نگاهی به کتاب رهبری در اسلام

نوشته حجت‌‌الاسلام محمد محمدي ري‌شهري

معرفي نويسنده

مولف اين کتاب محمد محمدي ري‌شهري مي‌باشد که داراي حياتي پر از علم و دانش و تلمذ در نزد استاد برجسته‌‌اي بوده است و خدمات بسيار گرانقدري به انقلاب اسلامي ايران نموده است.

برخي از ساير کتب و آثار مولف آقاي محمدي ري شهري عبارتند از: ميزان‌الحکمه، مباني شناخت، مباني‌المعرفه (ترجمه مباني شناخت به عربي)، مباني خداشناسي عدل در جهان‌بيني توحيد، فلسفه وحي و نبوت، خاطرات سياسي،‌ المذاکرات السياسه (ترجمه خاطرات سياسي به عربي)، جشن تکليف(1) ويژه دختران، جشن تکليف(2) ويژه پسران،‌ جشن تکليف(3) ويژه مسئولان امور تربيتي و جوانان، بحث‌هايي درباره خدا، آگاهي و مسئوليت، شهادت در نهج‌البلاغه، تداوم انقلاب اسلامي ايران، رمز تداوم انقلاب، بحث آزاد، سيستم قضائي اسلام، اخلاق مديريت در اسلام، فلسفه‌ امامت و رهبري، مناظره درباره مسائل ايدئولوژيک، اهل‌البيت في الکتاب و السنه تنديس اخلاص (ويژه زندگي شيخ رجبعلي خياط)، بهترين راه شناخت خدا يا دليل‌هاي خدا بر وجود خود، تخصص و مهارت بيشتر استاد ري‌شهري بيشتر در زمينه حديث‌شناسي مي‌باشد که اثر ارزشمند ايشان در اين زمينه کتاب ميزان الحکمه مي‌باشد که راهنماي محققان، طلاب و پژوهشگران در زمينه حديث مي‌باشد. از سوابق ايشان مي‌توان به نقش انقلابي ايشان در جريان پيروزي انقلاب اسلامي اشاره کرد و بعد از آن در حدود سال‌هاي 64-66 در سمت وزير اطلاعات به خدمت به انقلاب پرداختند. هم اکنون ايشان به عنوان توليت آستان مبارک شاه عبدالعظيم حسني هستند و همچنين نماينده ولي‌معظم فقيه در حج مي‌باشند. معرفي اجمالي کتاب “رهبري در اسلام” نام کتابي است که آقاي محمد محمدي ري‌شهري نگارش کرده‌اند و انتشارات دارالحديث - که کتب ايشان را چاپ و نشر مي‌کند - ناشر آن مي‌باشد. چاپ دوم که در سال 1376 صورت گرفته به تيراژ 5000 تا 526 صفحه، از ويژگي‌هاي ظاهري کتاب است.

در مورد اهميت کتاب بايد گفت زمان حاضر که توطئه هاي خطرناکي براي تحريف رهبري در اسلام صورت گرفته است و از طرفي به تاريخ جعلي از صدر اسلام هم استناد مي‌شود. زمينه تحقيق در مباني رهبري در اسلام و فلسفه و جايگاه رهبري، ويژگي‌ها و آفات رهبري، حقوق متقابل مردم و رهبري و شناخت توطئه‌هاي دشمنان براي تحريف اين نهاد مقدس و مسئله پيشوايان اسلام بعد از پيامبر مورد نقد و تحليل قرار گرفته است. در مورد دليل نگارش اين کتاب، مولف محترم در پيشگفتار، اين چنين مي‌گويد که در سا ل 1367 در شبکه دو سيما درس‌هاي اصول عقايد اسلامي توسط ايشان پخش مي‌شده است که با عنوان‌ مباني رهبري در اسلام در مجله پاسدار اسلام منتشر گرديد و پس از بازنگري و تکميل به صورت کتاب، در اختيار علاقه‌مندان قرار گرفت. از فوايد اين کتاب مي‌توان موارد ذيل را برشمرد: آگاهي يافتن از آيات و احاديث مرتبط با مباحث رهبري در اسلام، تفکيک رهبري سياسي، اخلاقي، علمي و باطني و تفاوت‌هاي آنها، بررسي مصداقي احاديث و بررسي سخنان امام خميني(ره) در خلال مباحث به عنوان معمار کبير انقلاب اسلامي، تبيين ويژگي‌هاي رهبري و ... مي‌باشد. به طور کلي اين کتاب اطلاعات و تحليل‌هاي تاريخي - سياسي خوبي از مباحث رهبري در اسلام قرار مي‌دهد که خواندن آن را به تمامي طالبان علم مخصوصا دانشجويان و طلاب توصيه مي‌کنيم.

نقدهايي بر کتاب:

شيوه نگارش: سبک نوشتن مباحث باتوجه به اينکه اصل اين مباحث به طور اوليه در مجله پاسدار اسلام با عنوان مباني رهبري در اسلام، چاپ شده بود، به صورت تخصصي و مناسب ارائه گرديد. بدين معني که از نظر تايپي، کلمات مشکل املايي نداشتند و ويراستاري خوبي چه در مباحث و چه در آيات و عبارات عربي شده بود. به جز دو مورد در صفحات 252 کلمه خشيت و 254 برضد. نکته بسيار مناسب که در کتب مشابه کمتر ديده مي‌شود، آوردن خلاصه هر بخش در يک يا دوصفحه به صورت جملات کوتاه و گويا بود که محقق و نويسنده را در يافتن مطلب مورد نظر خود بسيار ياري مي‌دهد و نيز باعث ماندگاري مطالب در ذهن مي‌شود.

- از آنجا که تخصص ايشان در زمينه حديث‌‌شناسي است و کتاب مشهور (ميزان‌الحکمه) توسط ايشان احاديثش گردآوري شده است. در اين کتاب هم به فراخور موضوع از احاديث مرتبط و جالبي استفاده مي‌شد و نکته ديگر در نوع ارجاع‌دهي نويسنده است که علاوه بر دقت در ارجاع‌دهي، منابع هم منابع دست اول ومعتبر شيعي از نظر روايت است و به نهج‌‌البلاغه نيز بسيار استشهاد شده است.

- نوع شيوه نگارش به گونه‌اي است که جاي جاي کتاب و به فراخور ارتباط موضوع، از رهبري امام خميني(ره) سخن به ميان مي‌آ‌يد و از ادقام اين ابر مرد تاريخ تقدير به عمل مي‌آيد و بعضا از اهميت انقلاب اسلامي سخن به ميان رفته است که قابل توجه است.

- نويسنده در پي نقد آراي ديگر نيست ولي بنا به نياز از نظرات اشتباه افراد که مثلا در حال و هواي اوايل انقلاب مطرح بود، به طور مستدل انتقاد مي‌کند؛ مثلا در صفحه 14 از کتاب امت و امامت و در صفحه 22 از کتاب تعميم امامت نوشته بني‌صدر علاوه بر مزيت‌هاي گفته شده، از نظر شيوه نگارش، کتاب داراي فهرست تفضيلي و فهرست آيات، احاديث اشعار، اشخاص، گروه‌ها، مکان‌ها، ايام‌و وقايع، مذاهب و مکاتب، کتابنامه و ... مي‌باشد که بر غني بودن کتاب و بر راحت کردن کار بر محقق افزوده است.

استفاده از خاطرات و مطالب ارزنده زمان وزارت اطلاعات ايشان نيز از مواردي است که کتاب را از بحث صرف نقلي خارج کرده و خواننده را در فضاي انقلاب وارد مي‌کند.

اشکالات محتوايي: شايد بتوان مهمترين موضوعي را که فضاي کار بيشتري در کتاب داشت ولي مطرح نشد، مبحث تفاوت شئون رهبري يک امام معصوم با شئون و اختيارات يک فقيه جامع‌الشرايط در زمان غيبت برشمرد. بسياري از موارد و اختياراتي که در جاي جاي کتاب به عنوان اختيارات و وظايف رهبري شمرده شده بود، بدون تفکيک اين دو محور بود، علاوه بر اينکه در مواردي هم صرفا به نقل حديث و نتيجه‌گيري کلي از احاديث بسنده شده بود و يا به ذکر و نقل مطلبي از کتابي مثل کتاب امامت و رهبري شهيد مطهري صورت گرفته بود، در حالي که جا داشت از احاديث نتايج عملي بيشتري گرفته شود.

در مبحث ويژگي‌هاي رهبري عدم تفکيک اين دو محور، بسيار نمايان است گرچه در مواردي هم صراحت در تفکيک شده است ولي در اغلب موارد، خير. و نيز در همين بخش چهارم، نسبت به ديگر بخش‌هاي کتاب، مباحث، بيشتر جنبه نظري داشت و کمتر وارد جزئيات و تقسيم‌بندي‌هاي ريزتر مطالب شدند که در عين اينکه 14 خصوصيت از ويژگي‌هاي ايجابي رهبر را بر شمردند، اطلاعات خوبي در اختيار خواننده قرار مي‌دهند.

گرچه در بخش هفتم به حقوق متقابل مردم و رهبري اشاره مي‌رود ليکن، بحث ياران و اهميت حاميان رهبري تا حدي مغفول مانده که جاي دارد، در اين چنين کتاب‌هايي به آن پرداخته شود و کميت و کيفيت ياران نزديک رهبري شناسانده شود. چه اينکه تصور رايج مردم در مورد ياران امام زمان(عج) نيز که 313 نفراند (البته ياران اصلي و گارداوليه ايشان) تصوري مبهم مي‌باشد در کتاب مثال‌هايي از رهبرهاي جهان و دلايل شکست سياسي يا رونق سياسي آنان به ميان نيامده است.

در اول بخش ويژگي‌هاي رهبري، يک تقسيم‌بندي از ويژگي‌ها بيان مي‌کنند که عبارتند از: ويژگي‌هاي جسمي ويژگي‌هاي رواني و اخلاقي، ويژگي‌هاي ذهني و علمي و ويژگي‌هاي خانوادگي ولي به توضيح آن نمي‌پردازند.