليل و تبيين جغرافيايي و تاريخي و جامعه شناسانه است. دسته دوم نوشته هايي است كه در دوره معاصر شكل گرفته كه گرچه مبتني بر مطالعات ميداني و پيمايشي است اما عموما از يك معضلي به نام عدم ابتناي جدي بر منابع اوليه تاريخي رنج مي‌برد اما در عين حال قابل استفاده است.
واسعي درباره چرايي عدم ابتناي اين آثار بر منابع اوليه ديني گفت: دسته اي از نويسندگان امروزي با تصور اينكه تاريخ را جداي از اعتقادات ديني بايد تبيين كرد، از پاره اي امور مانند فرهنگ شناسي و مردم شناسي و جامعه شناسي آن شهر و نگاه به منابع و رويكرد ديني غفلت مي‌كنند و اين يك آسيب جدي است.
وي در توضيح كتاب‌هاي زبان فارسي درباره تاريخ مكه و مدينه بيان داشت: اين كتاب‌ها در عين اينكه از رواني و سلاست و ادبيات همه فهم برخوردار است از يك مشكل جدي رنج مي‌برد و آن مشكل جدي، رويكرد ترويجي اين كتاب هاست. چندين كتاب در اين باره از سوي ارگان‌هاي رسمي حج و زيارت تاليف يا حمايت شده است كه عمدتا براي استفاده مبلغان و روحانيان و حاجيان نوشته شده و در اين نوشته‌ها جنبه ترويجي غلبه پيدا كرده است كه از جهتي خوب و كارامد است و از جهتي از حيث علمي نيازمند تقويت و تكميل است.
اين محقق و تاريخ پژوه حوزوي با تقدير از كناب آثار اسلامي مكه و مدينه تاليف حجت الاسلام والمسلمين رسول جعفريان گفت: اين كتاب در زمان خود كتابي خوب، ارزشمند و پاسخگو بود اما محققان بعدي نه تنها چيزي بر آن نيفزودند بلكه حتي نگاه جزيي‌تري نسبت به آن داشته اند.
وي در اين زمينه پيشنهاد داد: تاريخ بايد به مثابه يك دانش مدنظر قرار بگيرد و نگاه به مكه و مدينه از منظر دانش مطالعات تاريخي در نظر گرفته شود و با بهره گيري از دانش‌هاي ديگر -همچنان كه مطالعات ميان رشته اي مرسوم است- انجام بگيرد و روانشناسي تاريخي، جامعه شناسي تاريخي و دين شناسي تاريخي مدنظر قرار بگيرد. البته بعثه مقام معظم رهبري گام‌هاي خوبي برداشته و كتاب‌هاي موجود، پله اي براي ارتقا است اما اين ارتقا، امري لازم است و بايد كار جدي در اين جهت صورت بگيرد و مشابه كاري كه در زمينه دانشنامه حج انجام گرفت، در باب مدينه و مكه و در سطوح پايين‌تر محقق شود.
وي خاطر نشان كرد: ما در شرايط كنوني با چالش‌هاي جدي مذهبي مواجهيم كه منجر به سوء تفاهم شده است و رويكرد فرهنگي تاريخي ميتواند اين چالش‌ها را به حداقل برساند و حربه را از عوام و جاهلان متنسك بگيرد و به عرصه دانشمندان برساند و گره گشايي كند.
واسعي در توضيح اين ديدگاه اظهار داشت: نگاه دقيق به يك جريان تاريخي و مطالعات تاريخي ميتواند چالش‌هاي فرهنگي مذهبي را به حداقل برساند به عنوان مثال در صدر اسلام در زمان خليفه دوم و به جهت شرايط خاص آن دوران كه موضوع فتوحات و جنگ‌ها مطرح بود، به جاي حي علي خير العمل در اذان، الصلاه خير من النوم را وارد اذان كردند و حتي اگر موافق به اين تغيير باشيم، اين تغيير اختصاص به آن زمان و شرايط آن دوران داشته است اما در شرايط كنوني مشاهده مي‌كنيم كه برادران اهل سنت به شدت به نماز به مثابه خيرالعمل نگاه مي‌كنند و به نظر مي‌آيد كه چنين مطالعه تاريخي كه ضرورت‌هاي زمانه را تببين ميكند ايجاب ميكند كه به فهم‌هاي جديد و تصميم‌هاي جديد برسيم و به بسياري از چالش‌ها پايان دهيم.
خاطر نشان مي‌شود حجت الاسلام سيدعليرضا واسعي علاوه بر خارج فقه و اصول در حوزه علميه، دكتراي رشته تاريخ و تمدن ملل اسلامى از دانشگاه دارد و «جستجويي در قيام توابين»، «روابط خارجي پيامبر (ص) » و «جريان‌شناسي دشمني با امام علي (ع) » از آثار وي به شمار مي‌رود.