پیشینه تاریخی طواف
از واجبات حج، طواف بیت‌الله الحرام است. بر هر انسان حج گزاری که حج تمتع بجای می‌آورد، سه طواف واجب است: طواف عمره تمتع، طواف حج تمتع و طواف نساء. واژة «طواف» در لغت گرد چیزی گشتن و در اصطلاح پیرامون کعبه گردیدن است.
پيدايش طواف
پيشينيه طواف به هزاران سال قبل از هبوط حضرت آدم(ع) به زمين بازمي‌گردد. فرشتگان در ناحيه «ردْم» از آدم استقبال كرده، به او گفتند: ما دو هزار سال پيش از تو به اين خانه حج گزارديم. آدم پرسيد: شما هنگام طواف چه مي‌گوييد؟ گفتند مي‌گوييم: «سبحان الله والحمدلله ولااله الاالله والله اكبر». در روايتي به نقل از امام صادق(ع) آمده است: آن گاه كه خداوند به ملائكه فرمود: «انّي جاعل في الأرض خليفة، قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها و يسفك الدماء و نحن نسبح بحمدك و نقدّس لك...؛ هنگامي كه پروردگار تو به فرشتگان فرمود: من در روي زمين جانشين قرار خواهم داد، فرشتگان گفتند (پروردگارا!) آيا كسي را در زمين قرار مي‌دهي كه فساد و خونريزي كند؟ ما تسبيح و حمد تو را بجا مي‌آوريم». خداوند در برابر فرشتگان، بر آنان خشم گرفت و ارتباط آنان هفت سال با حق تعالي قطع شد، سپس آنها درخواست توبه كردند. به آنان فرمان داده شد تا بر گرد بيت المعمور طواف كنند. هفت سال اطراف آن طواف كردند و از آنچه گفته بودند طلب آمرزش نمودند، خداوند نيز توبه آنان را پذيرفت و از آنها راضي شد. پس از آن، خداوند تعالي درست مقابل بيت المعمور ـ در روي كره زمين ـ خانه خويش را بنا نهاد. در آسمان دنيا، و دقيقاً مقابل كعبه، خانه‌اي وجود دارد كه نام آن «ضُراح» است. برابري آن با كعبه به گونه‌اي است كه اگر پايين بيايد، روي كعبه خواهد آمد. ابن كوّاء از علي(ع) پرسيد: بيت المعمور چيست؟ آن حضرت فرمود: بيت المعمور همان «ضُراح» است كه بر فراز آسمان‌هاي هفت گانه و زير عرش قرار دارد. هر روز هفتاد هزار فرشته وارد آن مي‌شوند و تا روز قيامت بازنمي‌گردند. قتاده از رسول خدا(ص) نقل كرده كه فرمود: بيت المعمور مسجدي است در آسمان كه زير آن كعبه قرار گرفته است. بيت المعمور را بدان جهت اين نام نهادند كه همه روزه هفتاد هزار فرشته در آن نماز مي‌گزارند و شبانگاه فرود آمده، گرد كعبه طواف مي‌كنند و آنگاه بر پيامبر(ص) درود مي‌فرستند و پس از آن برمي‌گردند و تا روز قيامت، ديگر نوبت به آنها نخواهد رسيد.
طواف آدم(ع)
ابن عباس گفته است: نخستين كسي كه خانه كعبه را بنيان نهاد و در آن نماز گزارد و بر آن طواف كرد، آدم(ع) بود. او هفت طواف در شب و پنج طواف در روز انجام داد. ازرقي مي‌نويسد: «آدم كه به دليل عصيان خداوند از بهشت رانده شد و به زمين فرود آمد، گفت: پروردگارا! براي من چه پيش آمده است كه آواي فرشتگان را نمي‌شنوم و وجودشان را ديگر احساس نمي‌كنم؟ فرمود: نتيجه ترك اولي و خطاي توست، ولي برو و براي من خانه‌اي بساز، بر گِرد آن طواف نما و مرا ياد كن، همان‌گونه كه ديدي فرشتگان رفتار مي‌كنند و بر گِرد عرش من مي‌گردند... آدم به مكه رسيد و بيت الحرام را ساخت و جبرئيل با بال خود به زمين زد و پايه استواري در پايين‌ترين نقطه زمين براي او آشكار ساخت و فرشتگان سنگ‌هايي در آن ريختند...». به دنبال بناي كعبه، ملائكه شيوه طواف كردن بر گِرد آن را به آدم(ع) آموختند.
در تاريخ الخميس آمده است: ملائكه به آدم(ع) گفتند: ما هزار سال پيش از تو حج مي‌گزارديم، سپس پيشاپيش آدم حركت كردند تا او هفت دور طواف نمود. آدم گرد كعبه طواف مي‌كرد، همان گونه كه ملائكه پيرامون عرش خدا طوافمي‌كردند. عبدالله بن ابي سليمان آزاد كرده بني‌مخزوم مي‌گويد: چون آدم از بهشت فرود آمد، نخست هفت بار گرد كعبه طواف كرد و سپس دو ركعت نماز روبه‌روي كعبه گزارد... و از آن هنگام كه آدم طواف كرد، طواف بر گرد كعبه معمول و سنت شد. حرم الهي نيز به اندازه كنوني آن، تعيين شد ـ نه كمتر و نه زيادتر ـ بدان جهت كه خداوند تبارك و تعالي ياقوت سرخ فامي را بر آدم فرو فرستاد. و آدم آن را در جاي كنوني خانه كعبه قرار داد و پيوسته پيرامون آن طواف مي‌كرد...
پس از مرگ حضرت آدم(ع) شيث نيز به همان شيوه حج گزارد. مجاهد گفته است: هفتاد و پنج پيامبر حج گزاردند و همگان طواف كردند. از طواف حضرت نوح(ع) نيز در روايات سخن به ميان آمده است. گرچه در نقلي گفته شده كه از فاصله زماني حضرت نوح(ع) تا حضرت ابراهيم(ع) هيچ‌يك از پيامبران حج نگزارده، پيرامون خانه خدا طواف نكرده‌اند. اما يعقوبي مي‌نويسد: «خداي متعال هود [بن عبدالله بن رباح بن] خلود بن عاد بن عوص بن ارم بن سام بن نوح را مبعوث نمود و او قوم عاد را به عبادت و اطاعت پروردگار و دوري از محرمات دعوت مي‌كرد و آنها تكذيبش نمودند تا خدا سه سال باران را از آنان بازگرفت، پس كساني از خود را به سوي كعبه فرستادند تا براي آنها از خدا باران بخواهند و آنها چهل روز به طواف كعبه و مراسم زيارت آن مشغول بودند...» سال‌ها مي‌گذرد و به دوران حضرت ابراهيم خليل(ع) كعبه و حج گزاري رونقي تازه پيدا مي‌كند. در تاريخ آمده است: آن گاه كه هاجر، اسماعيل(ع) را بزاد، ساره بر او رشك برد و گفت: او و فرزندش را از این‌جا ببر! پس ابراهيم(ع) هاجر و اسماعيل(ع) را برداشت و به مكه آورد و در نزد خانه كعبه فرود آورد و خود از آن دو جدا گرديد. هاجر به او گفت: «ما را به كه مي‌سپاري؟» گفت: «به پروردگار اين خانه» و آنگاه گفت: «اللهمّ اني اسكنت من ذريتي بواد غير ذي زرع عند بيتك المحرّم...» سپس خداي متعال ابراهيم(ع) را فرمود: «كعبه را بسازد و ستون‌هاي آن را برافرازد و مردم را به حج بخواند و مناسك حج را به آنان بياموزد. پس ابراهيم(ع) و اسماعيل(ع) پايه‌هاي خانه را برافراشتند...».
سيد علي قاض عسكر
مطالب مرتبط:
تصاويري از وضعيت گذشته،حال و آينده مسجدالحرام