نگاهی به عرصه‌های پژوهشی فاجعه منا
(وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللهِ وَ کانَ اللهُ غَفُوراً رَحِیماً) (نساء: 100) در طول تاریخ حج گزاری، حوادث گوناگونی روی داده است، اما ابعاد هیچ یک همانند حا
(وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللهِ وَ كانَ اللهُ غَفُوراً رَحِيماً) (نساء: 100)
در طول تاريخ حج گزاري، حوادث گوناگوني روي داده است، اما ابعاد هيچ يك همانند حادثه منا گسترده و فاجعه بار نبوده است. فاجعهاي كه به تعبير مقام معظم رهبري هنگامي كه انسان اين خبر را ميشنود، در وهله اول شگفتزده ميشود و باور آن براي انسان سخت و دشوار است. فاجعهاي كه در آن بيش از 8 هزار مهاجر الي الله در اوج مظلوميت به شهادت رسيدند.
چنين حادثهاي با اين ابعاد، بي‌ترديد نيازمند بررسي و آسيب شناسي دقيق علمي است. نخستين واقعيتي كه در اين حادثه بيش از هرچيز خودنمايي مي كند، بيكفايتي دولت
آل سعود در برگزاري و مديريت حج است. جان باختن گروهي از حجاج مظلوم در دو حادثه مسجد الحرام و منا، نشان داد كه تا چه اندازه دولت عربستان در برگزاري مراسم حج، آسيب‌پذير و نيازمند بازنگري در برنامهها و مديريت اين كنگره مقدس جهاني است.
جداي از قرباني شدن هزاران نفر در اين فاجعه دردناك، و عزادار شدن خانوادههاي آنان، پرسشها و ابهامات بسياري در اطراف اين حادثه وجود دارد كه پاسخ به آنها نيازمند پژوهش و مطالعات عالمانه است.
برخي از اين پرسش ها، ماهيت فقهي- حقوقي دارد، كه برخي عبارتند از: خسارت هاي وارده در اين ماجراي غم انگيز، به عهده كيست؟ دولت عربستان كه وظيفه حفاظت و امنيت جاني و مالي حجاج را به عهده داشته است، چه اقدامي در اين زمينه انجام داد يا بايد انجام دهد؟ چه تفاوتي ميان قربانيان مسجد الحرام در حادثه جرققيل و قربانيان منا وجود دارد كه دولت عربستان وعدههايي را براي جبران خسارت به قربانيان حادثه اول داد، اما در حادثه دوم همچنان سكوت كرده است؟
آيا ميتوان با تدابير فقهي، از ازدحام در منا جلوگيري كرد؟ همچنين رواياتي كه وهابيان بر حرمت بنا در منا به آنها استدالال مي كنند، چگونه است و با توجه به حجم فزاينده حجاج آيا ميتوان با ساخت و ساز در منا، مشكل ازدحام را حل كرد؟
دسته اي از پرسش ها، معطوف به حوزه بين الملل و جهان اسلام هستند: چرا دولت عربستان هنوز آمار و اطلاعات دقيقي از تعداد قربانيان اين حادثه به صورت رسمي منتشر نكرده است؟ و چه تدابيري براي تبيين ابعاد مختلف اين فاجعه انساني ميتوان اتخاذ كرد؟ در بعد بين المللي، فاجعه منا تا چه اندازه زمينه ساز رشد و گسترش اسلام ستيزي و اسلام هراسي بوده است؟ دشمنان اسلام با برجسته كردن اين حادثه به جاي آن كه مقصر واقعي را مشخص كنند، لبه تيز حملات خود را به سوي آموزههاي اسلامي به ويژه كنگره جهاني و مقدس حج، نشانه رفتند و با بيمهري تمام، به اين فريضه انسان ساز و وحدت بخش حمله كردند.
از طرف ديگر، به جز جمهوري اسلامي ايران، ساير كشورهايي كه اتباع آنان نيز قرباني اين فاجعه شده بودند، مواضع محكم و قاطعي اتخاذ نكردند؛ علل چنين رويكردي چه بوده است؟ چرا نهادهايي همانند سازمان كنفرانس اسلامي، اتحاديه عرب، شوراي همكاري
خليج فارس و ساير نهادهاي بين المللي نسبت به اين فاجعه دلخراش سكوت كردند؟ نقش عربستان در اين زمينه چه بوده است؟ چه راهكارهايي براي تشويق كشورهاي اسلامي و سازمان هاي بين المللي و حقوق بشري براي حضور فعالتر در اين حوزه متصور است؟
در بعد رسانهاي آيا سياستهاي رسانهاي در قبال حادثه منا تا چه اندازه بر اساس منطق و راهبردهاي نظام بوده است و شيوه انعكاس حادثه منا به گونهاي كه انجام شد، صحيح است يا خير؟ و چگونه ميتوان، با استفاده از رسانههاي ملي و بين المللي ابعاد اين فاجعه دلخراش را براي جهانيان تصوير كرد، بدون آن كه به اسلام هراسي و يا اسلام ستيزي بيانجامد؟ و در همين حوزه بهره برداري از روشهاي هنري چگونه و تا چه اندازه در زنده نگاه داشتن خاطره و ياد شهداي منا و همچنين عملكرد نامناسب دولت عربستان مؤثر است؟
برخي ديگر از پرسشها ناظر به مناسبات ايران و عربستان پس از فاجعه منا است. سياست جمهوري اسلامي ايران در برخورد با چنين حوادثي چگونه بايد باشد؟ با عنايت به تقابل سياستهاي جمهوري اسلامي ايران با عربستان در اموري مانند بحران يمن، سوريه، لبنان و فعاليت هاي ضد شيعي وهابيت، چه سياستهايي توسط دولتمردان بايد اتخاذ شود؟
از دل اين پرسشها و دغدغه ها، يك پرسش بنيادين و كليدي نمايان ميشود: سناريوهاي محتمل در آينده روابط ايران و عربستان حداقل در حوزه حج و عمره چه خواهد بود و بهترين سناريو ناظر به منافع ملي و مذهبي جمهوري اسلامي يران در سطح منطقه وجهان اسلام كدام است؟
تمامي اين پرسشها كه تنها بخشي از دهها پرسشي است كه ريشه در حادثه منا دارد، نيازمند پاسخهايي عالمانه و دقيق است وبا عنايت به سرعت تحولات منطقه و جهان، بايد با جديت مورد واكاوي و بررسي قرار گيرند. با توجه به گستردگي ابعاد موضوع، تشكيل اتاقهاي فكر نخبگاني و انجام مطالعات عربستانشناسي مبتني بر واقعيتها و آينده پژوهي در مناسبات ايران و اعربستان ضرورت دارد.
در اين ميان پژوهشكده حج و زيارت در راستاي رسالت خود و با عنايت به فرمايش مقام معظم رهبري كه «اين مسئله نبايد به سكوت و فراموشي بگذرد و بايد تا سالها در مجامع جهاني مطرح شود» ميكوشد در حد توان به برخي از پرسشهاي پيش گفته در قالب تدوين مقالات، برگزاري نشستهاي علمي، انجام مصاحبههاي اكتشافي و ارايه راهبردها و راهكارهاي مناسب، پاسخ دهد.
مجموعه حاضر يكي از فعاليتهايي است كه در اين حوزه توسط فصلنامه علمي- ترويجي ميقات حج، انجام شده است و بي‌ترديد ديدگاههاي عالمانه انديشمندان و فرهيختگان بر غناي بيشتر اين جنبش مقدس خواهد افزود.
چنين حادثهاي با اين ابعاد، بي‌ترديد نيازمند بررسي و آسيب شناسي دقيق علمي است. نخستين واقعيتي كه در اين حادثه بيش از هرچيز خودنمايي مي كند، بيكفايتي دولت
آل سعود در برگزاري و مديريت حج است. جان باختن گروهي از حجاج مظلوم در دو حادثه مسجد الحرام و منا، نشان داد كه تا چه اندازه دولت عربستان در برگزاري مراسم حج، آسيب‌پذير و نيازمند بازنگري در برنامهها و مديريت اين كنگره مقدس جهاني است.
جداي از قرباني شدن هزاران نفر در اين فاجعه دردناك، و عزادار شدن خانوادههاي آنان، پرسشها و ابهامات بسياري در اطراف اين حادثه وجود دارد كه پاسخ به آنها نيازمند پژوهش و مطالعات عالمانه است.
برخي از اين پرسش ها، ماهيت فقهي- حقوقي دارد، كه برخي عبارتند از: خسارت هاي وارده در اين ماجراي غم انگيز، به عهده كيست؟ دولت عربستان كه وظيفه حفاظت و امنيت جاني و مالي حجاج را به عهده داشته است، چه اقدامي در اين زمينه انجام داد يا بايد انجام دهد؟ چه تفاوتي ميان قربانيان مسجد الحرام در حادثه جرققيل و قربانيان منا وجود دارد كه دولت عربستان وعدههايي را براي جبران خسارت به قربانيان حادثه اول داد، اما در حادثه دوم همچنان سكوت كرده است؟
آيا ميتوان با تدابير فقهي، از ازدحام در منا جلوگيري كرد؟ همچنين رواياتي كه وهابيان بر حرمت بنا در منا به آنها استدالال مي كنند، چگونه است و با توجه به حجم فزاينده حجاج آيا ميتوان با ساخت و ساز در منا، مشكل ازدحام را حل كرد؟
دسته اي از پرسش ها، معطوف به حوزه بين الملل و جهان اسلام هستند: چرا دولت عربستان هنوز آمار و اطلاعات دقيقي از تعداد قربانيان اين حادثه به صورت رسمي منتشر نكرده است؟ و چه تدابيري براي تبيين ابعاد مختلف اين فاجعه انساني ميتوان اتخاذ كرد؟ در بعد بين المللي، فاجعه منا تا چه اندازه زمينه ساز رشد و گسترش اسلام ستيزي و اسلام هراسي بوده است؟ دشمنان اسلام با برجسته كردن اين حادثه به جاي آن كه مقصر واقعي را مشخص كنند، لبه تيز حملات خود را به سوي آموزههاي اسلامي به ويژه كنگره جهاني و مقدس حج، نشانه رفتند و با بيمهري تمام، به اين فريضه انسان ساز و وحدت بخش حمله كردند.
از طرف ديگر، به جز جمهوري اسلامي ايران، ساير كشورهايي كه اتباع آنان نيز قرباني اين فاجعه شده بودند، مواضع محكم و قاطعي اتخاذ نكردند؛ علل چنين رويكردي چه بوده است؟ چرا نهادهايي همانند سازمان كنفرانس اسلامي، اتحاديه عرب، شوراي همكاري
خليج فارس و ساير نهادهاي بين المللي نسبت به اين فاجعه دلخراش سكوت كردند؟ نقش عربستان در اين زمينه چه بوده است؟ چه راهكارهايي براي تشويق كشورهاي اسلامي و سازمان هاي بين المللي و حقوق بشري براي حضور فعالتر در اين حوزه متصور است؟
در بعد رسانهاي آيا سياستهاي رسانهاي در قبال حادثه منا تا چه اندازه بر اساس منطق و راهبردهاي نظام بوده است و شيوه انعكاس حادثه منا به گونهاي كه انجام شد، صحيح است يا خير؟ و چگونه ميتوان، با استفاده از رسانههاي ملي و بين المللي ابعاد اين فاجعه دلخراش را براي جهانيان تصوير كرد، بدون آن كه به اسلام هراسي و يا اسلام ستيزي بيانجامد؟ و در همين حوزه بهره برداري از روشهاي هنري چگونه و تا چه اندازه در زنده نگاه داشتن خاطره و ياد شهداي منا و همچنين عملكرد نامناسب دولت عربستان مؤثر است؟
برخي ديگر از پرسشها ناظر به مناسبات ايران و عربستان پس از فاجعه منا است. سياست جمهوري اسلامي ايران در برخورد با چنين حوادثي چگونه بايد باشد؟ با عنايت به تقابل سياستهاي جمهوري اسلامي ايران با عربستان در اموري مانند بحران يمن، سوريه، لبنان و فعاليت هاي ضد شيعي وهابيت، چه سياستهايي توسط دولتمردان بايد اتخاذ شود؟
از دل اين پرسشها و دغدغه ها، يك پرسش بنيادين و كليدي نمايان ميشود: سناريوهاي محتمل در آينده روابط ايران و عربستان حداقل در حوزه حج و عمره چه خواهد بود و بهترين سناريو ناظر به منافع ملي و مذهبي جمهوري اسلامي يران در سطح منطقه وجهان اسلام كدام است؟
تمامي اين پرسشها كه تنها بخشي از دهها پرسشي است كه ريشه در حادثه منا دارد، نيازمند پاسخهايي عالمانه و دقيق است وبا عنايت به سرعت تحولات منطقه و جهان، بايد با جديت مورد واكاوي و بررسي قرار گيرند. با توجه به گستردگي ابعاد موضوع، تشكيل اتاقهاي فكر نخبگاني و انجام مطالعات عربستانشناسي مبتني بر واقعيتها و آينده پژوهي در مناسبات ايران و اعربستان ضرورت دارد.
در اين ميان پژوهشكده حج و زيارت در راستاي رسالت خود و با عنايت به فرمايش مقام معظم رهبري كه «اين مسئله نبايد به سكوت و فراموشي بگذرد و بايد تا سالها در مجامع جهاني مطرح شود» ميكوشد در حد توان به برخي از پرسشهاي پيش گفته در قالب تدوين مقالات، برگزاري نشستهاي علمي، انجام مصاحبههاي اكتشافي و ارايه راهبردها و راهكارهاي مناسب، پاسخ دهد.
مجموعه حاضر يكي از فعاليتهايي است كه در اين حوزه توسط فصلنامه علمي- ترويجي ميقات حج، انجام شده است و بي‌ترديد ديدگاههاي عالمانه انديشمندان و فرهيختگان بر غناي بيشتر اين جنبش مقدس خواهد افزود.