امروز در تاریخ: صلح امام حسن مجتبی(ع) در سال 41 هجری قمری

امام حسن مجتبي(ع) در 21 رمضان سال 40 قمري، پس از شهادت پدر ارجمندش حضرت علي(ع) بنا به در خواست ياران اميرمؤمنان(ع) و ساير مردم، خلافت اسلامي را پذيرفت و ادامه سيره و روش حكومتي اميرمؤمنان(ع) و سياست عدالت گستري وي را سر لوحه كار خويش قرار داد.
"معاوية بن ابي سفيان" كه در ايّام خلافت اميرمؤمنان)ع(، از حكومت مركزي سرپيچي و اقدام به ايجاد حكومت مستقل و خودخوانده در شام نمود و به برخي از مناطق اطراف، از جمله مصر، چنگ انداخته بود، از آغاز حكومت امام حسن(ع) اقدام به دشمني و فتنه انگيزي نمود و با ارسال جاسوسان و نفوذ در ميان بزرگان قبيله‏ها و طايفه‏ها و تطميع آنان، زمينه نبرد ديگري را فراهم ساخت.
 از سوي ديگر، نفاق و خيانت برخي از سران سپاه امام حسن(ع) و پيوستن آنان به سپاه معاويه و ناخرسندي مردم به ادامه جنگ و خون ريزي، دشمن را جسورتر كرده و وي را به تهاجم همه جانبه نظامي وادار نمود.امام حسن مجتبي(ع) كه به سامان دهي حكومت و امور معيشتي مردم و برقراري قسط و عدل در جامعه اسلامي پرداخته بود، با دشمني‏ها و تهاجم سراسري سپاه شام روبرو شد. آن حضرت نيز در مقام دفاع برخاست و در ميان مردم اعلان بسيج عمومي نمود و رزمندگان كوفه و ساير شهرها را براي دفع تهاجم دشمن فراخواند. هنگامي كه دو سپاه در برابر يكديگر قرار گرفتند و درگيري‏هاي پراكنده‏اي ميان آنان به وقوع پيوست، برخي از سران سپاه امام حسن مجتبي(ع) ، از جمله "عبيدالله بن عباس" كه فرماندهي كل را بر عهده داشت، به سپاه معاويه پيوست و از اين راه، توان روحي و فيزيكي سپاه امام حسن(ع) را كاهش دادند. نفوذي‏هاي معاويه، در ميان سپاهيان امام حسن(ع) و در ميان عامه مردم شهرها، اقدام به شايعه پراكني و گمانه زني‏هاي خلاف واقع كردند و به تدريج جامعه اسلامي و رزمندگان را از داخل، دچار ترديد و تزلزل نمودند. به طوري كه برخي از سپاهيان، شبانه از اردوگاه‏ها و پادگان‏ها گريخته و صحنه نبرد را ترك مي‏كردند و برخي از فريب خوردگان "خوارج" در شهرهاي پشت جبهه اقدام به آشوب مي‏كردند و حتي در "ساباط مداين"، به خيمه گاه امام حسن(ع) هجوم آورده و اقدام به غارت و بي‏نظمي نمودند و در يك رويدادي، امام حسن مجتبي(ع) را ترور كرده و وي را به شدت زخمي نمودند. ريش سفيدان و صاحب نفوذان عراق و حجاز و برخي از فرماندهان سپاه امام حسن(ع) ، مخفيانه نامه هايي به معاويه داده و اظهار اطاعت و پيروي مي‏نمودند و حتي نوشتند كه حاضرند امام حسن(ع) را تسليم وي كرده و يا او را به قتل رسانند.
 امام حسن مجتبي(ع) كه از تمامي نفاق‏ها و خيانت‏هاي سپاه خويش خبردار بود، با گردآوري آنان و ايراد خطبه و روشن نمودن اذهان آنان از دسيسه‏هاي دشمن، تلاش وافر نمود كه روحيه مردانگي و رزم آوري را در آنان، بار ديگر زنده كرده و توطئه‏هاي دشمن را نقش بر آب كند. ولي رسوخ شرم آور نفاق و خيانت، سپاه آن حضرت را از كارايي لازم انداخته و توازن نظامي را به كلي دگرگون كرده بود و سرانجام، امام حسن(ع) را وادار به پذيرش صلح ناخواسته كرد  و آن حضرت، بناچار در 25 ربيع الاول و به قولي در نيمه جمادي الاولي سال 41 قمري بر اساس شرايطي، خلافت را به معاوية بن ابي سفيان وا گذاشت و خود از آن كناره گرفت.  بدين سان، درگيري و جنگ ميان سپاهيان شام و سپاهيان عراق پايان يافت و آن سال را "عام الجماعة" ناميدند. متن صلح نامه‏اي كه به امضاي طرفين و گواهان از دو سپاه رسيد، از اين قرار است: بسم اللّه الرّحمن الرّحيم. هذا ما صالح عليه الحسن بن علي بن أبي طالب، معاوية بن أبي سفيان، صالحه علي أن يسلم اليه ولاية المسلمين، علي أن يعمل فيهم بكتاب اللّه و سنّة رسول اللّه و سيرة الخلفاءِ الراشدين المهتدين، و ليس لمعاوية بن أبي سفيان ان يعهد الي أحد من بعده عهداً، بل يكون الأمر من بعده شوري بين المسلمين، علي أن النّاس آمنون حيث كانوا من أرض اللّه تعالي في شامهم و يمنهم و عراقهم و حجازهم، و علي أنّ اصحاب علي و شيعته آمنون علي أنفسهم و أموالهم و نسائهم و اولادهم حيث كانوا، و علي معاوية بن ابي سفيان بذلك عهد اللّه و ميثاقه، و علي أن لا يبغي للحسن بن علي و لأخيه الحسين غائلة و لا لأحد من اهل بيت رسول اللّه صليّ اللّه عليه و آله غائلة سوء سرّاً أو جهراً، و لا يخيف احداً منهم في افق من الآفاق.
 گفتني است كه درباره بندهاي صلح نامه، اتفاق چنداني ميان مورخان و سيره نويسان نيست و برخي از آنان، موارد ذيل را نيز اضافه نمودند:
1. حسن بن علي(ع) و برادرش حسين(ع) ، هيچ گاه معاويه را اميرمؤمنان خطاب نكنند. اين شرط به وضوح بيان مي‏كند كه صلح امام حسن(ع) ، نوعي سكوت در حال ناچاري و كناره‏گيري مصلحت‏آميز از حكومت بود، نه اين كه معاوية بن ابي سفيان، سزاوار خلافت و حكومت بوده است.
2. معاويه و اصحابش، هيچ گاه علي(ع) را در نماز و غير نماز سبّ و لعن نكرده و از او، جز به نيكي ياد نكنند.
3. پس از معاويه، ولايت مسلمانان با حسن بن علي(ع) باشد و اگر او زنده نباشد، با برادرش حسين بن علي(ع) خواهد بود.
4. بيت المال كوفه در اختيار امام حسن(ع) باشد.
5. خراج دو منطقه فارس، يعني بسا)فسا( و دارابجرد در اختيار امام حسن(ع) باشد.
6. معاويه در هر سال مبلغ يك ميليون )و يا صد هزار( درهم به صورت مقرّري در اختيار امام حسن(ع) قرار دهد.
 يادآوري اين نكته ضروري است كه مسائل مادي‏اي كه از سوي امام حسن(ع) در صلح نامه مطرح شده است، به منظور تأمين معاش خانواده‏هاي بي‏سرپرستي بود كه در جنگ‏هاي جمل، صفين و نهروان ،كسان خود را از دست داده بودند.
 امام حسن مجتبي)ع(، انساني كامل و پيشوايي مهربان و عدالت گستر بود كه براي از ميان بردن اختلاف و تفرقه مسلمانان و جلوگيري از خون ريزي آنان و نجات شيعيان و ياران پدرش امير مؤمنان(ع) از شرارت‏ها و كينه توزي‏هاي معاويه و عوامل مزدور وي، صلح با معاويه را پذيرفت و آن را با شرايطي سنگين بر معاويه تحكيم نمود.
 "ابن حجر عسقلاني" كه از دانشمندان شافعي مذهب اهل سنت است، درباره شخصيت و حكومت امام حسن(ع) گفت: هو آخر خلفاء الراشدين بنصّ جده)ص(، ولي الخلافة بعد قتل ابيه بمبايعة اهل الكوفة، فاقام بها ستة أشهر و أيّاماً، خليفة حقّ و امام عدل و صدق تحقيقاً؛ او، به نص و تصريح سخن جدش ( حضرت محمد(ص) )، آخرين خليفه از خلفاي راشدين است كه پس از كشته شدن پدرش ( اميرمؤمنان(ع) ) عهده‏دار خلافت گرديد و مردم كوفه با او بيعت نمودند. وي به مدت شش ماه و چند روز زمام خلافت را به دست گرفت. او به حقيقت، خليفه‏اي حق و امامي عادل و راست گو بود.
 به هر روي، پس از استيلاي معاويه بر كوفه و ساير سرزمين‏هاي اسلامي، امام حسن(ع) علي رغم اصرار برخي از شيعيان و بزرگان كوفه مبني بر باقي ماندن در اين شهر، تصميم به بازگشت به مدينة الرسول(ص) گرفت و به همراه خانواده خود و خاندان پدر ارجمندش ) كه پس از جنگ جمل به كوفه مهاجرت كرده بودند( رهسپار مدينه شد و به وطن اصلي خويش روي آورد.
 در اين سفر،مردم كوفه بدرقه‏اي نيكو و اهالي مدينه، استقبال شاياني از آن حضرت و خاندان اميرمؤمنان(ع) به عمل آوردند.
 امام حسن(ع) بنا به وظيفه انساني و ايماني خويش، تا آخر عمر شريفش به پيمان صلح پاي بند ماند و از آن تخطي نكرد، ولي معاويه با ترفندهاي گوناگون، بارها آن را نقض و خباثت باطني خويش را بر همگان آشكار كرد.