یادداشت : حج و نیازهای دنیایی بشر

ابدا اغراق نيست که گفته شود ، در ميان عبادات ديني اسلام حج بالاترين ظرفيت هاي مادي و معنوي را براي مديريت امور گوناگون جهان دارد.   

 اينکه ميليونها نفر مسلمان در يک زمان و مکان گرد هم مي آيند تا آيين مشترک و همساني را انجام دهند ، خود بزرگترين هم آيي ساليانه ي بشري است که حول محور اسلام شکل مي گيرد و مي تواند و بايد همه ي زمينه ها و امور مسلمانان از جمله جنبه هاي مادي زندگي آنها را در بربگيرد و متوجه باشد .

حج فرصت با هم بودن و با هم انديشيدن و يافتن راههاي برون رفت از مشکلات و معضلات مادي نيز هست . حج فرصت تبادل نظر ، معرفي دارايي ها و توانايي ها و قابليت هاي جهان اسلام به همه ي اعضاي آن است. نقشه جغرافياي اقتصادي کشورهاي اسلامي نشان مي دهد که اين کشورها در مجموع داراي بخش قابل ملاحظه اي از منابع و ذخاير با ارزش طبيعي و معدني و بخصوص انرژي هستند که نقش محوري دراقتصاد جهاني دارند که در صورت معرفي به هم ، و تقويت روند همگرايي بين آنها ، مي توانند اقتصاد کشور هاي اسلامي را رونق داده و حتي با هم پوشاني و هم تکميلي ، از وابستگي ها به برون از جهان اسلام بکاهند .

جهان اسلام با آنکه سرمايه هايش پشتيبان بسياري از اقتصادهاي غير اسلامي است ،و با همه ي توانايي ها و ظرفيت هايش ، همچنان فاقد يک ساخت اقتصادي قدرتمند است که بتواند کشورهاي اسلامي را با محوريت اسلام در جهت يک اقتصاد اسلامي قوي و منسجم گرد هم آورد. نگاه به روابط اقتصادي کشورهاي اسلامي با هم ، نشان مي دهد که آنها در سطح دوجانبه و نهايتا چند جانبه با تاکيد بر منطقه و يا قوميت ونه ايدئولوژي ديني ، قدم هاي محدودي را در جهت همگرايي اقتصادي با هم برداشته اند ولي ، به هيچ روي متناسب با ظرفيت هاي اين کشورها و جهان اسلام نيست . داشتن بازار مشترک اسلامي ، پول واحد ، برقراري تعرفه هاي ترجيحي و بسياري از اموري که روابط اقتصادي ميان کشورهاي اسلامي را تسهيل وترويج کند ، همواره يک دغدغه فرهيختگان جهان اسلام بوده است . عمده ترين ارگان اسلامي که انتظار وتوقع آن بوده است تا بتواند کشورهاي اسلامي را از جمله در زمينه اقتصادي با دراختيار داشتن چند نهاد تخصصي وابسته ، منسجم و هماهنگ و همگرا کند ، سازمان کنفرانس اسلامي است ، اما درعمل اين سازمان نيز نتوانسته است قدم هايي در خور اعتنا ، و در حد ظرفيت، قابليت ها و توانايي براي همگرايي اقتصادي کشورهاي اسلامي بردارد که عمده دليل آن را مي توان در نهادينه نشدن همگرايي ميان اين کشورها دانست.

يک باور اين است که آزادسازي هاي تجاري ، و جهاني شدن اقتصادها که دو مشخصه اصلي نظام تجارت جهاني در عصر حاضر به شمار مي روند، از اهميت رويکرد به بلوک ها، تشکل ها و ترتيبات اقتصادي و تجاري بين کشورها کاسته است ، اما باوري ديگر که هنوز طرفداران بسياري دارد ، اين نظر است که انگيزه هايي همچون افزايش تجارت، نيل به منافع رفاهي، همکاري هاي متقابل در زمينه هاي تجاري، اقتصادي و رشد اقتصادي، افزايش قدرت چانه زني در مسائل سياسي، اقتصادي و تجاري با کشورها و گروه هاي فرامنطقه اي، تامين ملاحظات امنيتي و سياسي و انجام همکاري ها در زمينه هاي رشد و توسعه و اعتلاي سرمايه گذاري همچنان و از جمله عوامل روي آوردن به اين گونه همکاري هاي گروهي هستند که بايد به خصوص از سوي کشورهاي درحال توسعه تقويت شود. صرف نظر از موارد ذکر شده، بعد جديد و مهم ديگري پس از اتمام دور مذاکرات اروگوئه و تاسيس سازمان جهاني تجارت به ابعاد فوق افزوده شده است و آن هم نقش اين ترتيبات در آماده سازي کشورها براي استفاده از فرصت ها و تجهيز آنان براي فائق آمدن بر مشکلاتي است که نظام جديد تجارت جهاني فراروي کشورها و بالاخص کشورهاي در حال توسعه گشوده است. از اين ترتيبات مي توان براي سهولت ادغام در نظام جديد تجارت بين الملل استفاده کرده و از مزاياي اين نظام درخصوص دسترسي به بازارها به نحو بهتر استفاده کرد. يکي از اين تشکل ها همان گونه که اشاره رفت ، سازمان کنفرانس اسلامي است. جهان اسلام امروز با چالش هاي عمده اي از جمله در عرصه اقتصاد روبه رو است که حل آنها در گروي همکاري هاي خلاقانه است و حج با ظرفيت هاي بزرگ مادي و معنوي اش ، بهترين زمان و مکان براي اين امر است.

رئوف پيشدار