امام رضا (ع) در یک نگاه
محمد بن اسحاق بن عمار گوید: به ابوالحسن اول گفتم: «مرا به کسی راهنمایی نکنی که دین خود را از او دریافت کنم؟» فرمود: «این پسر من علی است. براستی پدر من دست مرا گرفت و مرا سر قبر رسول خدا(ص) برد و فرمود: پسر جانم خدای عزوجل فرماید: "براستی من در زمین خلیفهای مقرر سازم" و محققاً چون خدا عزوجل چیزی فرماید بدان وفاکند».(
تبار والاي امام
امام علي بن موسی بن جعفر بن محمد بن حسين بن علي بن ابيطالب ـ عليهم السلام ـ هشتمين ائمه اهل بيت(ع) است.
پدر امام
پدر ايشان موسي بن جعفر(ع) است كه به سبب عبادت و اجتهاد به "عبد صالح" ملقب شده است(1). حضرت موسی بن جعفر(ع) فرزندان زيادي داشتند، اما از بين همه اين فرزندان، حضرت رضا(ع) را به عنوان امام بعد از خويش معرفي نمودند تا هدايت امت بوسيله ايشان ادامه يابد.
مادر امام
مادر ارجمند ايشان کنیزي از اصلیت مغربی بود كه توسط «حميده خاتون» مادر امام كاظم(ع) خريداري شده بود. نام او را طاهره، نجمه، اروني، تكتم، مرسيله، پيمانه، ام البيت، صقر و شقراء النبويه آوردهاند(2). او زنی فاضله بود که در عقل، دين و تعظيم نمودن مولاي خود حميده خاتون سخت میکوشید؛ به صورتي كه تا حميده مالك او بود به احترام وي پيش او ننشست. حميده به فرزند خود امام موسی کاظم(ع) گفت: «اي فرزندم! تكتم كنيزي است كه من تا به حال بهتر از او نديدهام و شبهه ندارم كه اگر نسلي از براي او باشد، بزودي خدا آن را ظاهر كند. من او را به تو بخشيدم، پس سفارش كن به او نيكي كنند».
وي زني شايسته و خردمند بود كه تاريخ او را در خردمندي از برجستهترين بانوان ذكر كرده است(3) اين بانوي گرانقدر متدين، اهل عبادت، مؤدب و از شايستهترين زنان محسوب ميشد(4) و چون حضرت رضا(ع) از او متولد شد، آن جناب اسم او را طاهره ناميد(5).
ولادت امام
در تعيين ولادت امام علي بن موسي الرضا(عليه السلام) روايات مختلفي است. دو تاريخ قویتر است:
1. سال 148 هـ.ق: محدثاني مانند شيخ كليني(6)، شيخ مفيد(7) و شيخ طبري(8) بر اين عقيدهاند بر اساس اين قول ولادت حضرت همزمان با سال شهادت حضرت صادق(عليه السلام) ميباشد.
2. سال 153 هـ.ق: محدثاني مانند شيخ صدوق(9) و ابي الحسن الاربلي(10) كه طبق اين قول ولادت امام هشتم پنج سال بعد از شهادت امام صادق بوده است در روز ولادت امام رضا(عليه السلام) نيز اختلاف است، اما آنچه مشهور است روز يازدهم ذيالقعده در شهر مدينه(11) ميباشد ولي عدهاي يازدهم ذيالحجه(12) يا يازدهم ربيعالاول(13) را نقل كردهاند.
شهادت امام
امام رضا (ع) در سال 203 هجري در سن 47 سالگي در شهر طوس در قريهاي كه آن را "سناباد" میگفتند به دست مأمون عباسی به شهادت رسيد(14). سناباد اینک به برگت امام (ع) شهری بزرگ به نام "مشهد مقدس" است.
نام و القاب امام
نام شريف ايشان "علي" بود.
القاب آن حضرت عبارت بود از: رضا، صابر، رضي و وضي كه مشهورترين آنها همان "رضا" است. در كتاب عيون: رضا، صادق، صابر، فاضل، قرة اعين المؤمنين و غيظ الملحدين به عنوان القاب ایشان آمده است.(15).
كنيهي معروفش « ابوالحسن» است. ابن شهر آشوب در اين زمينه مينويسد: « كنيه حضرت در ميان مردم "ابوالحسن" و در ميان خواص "ابو علي" بوده است(16).
فرزندان امام
در شماره و تعداد فرزندان امام نيز اختلاف است ؛ گروهي آنها را پنج تن پسر و يك دختر نوشتهاند به نامهاي محمد قانع، حسن بن جعفر، ابراهيم، حسين و عايشه. اما شيخ مفيد(17) بر اين باور است كه امام هشتم را فرزندي جز امام محمد جواد(ع) نبوده است و ابن شهر آشوب(18).
طبرسي در اعلام الوری(19) نيز بر همين اعتقاد ميباشند و امام در كتاب العدد القويه تعداد فرزندان آن حضرت دو فرزند پسر به نامهاي محمد و موسي، ذكر شده است(20). آنچه در كتاب قرب الاسناد آمده است، اين قول را تقويت ميكند، و آن اين است كه بزنطي به امام هشتم(عليه السلام) عرض كرد، چند سال پيش پرسيدم كه جانشين شما كيست؟ فرموديد فرزندم، و در آن روز فرند نداشتيد، اكنون خداوند به شما در فرزند عطا فرموده است، كدام يك از اين دو جانشين شماست(21)؟
اشاره و نص بر امامت امام
محمد بن اسحاق بن عمار گويد: به ابوالحسن اول گفتم: «مرا به كسي راهنمايي نكني كه دين خود را از او دريافت كنم؟» فرمود: «اين پسر من علي است. براستي پدر من دست مرا گرفت و مرا سر قبر رسول خدا(ص) برد و فرمود: پسر جانم خداي عزوجل فرمايد: "براستي من در زمين خليفهاي مقرر سازم" و محققاً چون خدا عزوجل چيزي فرمايد بدان وفاكند».(22)
و در كتاب عيون اخبار الرضا آمده است: از «عبدالرحمن بن حجاج» مروي است كه گفت: «موسي بن جعفر(عليه السلام) فرزند خود علي را وصي كرد و آن را نوشت، و شصت نفر مرد از اعيان اهل مدينه را بر آن نوشته گواه کرد».(24)
ـــــــــــــــــــــــــــ
پینوشتها :
1. خطيب بغدادي، احمد بن علي، تاريخ بغداد ، ج 13، ص 27.
2. آل محمد منتهي الآمال، شيخ عباس قمي، ج 2، ص 358 – به نقل از عيون اخبار الرضا، صدوق، ص15.
3. عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق، ص 14.
4. همان، ص 303.
5. طبرسي، فضل بن حسن، اعلام الوري با علام الهدي، قم، آل البيت، چاپ اول، 1417ق، ص 302.
6. بحار الانوار، ج 49، ص 2 – به نقل از الكافي ج1، ص486.
7. ارشاد ج2، ص348.
8. طبرسي، فضل بن حسن، اعلام الوري با علام الهدي، ص 313.
9. عيون اخبار الرضا، شيخ عباس قمي، ص17 – ترجمه: آقانجفي اصفهاني.(قم، بكا، چاپ اول، 1385).
10. كشف الغمه، ج3، ص336.
11. عيون اخبار الرضا، ص17 – منتهي الامال، ج2، ص358 (شيخ عباس قمي، قم، انتشارات وحدت بخش، چاپ دوم،1386)
12. اربلي، كشف الغمه، ج3، ص336 و بحار الانوار، ج 49، ص.2
13. عيون اخبار الرضا، ص17 مترجم: آقا نجفي اصفهاني(قم، بكاء، چاپ اول، 1385).
14. كشف الغمه، ج3، ص465 – عيون اخبار الرضا، ص17 – ارشاد/ مفيد/ ج2، ص348 – بحار الانوار، ج49، ص3.
15. كتاب 14 نور پاك، عقيقي بخشايشي، ج2، ص1272 – كشف الغمه، ج3، ص75 – بحار الانوار، ج49، ص8.
16. ابن ثمر آشوب الروي مازندراني، محمد بن علي، مناقب آل ابيطالب، تحقيق يوسف اشجاعي، ج4، ص396 (قم، ذويالقربي، 1427ق)
17. ارشاد، شيخ مفيد، قم، كتاده.
18. مناقب آل ابي طالب، ابن ثمر آشوب، تصحيح هاشم رسولي محلاتي، قم، انتشارات علامه، بيتا، ج4، ص367.
19. اعلام الوري، طبرسي، تصحيح علي اكبر غفاري، بيروت، دارالهجره، 399 هـ.ق، ص329.
20. العدد القويه، ابن مطهر حلي، تحقيق مهدي رجايي (قم، انتشارات كتابخانه آية اله مرعشي، چاپ اول، 1408هـ. ق، ص294).
21. قرب الاناد، حميري (قم، مؤسسه آل البيت، چاپ اول، 1413 هـ.ق، ص376.
22. ترجمه اصول كافي، كليني، مترجم: محمد باقر كمرهاي، ج2، ص477 (قم، انتشارات اسوه، چاپ سوم 1375هـ.ش) ارشاد مقيد ترجمه رسولي محلاتي، ج2، ص239)
23. ترجمه اصول كافي، ج 2، ص477- 505 و ارشاد مفيد، قم، ترجمه رسولي، ج2، ص239، و عيون اخبار الرضا، ص19-
24. عيون اخبار الرضا، صدوق، ص25، ترجمه نجفي اصفهاني، قم، نشربكاء، چاپ اول، 1385.