نوآوری های « مناسک حج » در گفت و گو با نویسنده آن

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج ، حجت الاسلام محمودی درباره ضرورت تدوین این کتاب به خبرنگار « مجله صفا » گفت: بدون شک ساماندهي امر تعليم و آشنا ساختن زائران حرم الهی با مناسك و احكام شرعي، بسيار حائز اهميّت و از تكاليف دقيق و سنگين محسوب مي‌شود؛ و با توجه به تعدّد مراجع محترم تقليد ـ دامت بركاتهم ـ و اختلاف فتاوي، دقت و ظرافت آن مضاعف مي‌گردد.<?XML:NAMESPACE PREFIX = O />

وی افزود: با اهتمام معاونت محترم آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، در جهت تأمين نياز روحانيون محترم كاروان، از سال 1370 به بعد، حواشي مراجع محترم، بر مناسك حج امام خميني ـ قدس سرّه الشريف ـ درج، ومناسك محشّي تدوين گردید.

وی ادامه داد : اين مناسك تا سال 1384 با حفظ اصل سبك و سياق، هر ساله در اختيار روحانيون محترم كاروان قرار گرفت، ولي از آن جايي كه سرعت عمل در دستيابي به فتاوي، در كار روحاني كاروان نقش مهمي دارد و ايجاد تغيير و تحول در آن و استفاده از فن‌آوري نوين تدوين كتاب، و تبديل آن به يك كتاب كاربردي، ضرورت مي نمود، از سال 1385 ساختار جديدي براي آن، ‌پايه ريزي شد تا ضمن اين‌كه اين كتاب به يك كتاب كاربردي تبديل مي‌شود، نقائص آن برطرف شده و مشكلاتي كه روحانيون كاروان در دستيابي به فتاوي دارند،‌ مرتفع گردد. مخصوصا با تاکید مقام معظم رهبری برنوآوری و شکوفایی که ابزار کار مبلغان دینی و از مصادیق مهم آن است.

 اين مناسك با تدوين جديد از سال 1385 به بعد تا كنون در چهار نوبت به چاپ رسيده و در اختيار روحانيون محترم قرار گرفته است.

این استاد حوزه علمیه قم معتقد است: مناسك قديم (چاپ 84 و قبل از آن) علي رغم زحمات فراواني كه براي تدوين آن كشيده شده بود، كاستي­هایی در آن وجود داشت كه برخي از آن‌ها بدين شرح است:

1 ـ پراكندگي مسايل در ابواب مختلف

از جمله مشكلات جدّي مناسك قديم،‌ از هم گسیختگی و پراكنده بودن مسايل مربوط به هم، در بخش‌هاي مختلف آن است. اين پراكندگي به گونه‌اي است كه مراجعه كننده براي يافتن مسألة مورد نظر، گاهي ناگزير است به چندين موضع كتاب مراجعه نمايد تا شايد آن مسأله را پيدا نمايد؛ و اين بدان جهت است كه در اين كتاب (مناسك قديم) مسايل مربوط به یک موضوع واحد(مثلا طهارت از حدث) قسمتی از آن در متن مسايل اصلي كتاب و قسمتی در مسايل متفرقه بعد از متن؛ و برخی از آن در  استفتاءات مربوطه و برخی در  مسايل متفرقه آخركتاب؛ و برخی در  استفتاءات متفرقه آخر كتاب؛ و بالاخره برخی از آن در استفتاءات الحاقي در پايان كتاب، ذکر شده است.

مضافا اين‌كه در چينش مسايل، نظام واحدي لحاظ نشده، مخصوصاً در قسمت استفتاءات با این وضع پيدا كردن يك مسأله كاري بسيار دشوار است؛ حتي افرادي كه سال‌ها با اين كتاب انس و آشنايي داشته‌اند، در پيدا كردن برخي مسايل، به زحمت مي‌افتند. همين امر باعث مي‌شود كه مراجعه كننده بعد از مراجعه به بخش‌هاي كتاب، هنوز اطمينان نمي‌يابد كه آيا تمامي مسايل مربوط به يك باب را ملاحظه نموده يا نه؛ مثلاً در بخش طواف، احکام مربوط به طهارت از حدث، در مسایل ذیل ذکر گردیده است:

از مسألة «544 تا 561» و 644 و 647 و 653 و« 674 تا 679» و« 719 تا742 »و 750 و 914 و 1348 و 914 و 1348 و 1362 و استفتاء 33 در بخش الحاقي كتاب .

2 ـ استفتاءات

يكي از مشكلات و نواقص اين كتاب، به استفتاءات ذكر شده در پايان هر فصل، باز مي‌گردد، زیرا:

1 ـ برخي از استفتاءات دقيقاً تكرار همان مسائلي است كه در متن آمده و هيچ‌گونه فائده‌اي ندارد.

2 ـ عبارت اصل استفتاء در برخي موارد طولاني و كم فائده است.

3 ـ بسياري از مسائل مهم و كليدي كه بايد در متن قرار گيرد، در لابلاي استفتاءات قرار داده شده.

4 ـ استفتاءات مربوط به هر بخش، بدون نظم مناسب و به صورت پراكنده ذكر شده‌اند.

5 ـ بسياري از استفتاءات جديد و مورد ابتلا در اين كتاب نيامده است.

3 – فقدان برخي ابواب و عدم ترتيب و فصل‌بندي مناسب

محمودی در ادامه گفت: اين كتاب فاقد برخي بخش‌هاي ضروري؛ از قبيل حج افراد، عمرة مفرده، مسائل استطاعت بانوان؛ احكام بانوان و بسياري از بخشهاي ديگر است كه در مناسك جديد به صورت مستقل و منسجم ذكر شده است .

مشكلات ديگري نيز از قبيل عدم انسجام حواشي و تكرار غير ضروري برخي از آن ‌ها و شيوة نگارش و فقدان ويراستاري مناسب با متون فقهي و... وجود دارد كه بر اهل فنّ‌ پوشيده نيست.

حجت السلام محمودی بیان داشت: در  چاپ جديد مناسك محشي (چاپ 1385 به بعد)، سعي شده است كه نه تنها نواقص ذكر شده، برطرف گرديده بلكه   ويژگي‌هاي نوين تدوين كتاب بدان افزوده گردد، تا اين مجموعه به يك كتاب كاربردي تبديل شود. به صورت كلّي ويژگي‌هايي كه در طبع جديد لحاظ شده بدين قرار است:

1- نظام مند نمودن شکل کلی کتاب همراه با تبویب و فصل بندی

در تدوین یک کتاب کاربردی، لحاظ چند ویژگی ضروری است:

الف) بخش بندی لازم با رعایت ترتب لازم؛

ب) تبویب هر بخش؛

ج) فصل بندی هر باب؛

د) تقسیم هر فصل به چند عنوان کلی؛

ه) چینش ریز مسایل تحت عناوین کلی؛

و) رعایت ترتیب لازم در چینش مسایل.

برهمین اساس، این کتاب به دوبخش کلی: بخش اول در چهار باب و بخش دوم مشتمل بر 16 باب، اقسیم شده است. این ابواب 20 گانه مجموعا به 75 فصل تقسیم شده و در هر فصل چند عنوان کلی قرار داده شده و ریز مسایل در ذیل عناوین کلی قرار گرفته اند. بدین ترتیب در تمامی اجزای این کتاب، ارتباط لازم صورت گرفته شده و مراجعه کننده می تواند هرمساله را در جای مناسب بیابد؛ و نیز تمامی مسایل که به یک موضوع بازمی گردد در یک مکان ملاحظه نماید و این اطمینان را بیابد که به تمامی مسایل مربوطه،  اشراف پیدا نموده است.

2 ـ ايجاد ابواب جديد

برخي ابواب جديد که مشتمل بر مطالب مورد ابتلا می باشد، ایجاد شده و این امکان فراهم شده تا مطالب مربوط به این ابواب نیز به صورت مجموعی در دسترس مراجعه کننده قرار گیرد؛ از قبيل «باب عمره» و «حج افراد» كه مطالب آن در جاهاي مختلف اين كتاب پراكنده بوده است و اين مطلب در تمامي قسمت‌هاي كتاب لحاظ شده كه براي مراجعه چنين امكاني را فراهم مي‌سازد كه مطالب كثيرالابتلاء را در يك مكان مشاهده نمايد از قبيل: مسايل استطاعت بانوان؛‌ احكام خاصّ بانوان و احكام طواف مستحب و نماز آن و... .

3  ـ تبديل استفتاءات به مسأله وحذف مكرّرات

تمامي استفتاءات -كه بخش عمده‌اي از مناسك قديم را تشكيل مي‌دهد- به مسأله تبديل شده و اين امر باعث شده تا:

الف -عبارات طولاني برخي استفتاءات خلاصه و پالايش شود؛

ب - مسايل بسيار مهم و كليدي كه در لابلاي استفتاءات ذكر شده بوده، به عنوان فرع فقهي مورد استفاده قرار گيرد.

ج- استفتاءاتي كه تكراري بوده و مفادآن از ديگر مسايل به راحتي استفاده مي‌شده، حذف شود.

د- تمامي استفتاءاتي كه به مسألة و فرع فقهي تبديل شده‌اند، در مكان‌هاي مناسب و مرتبط با موضوع آن، قرار گيرند.

4 ـ انسجام بخشي حواشي

در برخي موارد، حواشي كه در ذيل مسايل متن ذكر شده، به گونه‌اي بوده، كه امكان ادغام آن با حواشي ديگر موجود بوده كه اين حواشي یا ادغام شده يا دسته بندي شده‌اند؛ و بدين ترتيب سرعت دستيابي به فتاوي، افزايش يافته و از حجم كتاب كاسته شده است. لازم به ذكر است كه اين ويژگي در چاپ 1387 اعمال شده است.

5 ـ عنوان گذاري مسايل و ذكر فهرست جامع

جهت وقوف سريع مراجعه كنندگان به مضمون مسايل، مسايل اين كتاب عنوان گذاري شده و اين امر باعث شده كه يافتن فرعهاي مورد نظر به راحتي امكان پذير باشد و علاوه بر آن تمامي عناوين در فهرست ،ذكر شده و دستيابي به تمامي مضامين مسايل كتاب بدين ترتيب، فراهم مي‌گردد.

در اين كتاب از چند نوع فهرست بهره‌گيري شده است:

1 ـ در اوّل هر باب، عناوين فصلهاي آن ذكر شده؛

2 ـ در پايان كتاب، فهرست اجمالي آمده است؛

3 ـ و نيز بعد از فهرست اجمالي، فهرست تفصيلي با ذكر تمامي عناوين كلي و جزيي ذكر شده است.

مراجعان محترم مناسب است  قبل از استفاده از متن، فهرست را با دقت مورد نظر قرار دهند  آن را مرور نمايند تا با شيوة آن آشنايي يابند .

8 ـ الحاق آخرين اصلاحات و استفتاءات.

در اين كتاب سعي شده براي آن كه مراجعه كنندگان به مسايل و استفتاءات جديد دسترسي داشته باشند، تمامي استفتاءاتي كه در طول مدت چند سال، از دفاتر مراجع محترم ايدهم الله استفتاء شده بوده و در چاپ قديم مناسك موجود نبوده، به طبع جديد افزوده گردد؛ و اين از اهميت بسياري برخوردار است و اين اطمينان را به مراجعه كننده مي‌دهد، كه به تمامي مسايل و استفتاءات هر باب، دسترسي دارد.

اين مجموعه با اصلاحات ذكر شده به دفاتر مراجع معظم تقليد ـ دامت بركاتهم ـ ارسال شده و اصلاحاتي كه مدّ نظر ايشان بوده در آن لحاظ شده است.

وی در توضیح نوآوری های این اثر گفت:  هر كدام از استفتاءات جديد دقيقاً در بخش و مكان لازم و مناسب با موضوع خود، قرار گرفته است. به اين گونه كه متن سؤال در متن قرار گرفته و حواشي مراجع محترم در ذيل آن ذكر شده است.

ذكر اين استفتاءات بدين گونه ـ سؤال و جواب و فاقد نظر حضرت امام قدس سرّه ـ از آن جهت است كه استفتاءات ذكر شده، معمولاً مشتمل بر مسايل مستحدث و جديد هستند و بعد از ارتحال امام راحل ـ قدس سره ـ استفتاء گرديده‌اند، و به نظر ايشان دسترسي نبوده است و اگر اين استفتاءات در آخر كتاب ذكر مي‌شدند، مشكل تشتّت و از هم گسيختگي مسايل و استفتاءات، در اين چاپ هم تكرار مي‌شد.

حجت السلام محمودی در بخش دیگری از این گفت و گو اظهار داشت: با توجه به اين كه روحانيون كاروان علاوه بر موسم حج، در فصل عمره نيز به مناسك، نياز مبرم دارند و از طرفي بخش زيادي از مناسك حج، به موسم حج اختصاص دارد، به تدوين كتابي مستقل در زمينة عمرة مفرده اقدام شد. اين كتاب كه تمامي مسايل و موضوعات مربوط به عمرة مفرده را دربردارد، تمامي ويژگيها و قابليتهاي ذكر شده براي مناسك حج را داراست و از حجم بسيار كمتري نسبت به آن برخوردار است؛‌ وبدين ترتيب، دستيابي به مسايل عمره آسان‌تر مي‌گردد.در اين كتاب برخي ابواب مورد ابتلا – مانند احكام احرام كودكان و برخي ابواب ديگر – اضافه شده است. اين كتاب در 288 صفحه توسط نشر مشعر به چاپ رسيده است.

 لازم به تذكر است كه شماره گذاري آن به گونه‌اي است كه انطباق آن با مناسك حج كاملاً فراهم، وملاحظه همزمان يك مسأله در هر دو كتاب به راحتي ممكن است.

این نویسنده توانا در پایان افزود: آنچه ذكر شد اجمالي از تغييراتي است كه در مناسك حج، با مدد و توفيق خداوند متعال صورت پذيرفته است و با توجه به گستردگي كار و دقت و ظرافت بسيار مسايل حج با فرض كثرت حواشي مراجع محترم تقليد ـ دامت بركاتهم ـ ممكن است علما،‌ صاحب نظران و روحانيون محترم كاروان بر خللهايي واقف گردند، لذا صميمانه از ايشان تقاضا مي‌شود كه اين موارد را متذكر و ما را در به كمالِ مطلوب رساندن آن، ياري فرمايند. اين عزيزان مي‌توانند نظرات ارزشمند خويش را مستقيماً با شماره تماس 09123510103 مطرح فرمايند تا مورد استفاده قرار گيرد.

مناسک حج با حواشي مراجع تقليد(ويرايش جديد 1387)

مناسك عمره مفرده با حواشي مراجع معظّم تقليد

کتابخانه تخصصی حج و زیارات - بخش فقه و مناسک

آموزش مناسک حج

فیلم آموزشی مناسک حج

فیلم آموزشی سه بعدی احکام عمره مفرده