زندگی و خانه امام رضا(ع) در «مرو قدیم»+تصاویر
مرو قدیم که سال‌ها پیش میزبان قدوم پربرکت حضرت امام رضا(ع) در دوران ولایتعهدی ایشان بود، اکنون با دیواره‌هایی بجا مانده از آن زمان به محلی برای تجلی ارادت مردم منطقه به خاندان اهل بیت تبدیل شده است.
به گزاش پايگاه اطلاع رساني حج وابسته به بعثه مقام معظم رهبري، مرو يكي از چهار شهر قديمي خراسان بزرگ است كه به همراه شهرهاي نيشابور، بلخ و هرات، قدمتي بسيار كهن داشته اما به نسبت ديگر شهرهاي ذكر شده، ناشناخته باقيمانده است. از اين‌رو در اين گزارش سعي خواهد شد خوانندگان محترم با اين شهر تاريخي كه زماني ميزبان قدوم پربركت حضرت رضا (ع) بوده است، بيشتر آشنا شوند.
ديوارهاي خانه امام رضا (ع) در «مرو» قديم
مرو، تاريخي بسيار كهن داشته و با قدمت 2 هزار ساله در تاريخ تمدن بشري جايگاهي والا و باشكوه را دارا است.
اين شهر كه حوادث بسياري را به خود ديده و پشت سر گذاشته، نه‌تنها از نظر سياسي، بلكه از نظر فرهنگي و اقتصادي نيز براي حكومت‌ها حائز اهميت بوده است.
از نظر اقتصادي اين شهر بر سر راه جاده ابريشم بوده و از نظر فرهنگي نيز در دوره اسلام، داراي كتابخانه‌هايي بوده است كه مورد استفاده دانشمنداني قرار مي‌گرفت كه از نقاط مختلف بدان شهر روي مي‌آوردند.[factimage()] http://media.farsnews.com/media/Uploaded/Files/Images/1390/07/10/174926584_PhotoL.jpg [imagetitle()] [factimageend()]
شهر مرو به‌واسطه نزديكي به «خوارزم» و «ماوراء النهر» از يك‌طرف و اتصال آن به سرخس و نيشابور از طرف ديگر از نظر نظامي و تجاري و تا زمان مأمون نيز هميشه دارالملك خراسان بوده است.
مرو كه اكنون سالهاست نام آن از صفحات جغرافيايي خراسان خارج شده است در طول مدت تاريخ، شاهد وقايع و حوادثي تاريخي و ماندگاري بوده به همين جهت شايد بي‌مورد نباشد شرحي از بقاياي تاريخي باقي مانده و همچنين موقعيت شهر مرو در اينجا ذكر و از اين شهر فراموش شده يادي كنيم.
مجموعه تاريخي فرهنگي مرو قديم با وسعتي بيش از 2 هزار هكتار در حومه شهر «بايرامعلي» در 20 كيلومتري شهر كنوني مرو جديد و حدود 450 كيلومتري جنوب شرقي عشقآباد پايتخت كشور تركمنستان واقع شده و آثار تمدني دوران‌هاي مختلف تاريخي و باستاني از شش قرن پيش از ميلاد و همچنين دوران اسلامي را در خود جاي داده كه به عبارت ديگر آن را به مرواريد شرق آسيا تبديل كرده است.
در اين ميانه، شهر مرو كهن در زير يك تپه باستاني بسيار وسيع و گسترده همچنان آرام گرفته است. مرو قديم در حقيقت همين تپه باستاني و اطراف آن بوده كه از بزرگترين مناطق باستاني در آسياي مركزي، ايران و آسياي صغير مي‌باشد.
اين منطقه بكر و دست نخورده همچنين نشانه‌هايي از بناها، مكان‌ها و آرامگاه‌هايي را دارد كه سابقه آن به «داراي اول» در قرن چهارم پيش از ميلاد مسيح باز مي‌گردد.
همچنين كتيبه‌هايي در موزه تاريخي شهر مرو موجود است كه اخباري پيرامون وقايع دولت هخامنشي در آن آمده كه قديمي‌ترين آن «مارگوش» نام‌گذاري شده است.
اين در حالي است كه براساس كاوش‌هاي باستان شناسان كه طي چند سال اخير انجام شده است، آثار جديدي كشف شده كه برخي از آنها تاريخ هزار ساله تمدن ابن منطقه را تأييد مي‌كند.
همچنين مرو قديم از دوره هخامنشيان تا دوره استيلاي مغول يكي از مراكز مهم صنعتي، تجاري و كشاورزي به حساب مي‌آمد و در مسير كاروان‌هايي قرار داشت كه ايران را به آسياي مركزي و چين پيوند زده است و همچنين كه راه تجاري چين به اروپا هم همين مسير بود.
[factimage()] http://media.farsnews.com/media/Uploaded/Files/Images/1390/07/10/174724740_PhotoL.jpg [imagetitle()] [factimageend()]
ديوارهاي خانه امام رضا (ع) در «مرو» قديم
مرو قرون وسطي نيز بزرگترين مركز صنعتي بوده است به طوري كه پس از حفاري‌هاي باستان شناسان طي سال‌هاي اخير، كارخانه‌هاي ريخته‌گري، مس، كوزه‌گري و خرمن كوبي آرد در آن پيدا شده است و وجود نشانه‌هايي از محله نجاران و آهنگران هر گردشگري را به تفكر وا مي‌دارد.
همچنان كه وجود سكه‌هايي قديمي كشف شده رشد تجارت و گسترش بازرگاني را در مرو قرون وسطي نشان مي‌دهد.
در اواخر قرن يازدهم ميلادي، مرو پايتخت سلجوقيان شد و در اين زمان بود كه شاعر بزرگ شرق، «عمرخيام» تحقيقات نجومي خود را در رصدخانه بزرگ آن دنبال كرد همان طور كه چندي پيش از وي «ابوعلي سينا» در مرو طبابت مي‌كرد.
همچنان كه در يكي از پارك‌هاي شهر، نمادي از آرامگاه خيام ايجاد شده است كه مي‌تواند يادآورحضور خيام در مرو قديم باشد.
در قرن دوازدهم نيز مرو به اوج رشد و پيشرفت رسيد به‌طوري كه در آن زمان در شهر 10 كتابخانه بزرگ وجود داشت اما در زمان حمله مغول، اين شهر را كاملا به ويرانه تبديل كرد.
به‌طوركلي مرو مجموعهاي از چندين شهر و سايت باستاني است كه در دوره‌هاي مختلف به قدرت رسيده و نابود شده‌اند كه از جمله مهمترين اين آثار و سايتهاي باستاني عبارتند از، ارگ قلعه (قرن 6 پيش از ميلاد)، گبر قلعه (1000 سال پيش از ميلاد) قزقلعه بزرگ (قرن 6 ميلادي)، قز قلعه كوچك (قرن 7 ميلادي)، سلطان قلعه (قرن 10 تا 13 ميلادي)، عبدالله خان قلعه (قرن 15 ميلادي)، بايرامعلي قلعه (قرن 18 ميلادي) و ويرانه‌هايي از معابد مسيحي و صومعههاي بودايي در «گركالا»، كه همگي نشان دهنده حيات و وجود تمدن در اين شهر طي دوره‌هاي مختلف هستند.
همچنين در اطراف محوطه تاريخي مرو، آثاري از شهرها و آبادي‌هايي ديده مي‌شود كه بعنوان اولين سكونتگاه‌هاي بشر در اين منطقه شناخته شده‌اند كه از جمله اين مناطق عبارتند از سكونتگاه باستاني جانعلي (قرن 1و 2 ميلادي)، تلختان و دندانقان، در قرن 12 ميلادي، كوشك (قرن 9 تا 13 ميلادي) مي‌باشد.
ديوارهاي خانه امام رضا (ع) در «مرو» قديم
از مرو باستان امروزه بناها و ويرانه‌هايي مربوط به دوره‌هاي مختلف باقيمانده كه نشانه‌ي تداوم و تحول تمدن در اين منطقه است.
اهميت اين منطقه تنها به واسطه سابقه تاريخي درخشان و ماندگاري ابنيه بجا مانده از آن زمان نيست، بلكه سابقه اسلامي اين شهر كهن نيز براي مسلمانان همواره مورد توجه خاص قرار داشته است.
مرو از شهرهاي قديمي خراسان قديم بود كه در سال 22 هجري قمري توسط «احنف بن قيس» فتح شد، مرو در دوره خلفاي اموي به دليل اسلام ستيزي و سياست‌هاي نژاد پرستانه به پايگاهي عليه امويان تبديل شد و قيام بني عباس از مرو آغاز شد تا اينكه با روي كار آمدن مأمون مركز خلافت عباسي به مرور منتقل شد.
[factimage()] http://media.farsnews.com/media/Uploaded/Files/Images/1390/07/04/101212178_PhotoL.jpg [imagetitle()] [factimageend()]
از زمان ورود حضرت رضا عليه السلام يعني در سال 201 ق تا زمان شهادت ايشان در سال 203 ق، حوادث گوناگوني در پيرامون امام روي داد كه مناظرها، گفت‌وگوهاي امام و مامون، و همچنين ماجراي ولايت عهدي در طي اين مدت بر اهميت منطقه مرو در زمان حاضر به لحاظ جايگاهي كه حضرت رضا عليه السلام در 2 سال آخر عمر پربركتشان داشته‌اند، دارا است.
اما متأسفانه به علت كوتاهي‌هايي كه مسئولين فرهنگي كشور تركمنستان در نگهداري شايسته از آثار بجامانده از آن دوران سرنوشت ساز و تاريخي داشته است، اكنون تنها ديواره‌هايي خرابه از آن ايام تنها به يادگار مانده است و ديگر نشاني از عظمت كاخ مامون و خانه ساده و محقر حضرت رضا چيز ديگري باقي نمانده است.
اين درحالي است كه طي چند سال اخير و به علت پيگيري‌هاي مستمر رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در احيا قدمگاه مبارك حضرت رضا در مرو قديم و ثبت اين منطقه تاريخي در آثار يونسكو اين منطقه رونق خاصي به لحاظ وجود حضور زائرين و مردم محلي به خود گرفته است.
لازم به يادآوري است كه اين منطقه تاريخي با اين وجود همواره مورد توجه سيل عظيمي از مردم منطقه خصوصا ساكنين نواحي همجوار بوده به‌طوري كه مردم محل با آداب و رسوم خاص خود و با ارادتي كه همواره نسبت به اهل بيت دارند از نقاط دور و نزديك كشور تركمنستان به زيارت و بازديد از محل زندگي حضرت رضا و ديگر اماكن تاريخي بجامانده از آن دوران تاريخي آمده و زيارت اين منطقه را همسنگ زيارت آرامگاه حضرت رضا در مشهد مي‌دانند.
اين در حالي است كه در گفت‌وگويي كوتاه با زائريني كه بعضا صدها كيلومتر را براي زيارت ديواره‌هاي بجامانده از زمان حضور حضرت رضا (ع) طي كرده‌اند، اين نتيجه به دست مي‌آيد كه تركمن‌ها در سخنان خود از امام رضا به عنوان يك دانشمند بزرگ تعبير مي‌كنند.نگاه آنان به امام عليه السلام نگاهي عيني است و مايلند از اين امام بزرگوار و رفتار ايشان الگو بگيرند.
در اين راستا مردي كه خود را «رشيد» معرفي مي‌كند، با دادن نام «امام طلايي» به امام رضا (ع) اظهار داشت، اين محل يك مكان بسيار مقدس است و من در اين محل خودم را در مقابل مرقد مطهر امام رضا(ع) در مشهد مقدس و زائر مقبره آن حضرت احساس ميكنم زيرا من چند بار به ايران سفر كرده و از اهميت و ارج و قرب آرامگاه آن حضرت و احترام مسلمانان جهان و زائران آن محل به اين امام بزرگوار آگاهم.
[factimage()] http://media.farsnews.com/media/Uploaded/Files/Images/1390/07/04/094522178_PhotoL.jpg [imagetitle()] [factimageend()]
ديوارهاي خانه امام رضا (ع) در «مرو» قديم
اين زائر تركمن كه از فاصله حدود 200 كيلومتري از منطقه «يولوتان» استان مرو براي زيارت به اماكن تاريخي و اسلامي مرو قديم به همراه خانواده خود آمده است در پاسخ به سؤال چگونگي اطلاع شما از اين مكان اظهار داشت، سال گذشته ايرانيان به اين محل آمده و مراسم باشكوهي در گراميداشت سالروز تولد آن حضرت برگزار كردند كه و از آن زمان نيز اين محل براي ما ارزنده شد و جايگاه معنوي بالاتري يافت.
اين در حالي است كه قدمگاه حضرت امام رضا (ع) در مرو قديم اينك با همت رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران جان تازهاي به‌خود گرفته است و به صورت خودجوش در حال احيا است و با توجه به فقدان ساده‌ترين امكانات براي زائران اين مكان مقدس، احداث يك مركز فرهنگي، عبادتگاهي با امكانات براي زائران و نيز تشكيل موزه امام رضا(ع) و شخصيتهاي بزرگ اسلام كه در اين منطقه وفات كرده‌اند و در اين محل مدفون گشتهاند، يك امر ضروري است كه بايد دولت‌مردان جمهوري تركمنستان و جمهوري اسلامي ايران در اين زمينه با مشاركت خود اين محل را طبق شأن و عظمت آن حضرت سر و سامان دهند.
همچنين انجام عمليات كاوشگري باستان‌شناسي بيشتر در محل قدمگاه حضرت امام رضا(ع) در محوطه كاخ مامون الرشيد در مرو قديم از ديگر پيشنهادي است كه مي‌تواند يك كار مهم و مشترك علما، دانشمندان و باستانشناسان ايراني و تركمني باشد و يقين داريم كه براثر كاوش‌هاي باستاني جديد رازهاي نهفته زيادي اين سرزمين مقدس كشف خواهد شد و مردم مي‌توانند اطلاعات بيشتري در مورد نحوه زندگي و خلاقيت حضرت امام رضا(ع) در سرزمين مرو قديم بدست آورند.
همچنين در اين منطقه باستاني با قدمتي به طول تاريخ، ديگر ابنبه‌هايي پس از اقامت حضرت رضا موجود است كه نظر هر زائر و گردشگري را به خود جلب مي‌كند.